Kitabın nəşrinə göstərdiyi köməyə görə Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatı
Yüklə 7,98 Mb. Pdf görüntüsü
|
strategiyasının nəticəsi kimi nəzərdən keçirilən qloballaşma iqtisadi strukturalizmin əsas kateqoriyalarından biri kimi çıxış edir. «Yeni siyasi iqtisad» bunları müasir texnoloji inqilab şəraitində inkişafın obyektiv qanunları kimi izah edərək, qloballaşma proseslərinin tənzimlənməsi məsələsinin gündəmə gətirilməsini belə, «nəzakətsiz hərəkət» hesab edir və bununla da həmin müddəaları daha da gücləndirir. Müstəsna olaraq iqtisadi qanunlara tabe olan bazarlara istənilən müdaxilənin «nasazlıqlara» gətirə biləcəyinə görə, onlara dövlət tərəfindən təsir göstərilməsi cəhdləri də, eyni dərəcədə «qeyri- rasional» təsəvvür olunur. Buna görə də beynəlxalq iqtisadi münasibətlərin «yeni siyasi iqtisadı» tərəfdarlarının mülahizələr sistemi müasir iqtisadi proseslərin «siyasətdən təcrid olunmasının» zəruriliyi barədə nəticəyə gətirib çıxarır. Bu məktəbin nümayəndələri, o cümlədən A.Kryuger, R.Palan, D.Kollander belə bir ideyanı əsaslandırmağa çalışırlar ki, milli iqtisadiyyatın dövlət tənzimlənməsi irrasional prosesdir və onu özünütənzimləmə (yəni bazar) əvəz etməlidir. Bunun nəticəsində beynəlxalq iqtisadi münasibətlər siyasətdən uzaqlaşacaq, dövlətlərarası münaqişələrin əsası zəifləyəcək, dövlətin rolu isə yalnız təmsilçilik funksiyaları ətrafında cəmləşəcək. Bu mülahizələrin qeyri- konstruktiv olmasını yenə də dünyada baş verən böhran göstərdi: bu zaman TMK-lar, 0 cümlədən onlann ən iriləri öz bacarıqsızhğım və çaşqınlığını göstərdiyi halda, yalnız dövlətin və cəmiyyətin müdaxiləsi nəticəsində onun aradan qaldırılması mümkün oldu. Lakin bu nəzəriyyənin tərəfdarlarının fikrinə görə, qlobal liberallaşma universal əsasda, hətta lazım gələrsə, güc tətbiq edilməklə yayılmalıdır və bu halda dövlətin imkanlarından istifadə istisna olunmur. Qəribə olsa da, onların düşüncəsinə görə, dövlət öz məhvini təmin etmək üçün özünün amirlik səlahiyyətlərindən istifadə etməlidir. Amma belə bir paradoks neoliberalları çaşqın vəziyyətə salmır. Gücdən istifadə səciyyəvi olsa da, fövqəladə tədbirdir və hələ də nüfuzlu olan bu doktrinanın tərəfdarları iqtisadi siyasətin seçilməsinə ehtiyatla yanaşan ölkələrə neoliberalizm və be)məlxalq monetarizmin açıq-aşkar zorla qəbul etdirilməsində beynəlxalq təşkilatların (ÜTT, BVF, DB və s.) imkanlarından yararlanmağın mümkünlü5mnü nəzərdən keçirir. Qeyd edək ki, qlobal böhranın baş verdiyi 2008-ci ilədək neoliberalizm, demək olar ki, bütün iqtisadiyyat aləmini fəth etmişdi. Bütövlükdə isə, beynəlxalq siyasi iqtisadda təmsil olunan müxtəlif növ liberalizm və libertarianizm doktrinaları aydın ifadə edilən, nəzəri kompro
misləri çətinləşdirən ehkamçı müddəalarla, beynəlxalq iqtisadi münasibətlərdən iqtisadi elementləri «sıxışdırıb çıxararaq», bazar qüvvələrinin hətta kraliça Viktoriya vaxtında, liberalizmin və fritrederçiliyin ən yüksək tərəqqisi dövründə belə mövcud olmayan, daxili və xarici iqtisadi proseslərin dövlət tənzimlənməsinin minimum səviyyəyə endiyi sərbəstliklə əvəzlənməsi cəhdləri ilə səciyyələnir. Elmi inandırıcılıq baxımından aşkar qüsurluğuna və neoliberalizm konsepsiyalarına əsaslanan iqtisadi siyasətin daimi «uğursuzluqlarına» baxmayaraq, bu məktəb heyranedici inadla bütün dünyaya yayılırdı. Şübhəsiz ki, bu, həmin konsepsiyanın TMK və TMB-nin özünün birgə gücü baxımından bütün dövlətlərin olmasa da, onların çoxunun ümumi imkanlarını üstələyən unikal lobbiçinin - strateji maraqlarına daha çox cavab verməsi ilə izah edilir. Bununla bərabər, TMK və TMB-nin aparıcı dövlətlərin hökumətləri ilə sıx əlaqədə olmasını nəzərə alsaq, onların qüdrətinin, siyasətə, sosial münasibətlərə, zəhmətkeş kütlələrin vəziyyətinə təsir gücünün artmasının təsadüf olmadığı aydınlaşar. Belə bir fakt paradoksaldır