Kitabın nəşrinə göstərdiyi köməyə görə Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatı
Yüklə 7,98 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 21.6. Amerika Fond Birjası (AFB)
- 21.8. Tokio Fond Birjası (TFB)
üçün ayrılmış yerdə müvafiq ticarət postunda icazə verilir. Ümumilikdə 16 belə post mövcuddur. Hər bir ticarət postunda bir neçə onluq səhm təhkim olunmuşdur.
Amerika Fond Birjası (AMEX - American Stock Exchange) - həcminə görə ABŞ-m ikinci fond birjasıdır və bu ölkədə satılan səhmlərin təqribən 1/10 hissəsi burada dövriyyədədir. AFB-nin qədim ənənələri mövcuddur: o, açılan zaman brokerlər səhmləri almaq yaxud satmaq üçün küçədə toplaşırdılar. Onun «curb exchange»' adı da buradan yaranmışdır. Əqdin bağlanılması barədə klerkə məlumat vennək üçün əl ilə işarə verilirdi. AFB qapalı məkana yalnız XX əsrin əvvəlində köçmüşdür. Birja əməliyyatları yalnız birjada kotirovka olunan və onun direktorlar şurasının tələblərinə cavab verən şirkətlərin səhmləri ilə aparılır. Səhmləri AFB-də kotirovka olunan şirkətlərin əksəriyyəti kiçik müəssisələrdən ibarət olduğuna görə, Amerika Fond Birjasının tələbləri Nyu-Yorkdakı ilə müqayisədə mötədildir. AFB-də səhmlərinin birja dövriyyəsi kifayət qədər olan, maraq göstərən investorlara infonuasiya verən şirkətlər qeydiyyatdan keçir. Şirkətlər hər il maliyyə hesabatlarını, hər rüb mənfəət və ziyanları barədə hesabatlarını birjaya təqdim etməli, öz əməkdaşlarının fmuanın səhmləri ilə apardıqları əməliyyatları məhdudlaşdırmalıdır. Bəzi şirkətlərin səhmləri bir neçə birjada qiymətləndirilir. Müəyyən səhmlərə maraq zəifləyirsə, onlar birja kotirovkasmdan çıxarılır. Fond birjasının ərazisində yalnız onun üzvü olan fınuaların səhm almaq yaxud satmaq ixtiyarı var. Birja üzvü olan firmalar qiymətli kağızları özünə yaxud müştərilərisi üçün alır yaxud satır. Birja üzvlərinin əksəriyyəti broker firmalarıdır. Birja üzvləri müxtəlif rol oynayırlar. Birincisi, onlar səhmləri özlərinin qiymətli kağızlar portfeli üçün alan yaxud satan birja dilerləri ola bilər. İkincisi, onlar müştəridən yaxud fond birjasında işləməyən başqa brokerlərdən aldığı komissiya mükafatı müqabilində müqavilələr bağlayan brokerləri səhmlərlə təchiz edirlər. Birja üzvlərinin bəzisi müəyyən növ səhmlər üzrə, digərləri isə qiymətli kağızların kiçik partiyaları üzrə ixtisaslaşır. ^ ingilis dilində "curb exchange» фондовые рынки. M., 1996). "səki qırağında birja» deməkdir (Рубцов Б.В. Зарубежные 635 21.7. Beynəlxalq fond birjaları Qeyd edək ki, NFB və AFB beynəlxalq fond birjalarıdır. Milli fond birjaları ilə müqayisədə, beynəlxalq fond birjaları daha mühüm rol oynayır. Onlar, yerləşdikləri ölkənin milli maliyyə bazarlarını tənzimləyən orqan olmaqla yanaşı, beynəlxalq təsərrüfat əlaqələrinin inkişafının fonnalarım, istiqamətlərini və xarakterini müəyyənləşdirən təşkilatlardır. Biz 1990-cı ildə dünya üzrə kapitalın hərəkət miqyasının əmtəə dövriyyəsi həcmindən on dəfələrlə çox olduğunu qeyd etmişik. Bu vəsaitlərin böyük hissəsi beynəlxalq fond birjalanndan keçir. Belə ki, sonuncu onillikdə ÜDM-də qiymətli kağızlarla aparılan əməliyyatların payı ABŞ-da 9%-dən 93%-dək, Almaniyada 8%-dən 58%-dək, Yaponiyada 7%-dən 119%-dək artmışdır. Son bir neçə il ərzində bu meyil ümumdünya böhranmadək yalnız güclənmiş, həmin vaxt isə bir qədər səngimişdir. Maliyyə mərkəzlərinin qloballaşmasının sürətləndiyi şəraitdə bir be3məlxalq fond birjasında kotirovkanm hətta cüzi dəyişməsi belə, dərhal başqalarında öz əks-sədasını tapır, müvafiq təlatümlər doğurur. Xatırladaq ki, qlobal böhran da ilk növbədə 2008-ci ildə Nyu-York Fond Birjasında başlamışdı. Mütəxəssislər ümumilikdə götürüldükdə, beynəlxalq fond birjalarında milli birjaların bütün xüsusiyyətlərinin ehtiva olunduğunu qeyd edirlər. Buna baxmayaraq, milli birjanın beynəlxalq birja qismində təsnifləşdirilməsi üçün onun 3 əsas şərtə uyğun olması zəruridir: •
•
birja əməliyyatları nəticəsində əldə olunan mənfəətin ölkədən çıxarılmasına təminat verilməsi; •
çox zaman ehtikarçıhq xarakteri daşıyan arbitraj əqdlərinin bağlanması. Aparıcı ölkələrdə fəaliyyət göstərən əsas milli birjalar bu meyarlara cavab verir.
