Kərimov Tofiq Mirzə oglu

 

81 

M.  Ağabəyzadə  olmuĢdur.  Hərçənd,  Azərbaycan  hökuməti  elə  hə-

min vaxt onu diplomatik iĢə keçirmək ərəfəsində idi... 

21  mart  1919-cu  il.  General  V.Tomson  və  ingilis  baĢ  polis 

komissarı F.P. Kökkerelin təklifi ilə daĢnakların 1918-ci ildə xalqı-

mıza  qarĢı  törətdiyi  soyqrımlarını  və  etnik  təmizləmə  üzrə  hələ 

1918-ci  il  iyulun  15-də  yaradılmıĢ  Fövqəladə  Ġstintaq  Komissiya-

sının  iĢi  Azərbaycan  Cümhuriyyəti  DĠN-in  4-cü  ġöbəsinə  həvalə 

edilmiĢdi. Həmin Ģöbənin rəisi  Sonazır Taprov  idi. 

21-30  mart  1919-cu  il.  Qarabağda  Azərbaycan  hökumətinə 

qarĢı çıxan erməni daĢnakların dəstələri (onlara Ġrəvandan gizli gəl-

miĢ  Dro  (Drostamat)  Kanayan  və  Dəli  Qazar)  baĢçılıq  edirdilər) 

Əsgəran  (Əsgəran  sonralar  DQMV-nin  ayrıca  inzibati  ərazi  vahidi 

kimi  gəaliyyət  göstərmiĢ, 1930-cu  ildə müstəqil rayona çevrilmiĢ, 

1978-ci  ilədək  Stepanakert  rayonu  adlandırılmıĢdı...)  yaxınlığında 

general-mayor  Həbib  bəy  Səlimovun  (1881-1920)  komandanlıq 

etdiyi  Milli  Silahlı  Qüvvələrimiz  tərəfindən  darmadağın  edilmiĢdi. 

Həmin  qüvvələrin  tərkibində  düĢmənə  qarĢı  Daxili  ĠĢlər  Nazirliyi-

nin  srutukru  olan  Xosrov  bəy  Sultanovun  (1879-1947)  rəhbərlik 

etdiyi  Qarabağ General-Qubernatorluğunun  Ģəxsi heyəti və DĠN-in 

digər bölükləri də vuruĢmuĢdular... 

30  mart  1919-cu  il.  Bakıda  müttəfiq  dövlətlərin  Müvəqqəti 

Polis Komissarlığı öz fəaliyyətini dayandırmıĢ, onun rəisi, polis baĢ 

komissarı,  polkovnik  F.P.  Kökkerel  səlahiyyətlərini  tərk  edərək, 

yenidən  Ģefi  olduğu  Xüsusi  Müstəmləkə  Polisinə  baĢçılıq  etmək 

üçün Ġrana yola düĢmüĢdü... 

30  mart  1919-cu  il.  General–mayor  M.  Ağazadə  tərəfindən 

“Vəzifəli Ģəxslərin cinayətlərinin təhqiqatı və təhqiqatların səviyyə-

sinin yaxĢılaĢdırılması haqqında” təmimnamə (əmr)  verilmiĢdi. 

1919-cu il aprelin 5-də Azərbaycan hökuməti Daxili ĠĢlər Na-

zirliyinə, Ģəxsən vitse-ministr M.S.Ağabəyzadəyə sərəncam vermiĢ-

di  ki,  Bakı  Ģəhərində  təhlükəsizliyi  və  sakitliyi  bərpa etsin. Bu, Ģə-

hərə Azərbaycan Ordusunun 1 batalyon piyada, 400 nəfər süvari və 

1 batareya hissəsinin gətirilməsi ilə əlaqədar idi. Hərbi hissə qüvvə-

lərinin  Ģəhərə  gətirilməsi  polisin  vəzifəsini  çətinləĢdirmiĢdi.  Çünki 

hərbi  nazir,  tam  artilleriya  generalı  S.  Mehmandarov  Azərbaycan 

Nazirlər  ġurasının  sədri  N.Yusifbəyliyə  yazdığı  raportda  bildir-

---

 

82 

miĢdi: ”... Mən Bakı hərbi qarnizonunda bolĢevizm əhval-ruhiyyəsi-

nin geniĢlənən təsirindən qorxuram”. 

Qeyd  etmək  lazımdır  ki,  Azərbaycanda  müttəfiq  qoĢunların 

komandanı, general V.Tomson hələ 1918-ci il dekabrın 18-də ġima-

li  Qafqaz  xalqlarına  müraciətində  bəyan  etmiĢdi:  ”...  bolĢevizmi 

məhv  etmək  bizim  ümumi  iĢimizdir.  Müttəfiqlər  bolĢevizmin  düĢ-

mənidirlər”. 

