AMEA FOLKLOR İNSTİTUTU
AMEA A.A.BAKIXANOV adına TARİX İNSTİTUTU
FOLKLOR VƏ TARİXİMİZ
Respublika Elmi Konfransı
189
189
Təbrizli yazır ki, “bu səbəbdən torpaq sahibləri və əkinçilər qorxu və dəhşətlə öz
yerlərini tərk edir, qalalarda, qəsrlərdə, mağaralarda möhkəmlənir, əkinçiliklə
məşğul ola bilmirdilər” [3, 95; 11, 55; 4, 248].
Arakel Təbrizlinin verdiyi məlumatdan aydın olur ki, Səfəvi-Osmanlı mühari-
bəsinin gedişində Osmanlı və Səfəvi ordularının yürüşlərindən sonra Cənubi
Qafqazda Cəlalilər hərəkatı daha da fəallaşırdı. Bu hərəkatda qarət olunmuş
ərazilərdə yaşayan yerli kəndlilər və şəhər yoxsulları yaxından iştirak edirdilər.
Onlar yerli feodallara və varlılara hücum edərək onların əmlakını müsadirə edirdilər
[11, 54].
Arakel Təbrizlinin verdiyi məlumata görə, Şərqi Anadoluda və Azərbaycanda
Qarayazıcı Dəli Həsənin, Kosa Səfərin, Canpolad oğlu Əli paşanın, Tanrıtanımaz,
Göyəbaxan Çılpağın, Qara Səidin, Kəsəkəsin, İncəxanın, Ağacan Pirinin, Manoğ-
lunun, Yolasığmazın, Dəli Nəsibin, Gizir oğlu Mustafa bəyin, Əhməd paşanın,
Koroğlunun rəhbərliyi altında Cəlali dəstələri fəaliyyət göstərmişdi [3, 94-95; 11,
54].
Arakel Təbrizli baş vermiş hərəkata kilsə-feodal mövqeyindən yanaşır, həmin
hərəkatın tezliklə yatırılmasını arzulayırdı. Lakin hərəkata düşmən mövqeyində
durmuş salnaməçi Cəlalilərin “əsilzadə, hər şeyə qalib döyüşçü, əyilməz cəngavər
olduqlarını” etiraf edirdi [3, 93-94; 11, 55]. Arakel Təbrizli Cəlalilər hərəkatını sırf
islam hadisəsi kimi təqdim etməyə can atmış,
onun xristianlar,
o cümlədən ermənilər
əleyhinə yönəldiyini sübut etməyə çalışmışdır. Lakin tarixi faktlar erməni
müəllifinin bu fikrini təkzib edir [11, 55; 4, 248].
Arakel Təbrizlinin verdiyi məlumata görə, Azərbaycanın İrəvan bölgəsində
Cəlalilər hərəkatına Məhəmməd Kənakerli rəhbərlik etmişdi. Qırxbulaq yaxınlığında
Topal Osman paşanın dəstəsi ilə toqquşmadan sonra Məhəmməd Kənakerli bölgəni
tərk etməyə məcbur olmuşdu. Topal Osman paşanın rəhbərliyi altında Cəlalilər
Qərbi kəndini özünə mərkəz seçərək qışı orada keçirmişdi. Kiçik qruplara ayrılan
Topal Osman paşanın dəstəsi bir ilə yaxın Arazın hər iki sahilində fəaliyyət
göstərmişdi [3, 89; 11, 54]. Arakel Təbrizlinin verdiyi məlumata görə, İrəvan
bölgəsində Əbdürrəhman Müsəllimin rəhbərliyi altında digər Cəlali dəstəsi də
fəaliyyət göstərmişdir [3, 90; 11, 54].
Cənubi Qafqazda Səfəvi-Osmanlı hərbi əməliyyatlarının gedişində Cəlalilər
hərəkatının arealı daha da genişlənmişdi. Osmanlıların Cənubi Qafqazdakı hakimiy-
yəti möhkəmləndikcə Cəlalilər mübarizə meydanından sıxışdırılmış və xalq kütlələ-
rinin azadlıq hərəkatı yeni formalar almışdı. Osmanlı ordusunun məğlub etdiyi
Cəlalilərin bir qismi Səfəvi hökmdarı Şah I Abbasın himayəsinə sığınmışdı. 1608-ci
ildə Ərzurum ətrafında 20 minlik Osmanlı qoşununa qarşı son döyüşdən sonra
Cəlalilər qızılbaşlar ölkəsinə pənah gətirmiş, Çuxursəd hakimi Əmirgünə xan Qacar
onların Azərbaycanda yerləşməsinə razılıq vermişdi. Səfəvi şahı cəsur və cəngavər
Cəlalilərin böyük dəstəsindən həm tabe olmaq istəməyən kürd feodallarına, həm də
Osmanlı dövlətinə qarşı istifadə etmək istəyirdi. Lakin o, Cəlalilərdən qorxurdu.
PDF created with pdfFactory Pro trial version
www.pdffactory.com