Məsələ 3. Bir valentli metalın 4,6 qramı hidrogenlə reaksiyaya daxil olaraq 4,8 q həmin metalın
hidridini əmələ gətirirsə, metalın nisbi atom kütləsini müəyyən edin.
Həlli: 4,8-4,6=0,2 q H reaksiyaya daxil olur.
IV. Reaksiyaya daxil olan qazın həcminin (n.ş-də) hesablanması:
Məsələ 4. II valentli metalın 10 qramı oksigen (O ) ilə reaksiyaya daxil olaraq 14qXO əmələ
gətirirsə, reaksiyaya daxil olan oksigenin həcmini (n.ş-də) hesablayın: 14-10=4q (O2) reaksiyaya
daxil olar.
V. Artıq qalan maddənin kütləsinin hesablanması:
Məsələ 5. «m» qram II valentli X metalı ilə m qram oksigen (O2) reaksiyaya daxil olaraq molyar
kütləsi 40 q/mol olan 80 q XO əmələ gətirirsə, hansı maddədən və neçə qram artıq qalar?
M(O )=32 q/mol
VI. Məhsulun çıxımının (%)-lə hesablanması.
Məsələ 6. 12 q karbon (C), oksigendə (O ) yanaraq 16,8 l CO (n.ş-də) əmələ gətirirsə, məhsulun
çıxımını faizlə (%) hesablayın. M(C)=12 q/mol.
Məsələ 7. 8 qram kükürd (S) oksigendə (O ) yandıqda 12 q SO alınırsa, məhsulun çıxımını faizlə
hesablayın. M(SO )=64 q/mol, M(S)=32 q/mol.
2
2
2
2
2
2
2
2
Həlli:
Bilik və bacarıqların yoxlanılması
1. 4 qram Ca-u CaO-ə tam çevirmək üçün neçə litr O (n.ş) lazımdır? Ar(Ca)—40. 2. 8 qram
kükürd (S) oksigendə yandıqda 75% çıxımla SO alınmışdır. Məhsulun kütləsini (qramla)
hesablayın. 3. X qram kömür (C) yananda 75% çıxımla 16,8 l CO qazı (n.ş-də) alınmışsa, X-i
müəyyən edin.
17. Kimyəvi reaksiyaların istilik effekti.
Entalpiya
Maddələri (kömür, kükürd, metan və s.) yandırdıqda istilik ayrıldığını müşahidə edirik. Yanma
reaksiyalarının hamısı istiliyin ayrılması ilə gedir.
İstiliyin ayrılması ilə gedən kimyəvi reaksiyalara ekzotermik reaksiyalar deyilir. «Ekzo» —
xaricə, «termos» — istilik mənasını verir.
Ekzotermik reaksiyaların tənliyini yazarkən istiliyin ayrılmasını tənliyin sağ tərəfində (+ Q) ilə
göstərirlər. Bütün yanma reaksiyaları, eləcə də ammonyakın (NH ) sintezi, əhəngin söndürülməsi
və s. reaksiyalar ekzotermik reaksiyalardır.
Bəzi kimyəvi reaksiyalar isə xarici mühitdən istiliyin udulması ilə gedir.
İstiliyin udulması ilə gedən kimyəvi reaksiyalara endotermik reaksiyalar deyilir.
«Endo»
daxilə mənasını verir. Endotermik reaksiyaların tənliyinin sağ tərəfində (— Q) yazılır. Əksər
parçalanma reaksiyaları və bəzi birləşmə reaksiyaları endotermik reaksiyalardır.
2
2
2
3
Kimyəvi reaksiyalarda ayrılan və ya udulan istilik miqdarına reaksiyanın istilik effekti
deyilir.
İstilik effektinin qiymətinin (Q
), reaksiyaya daxil olan və reaksiyadan alınan maddələrin
aqreqat halının göstərildiyi tənliklərə ter- mokimyəvi tənliklər deyilir. Məsələn:
Kimyəvi reaksiyaların əksəriyyəti sabit təzyiqdə gedir. Ona görə də reaksiyanın enerji effekti,
reaksiya zamanı entalpiya dəyişməsi (ΔH) və ya istilik effekti (Q) ilə qiymətləndirilir.
Hər hansı kimyəvi reaksiyada enerjinin ayrılması və ya udulması sistemin enerjisinin dəyişməsinə
səbəb olur. Bir-biri ilə və xarici mühitlə əlaqələri olan hissəciklərin toplusu sistem adlandırılır.
Məsələn, suyun alınmasında H ,O ,H O molekulları və onları əhatə edən xarici mühit bir
sistemdir.
Suyun alınması reaksiyasında xarici mühitə istilik enerjisi çıxdığı üçün sistemin öz enerjisi azalır.
Suyun parçalanması reaksiyasında isə 2H O
=2H
+O
-572kC xarici mühitdən istilik
enerjisi udulduğu üçün sistemin öz enerjisi artır.