Azərbaycan Respublikasının Daxili ĠĢlr Nazirliyi öz fəaliyyəti 

ilə  müstəqil  dövlətimizin  demokratik  mahiyyəytini  təmsil  edirdi. 

Məsələn, Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin daxili iĢlər naziri vəzi-

fəsini ifa edən general-mayor  M. Ağabəyzadənin 28 aprel 1919-cu 

il  tarixli  əmrində  vətəndaĢlara  müraciətlə  deyilirdi:  ”...  Arzu  edən 

hər kəs, o cümlədən siyasətlə məĢğul olanlar Azərbaycanın hüdud-

larından heç bir əlavə vizaya ehtiyac olmadan kənara gedə bilərlər. 

Bu  cür  imtiyaz  o  zamankı  siyasi  partiyalara  və  ictimai  təĢkilatlara 

da Ģamil olunur...”. 

28 aprel 1919-cu il.  

”Cənab  daxili  işlər  naziri  əvəzi  general-mayor  Ağabəyova. 

Əlahəzrətlərinizdən xahiş edirəm ki,Bakı quberniyasının qəzalarını 

təftiş edəsiniz. Təftişi Göyçay qəzasından başlamaq məqsədəuyğun-

dur.  Təftiş  zamanı  səhlənkarlıqda  təqsirli  bilinən  vəzifəli  şəxsləri 

işdən azd etmək üçün Sizə geniş səlahiyyətlər verirəm”. 

Daxili iĢlər naziri 

Nəsib bəy Yusifbəyli. 

8 may 1919-cu il.  

Daxili iĢlər naziri əvəzi, general-mayor S. Ağabəyzadə Göyçay 

və Cavad (Salyan) qəzalarının, Bakı quberniyasının yoxlanması üzrə 

əmrin yetirilməsi barədə sərəncam vermiĢdir. 

14 may 1919-cu il.  

Daxili iĢlər nazirinə raport. 

“Əlahəzrətlərinizin  nəzərinə  çatdırıram  ki,  8  may  xidməti 

ezamiyyətindən qayıdıb xidməti vəzifəmə başladım”. 

Daxili iĢlər naziri əvəzi 

general-mayor Ağabəyov. 

---

 

83 

20 may 1919-cu il.  

”Cənab daxili işlər naziri əvəzi general-mayor Ağabəyova. 28 

aprel  tarixli  2977  saylı  sərəncamıma  əlavə  olaraq  əvvəl  verdiyim 

səlahiyyətlər  saxlanılmaqla  Əlahəzrətlərinizdən  Bakı  quberniyası-

nın  təftiş  edilməsini  xahiş  edirəm.  Sizin  istəyinizlə  Dəftərxanamın 

şöbə  rəhbərlərindən  birini  və  xüsusi  tapşırıqlar  üçün  bir  məmuru 

özünüzlə  götürməyinizi  təklf  edirəm.  Xərclər  üçün  Sizə  100  minlik 

kreditdən 8 min rubl veriləcək”. 

Daxili iĢlər naziri 

Nəsib bəy Yusifbəyli. 

1 iyul 1919-cu il. 

 Gəncə general-qubernatoruna  (Xudadat bəy Rəfibəyli). 

“Sizin nəzərinizə çatdırırıq ki, Daxili İşlər Nazirliyinin hər bir 

zabiti xüsusi formada və çində olmalıdır ”. 

Daxili iĢlər naziri əvəzi 

general-mayor Ağabəyov. 

30 sentyabr 1919-cu il.  

Daxili iĢlər naziri əvəzi general-mayor S. Ağabəyzadə  “ Zabit 

heyətinin  paltarla  təmin  edilməsi  haqqında”  Gəncə  qubernatoru      

X.  Rəfibəyliyə  və  “Hərbi  iĢ,  hərbi  forma,  paqonlar  barədə”  Azər-

baycan  Resüpublikasının  hərbi  naziri,  tam  artilleriya  generalı          

S. Mehmandarova məktub göndərmiĢdir. 

1 oktyabr 1919-cu il.  

 Cənab daxili iĢlər naziri əvəzi Ağabəyova. 

“Əlahəzrətlərinizə təklif edirəm ki, Amerika xidmətinin gene-

ralı cənab Harbortu müşayiət etmək üçün Batuma yola düşəsiniz”. 

Daxili iĢlər naziri 

N. Yusifbəyli. 

23 oktyabr 1919-cu il. 

 Cənab daxili iĢlər nazirinə. 

“Sizin  təkliflərə  əsasən  Amerika  xidmətinin  generalı  cənab 

Harbortu qarşılamış, müşayiət etmiş və vəzifəmin icrasına başlamı-

şam“. 

Daxili iĢlər naziri əvəzi 

general-mayor Ağabəyov. 

---