21.8. Tokio Fond Birjası (TFB) Tokio Fond Birjasının (TSE - Tokyo Stock Exchange) əsası 1878-ci ildə qoyulmuş və İkinci Dünya müharibəsinədək mənfəət əldə etmək məqsədi güdən kommersiya təşkilatı olmuşdur. Yalnız 1949-cu ildə dünya ticarətinin vəziyyəti və dünya iqtisadiyyatında Yaponiyanın mövqeyi nəzərə alınmaqla, fəaliyyət şəraiti və ticarət prosedurları əhəmiyyətli dərəcədə dəyişməyə 636 başlamışdır. Birjanın nizamnaməsinə uyğun olaraq, hazırda yalnız 124 hüquqi şəxs: broker-diler firmaları TFB-nin üzvüdür. Bunlardan 123 fınna birjanın müntəzəm üzvü, biri isə saytoridir. Bütün fınualar birjada öz əməkdaşı ilə təmsil olunur. «Müntəzəm» üzvlər broker-diler əməliyyatlarını, saytori isə «müntəzəm üzvlər» arasında vasitəçilik əməliyyatlarını həyata keçirir. Saytoriyə öz hesabına əməliyyat apannaq qadağan olunmuşdur. Ölkədə qiymətli kağızlarla aparılan əməliyyatların 80%-dən çoxu TFB-nin payına düşür. Məsələn, 2008-ci ildə burada 3000-dən artıq müxtəlif emitentin səhmi listinqə daxil edilmişdi. TFB-də tiearətin əsas metodu açıq ikiqat hərrae - «birja izdihamından» «səs vasitəsilə» ticarətdir. Açılış məzənnəsi saytori tərəfindən kağızların alınması və satışı üçün toplanmış sifarişlər əsasında «yaylım atəşi» metodu ilə müəyyənləşdirilir. Sifarişlər birjaya onun üzvü olan formaların kontorlarından telefon yaxud kompüterlərin terminalları vasitəsilə daxil olur və sonra fınnalarm ticarət zalında işləyən əməkdaşlarına ötürülür. 1990-cı ildən TFB-də saytori tərəfindən icra olunan xırda sifarişlərin (2001-ci ilin əvvəlində 6000 səhmə qədər) avtomatik ötürülməsi sistemi fəaliyyət göstərir. TFB təsbit olunmuş komissiya haqlan prinsipini qoruyub saxlamış azsaylı iri fond birjalarından biridir. Komissiya haqqının dərəcəsi əqdin məbləğindən asılıdır və 10 növə bölünür. 1,15% maksimum dərəcə əqdin məbləği 1 milyon iyenadan az olduqda, minimum 0,075% + 785 min iyena isə əqdin məbləği 1 milyard iyenadan çox olduqda, tətbiq edilir. Ancaq bu sahədə də dəyişikliklər baş verir. 1994-cü ildə iri əqdlər üzrə təsbit olunmuş komissiya haqları ləğv edilmişdir; 1998-2007-ci illərdə komissiya haqları sistemi yaranan konyunktura müvafiq olaraq əhəmiyyətli dərəcədə dəyişdirilmişdi. 1980-1990-cı illərdə qəbul olunan qərarlar nəticəsində TFB xarici broker-diler finnalannm fəaliyyətinə qadağaları aradan qaldırsa da, 1990-cı illərin ortasında onun ümumi dövriyyəsində həmin fınnalarm payı 6%-dən yüksək olmamışdı. Buna baxmayaraq, qlobal maliyyə şəbəkələrinin kanalları vasitəsilə dünyanın müxtəlif ölkələrinə istiqamətlənən nəhəng həcmdə kapitalların burada cəmləşməsinə görə, TFB-nin beynəlxalq fəaliyyətinin miqyası əhəmiyyətlidir. Ehtimal ki, dünya iqtisadiyyatında depressiyanın aradan qaldırılması müddətinin uzanması nəzərə alınmaqla, gələcəkdə TFB-nin əhəmiyyəti xeyli güclənəcəkdir. 637 Yüklə 7,98 Mb. Dostları ilə paylaş:
|