Sabit təzyiqdə sistemin enerjisinin dəyişməsi termodinamikada entalpiya dəyişməsi adlanır
və AH ilə işarə olunur. İstilik effektinin AH ilə göstərildiyi tənliklər termodinamiki tənliklər
adlanır.
AH və Q qiymətcə bərabər olub, işarəcə bir-birindən fərqlənirlər. AH=-Q olur.
Entalpiya (H) hər bir maddənin enerji saxlamaq qabiliyyətini xarakterizə edir. Maddənin
entalpiyasını hesablamaq mümkün deyil, lakin reaksiyanın entalpiya dəyişməsini (AH) müəyyən
etmək olar.
Termodinamiki tənliklərdə istilik effekti (AH) tənliyin sağ tərəfində, tənlikdən sonra ayrı yazılır:
2H
+O
=2H O AH=-484kC
İstilik effekti, adətən, coulla (C), kilocoulla (kC) və ya kalori (kal) və kilokalori (kkal) ilə
ölçülür. 1 kal = 4,184C
Ekzotermik reaksiyalarda Q>0, AH<0; Endotermik reaksiyalarda Q<0, AH>0 olur.
İstilik miqdarının qiyməti maddənin aqreqat halından asılı olaraq dəyişir. Ona görə də reaksiya
tənliyində maddənin aqreqat halı (q - qaz, m - maye, b - bərk) mütləq göstərilməlidir:
2H
+O
=2H2O +484kC; 2H
+O
=2H O
+572k
Hər hansı atomdan elektron qoparılması endotermik, atoma elektron birləşməsi prosesi isə
ekzotermikdir. Məsələn:
reak
2
2
2
2 (m)
2(q)
2(q)
2(q)
2(q)
2 (q)
2(q)
2(q)
(q)
2(q)
2(q)
2 (m)
18. Termokimyəvi tənliklərə görə hesablamalar.
Termokimyəvi tənliyin tərtibi
Kimyəvi reaksiyaların istilik effektini hesablamaq üçün reaksiyadan alınan və reaksiyaya daxil
olan maddələrin əmələgəlmə istiliyini (və ya standart əmələgəlmə entalpiyasını) bilmək lazımdır.
Standart şəraitdə davamlı olan aqreqat halında mürəkkəb maddənin 1 molunun bəsit
maddələrdən alınması reaksiyasının entalpiyası maddənin standart əmələgəlmə entalpiyası
(ΔH°
) adlanır. Başqa sözlə, 1 mol mürəkkəb maddənin bəsit maddələrdən əmələ gəlməsi
zamanı ayrılan və ya udulan istiliyin miqdarına əmələgəlmə istiliyi (Q
) deyilir və kC/mol
ilə ölçülür.
Əmələgəlmə istiliyini (və ya əmələgəlmə entalpiyasını) hesablamaq üçün mürəkkəb maddənin
bəsit maddələrdən əmələ gəlməsi reaksiyasının tənliyində göstərilən istilik effektini mürəkkəb
maddənin əmsalına bölmək lazımdır.
Standart şərait dedikdə 25°C (və ya 298 K) temperatur və 1.105 Pa (və ya atm) təzyiq nəzərdə
tutulur. Standart şəraitdə ölçülən entalpiya dəyişməsi ΔH° kimi göstərilir. Maddələrin
əmələgəlmə entalpiyası (əmələgəlmə istiliyi) onların kimyəvi formulu və molyar kütləsi kimi
sabit kəmiyyətdir. Standart şəraitdə davamlı olan bəsit maddələrin əmələ - gəlmə entalpiyası şərti
olaraq sıfır qəbul edilir. Bəsit maddələrin da- vamsız halındakı əmələgəlmə entalpiyasının
qiyməti sıfırdan fərqlidir. ΔH
(J
)=0; ΔH
(J
)=+22kC; ΔH
(J
)=+62kC
Mürəkkəb maddənin əmələgəlmə entalpiyası da onun aqreqat halından asılı olaraq dəyişir.
Məsələn: ΔH
(H O )=—242kC; ΔH
(H O )=—292kC; ΔH°
(H O
)=—286kC
Kimyəvi reaksiyaların entalpiyası (istilik effekti) Hess qanunu (1840-cı ildə Q.Hess tərəfindən
kəşf olunub) əsasında hesablanır.
Reaksiyanın istilik effekti (reaksiyanın entalpiyası) reaksiyanın gedişi yollarından və
mərhələlərin sayından asılı olmayıb, yalnız reaksiyaya daxil olan və reaksiya nəticəsində
alınan maddələrin təbiəti və fiziki halından asılıdır.
ə.g.
ə.g.
ə.g.
2bərk
ə.g.
2maye
ə.g.
2qaz
ə.g.
2 (q)
ə.g.
2 (b)
ə.g.
2 (m)
Dostları ilə paylaş: |