ki, heç bir hökumət (hətta inkişaf etməkdə olan ölkələr sırasından) 1960-1970-ci illərdə olduğu kimi, onlarla münaqişəyə ginrıəyə cəsarət etmir. Burada bəzi təbliğatçılann əsassız olaraq iddia etdikləri kimi, ölkələrin «kommunizm əsarətinə» düşməsi ilə bağlı olan seçiminə müəyyən şərait yaradan rəqib dünya iqtisadi sisteminin (sosializmin) süqutu öz rolunu oynamışdır. Əsas səbəb başqadır: bütün ölkələrin qarşılıqlı bağlılığı və qarşılıqlı asılılığı getdikcə güclənir; bu əlaqələrdə yoxsul ölkələr daha da zəifləyir və ictimai-iqtisadi inkişafın qarşısıalınmaz hadisələri onlann asılı «paradiqma» vəziyyətində öz iqtisadi siyasətinə təsir etmək imkanlarını daha da daraldır. 2.5. Beynəlxalq münasibətlərin radikal solçu nəzəriyyələri: hiper-liberalizmin tənqidi Libertarianizm, neoliberalizm, realizm və digər nəzəri}^ələrin ən radikal tənqidçiləri qismində ənənəvi olaraq, rəsmi libertarianizm doktrinasının iflası sayəsində son illərdə mövqeləri möhkəmlənmiş neomarksist siyasi iqtisadın nümayəndələri çıxış edirlər. Belə bir məqamı qeyd edək ki, ümumilikdə onlar müasir beynəlxalq siyasi-iqtisadi nəzəriyyənin inkişafında nəzərəçarpan rol oynamışlar. Bu istiqamətin ictimai-iqtisadi təfəkkürün kifayət qədər geniş və 56
müxtəlif cərəyanlarım özündə birləşdinnəsi, onu ənənəvi klassik marksizmdən əsaslı dərəcədə fərqləndirir. Xatırlayaq ki, keçmiş SSRİ ölkələrində marksizmin və neomarksizmin tədqiqatları cüzi dərəcədə aparılır, müəlliflərin əksərİ3^əti isə nüfuzlu iqtisadçı alimlər sırasında hətta böyük mütəfəkkir K.Marksı (indi imperializmi çox uğurla tədqiq etmiş V.İ.Leninin adı çəkilmir) yada salmaqdan sözün tam mənasında utanırlar. Neomarksizm nəzəriyyələri Qərbdə müəyyən dərəeədə yayılmış və yayılmaqdadır. Onlar inkişaf etməkdə olan ölkələrdə, xüsusilə Latın Amerikasının universitetlərində həmişə geniş təmsil olunmuşdur. İqtisadi nəzəri}q/ə sahəsində strateji ideyaların çatışmadığı müasir dövrdə neomarksist konsepsiyaların «marjinallığı» barədə danışmaq prinsipcə düzgün deyil və yeni konseptual ideyaların meydana çıxmasını, ilk növbədə, inkişaf etməkdə olan ölkələrin məktəblərindən gözləmək lazımdır. Məlumdur ki, beynəlxalq iqtisadi nəzəriyyədə neomarksist istiqamətin yaranmasında Argentina iqtisadçısı Raul Prebişin 1950-ei illərdə rəhbərlik etdiyi BMT-nin Latın Amerikası üzrə İqtisadi Komissiyası (ECLA - Economic Comission for Latin Ameriea) çərçivəsində işləyən alimlər qrupunun əsərləri böyük rol oynamışdır. Eləmin dövrdə Prebiş və onun məsləhətçi-alimlər qrupu regiondakı iqtisadi vəziyyətin təhlilinə «amillərlə təmin olunma» mövqeyindən yanaşmaya əsaslanan neoklassik baxışların dar çərçivəsi ilə kifayətlənən realizm konsepsiyasının əsaslandırılmış tənqidi təşəbbüsü ilə çıxış etdi. Prebiş qitənin xammal ixrae edən ölkələri («əmək amili ilə təmin olunmuş») və hazır məhsullar ixrac edən ölkələri («kapital amili ilə təmin olunmuş») arasında kapitalist əmək bölgüsünün onun geridə qalmış formalarını saxladığını sübut edərək, bu konsepsiyanı dağıdıcı tənqid atəşinə tutdu. Latın Amerikası ölkələrinin timsalında «periferiya kapitalizminin» problemlərini hərtərəfli nəzərdən keçirərək, Prebiş bir sıra, o cümlədən TMK- nın fəaliyyəti, qitədə ticarətin, investisiya siyasətinin xüsusiyyətləri və s. ilə bağlı olan qarşılıqlı asılılıqları aşkar etmişdir. Prebiş «periferiyanın» «mərkəzdən» asılılığının aradan qaldırılması yolunu qitə ölkələrinin xammal ixracına istiqamətlənmiş iqtisadiyyatının əhalinin əsas ehtiyaclarının ödənilməsinə yönəlmiş iqtisadiyyatla əvəz olunması məqsədilə iqtisadi siyasətdə köklü dəyişikliklərin aparılmasında görürdü. Bununla bərabər, Prebiş sənayeləşmənin («idxalın əvəzləndirilməsi») TMK-nı qəbul edən ölkələrin maraqlarının nəzərə alınmasının yeni prinsiplərini və s. təklif edirdi.
Yüklə 7,98 Mb. Dostları ilə paylaş:
|