Kitabın nəşrinə göstərdiyi köməyə görə Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatı
Yüklə 7,98 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Yoxlama sualları
- Referatların mövzuları
əhəmiyyətli dərəcədə təsir göstərmək iqtidarında olması inandırıcı deyil. • Amerika iqtisadiyyatının sağlamlaşdırılmasmm və beynəlxalq ticarətdə mövqelərinin yaxşılaşdırılmasının digər istiqaməti dövlətin iqtisadi funksiyalarını gücləndirib, libertarian tənzimləmədən qətiyyətlə imtina etməkdir. Yoxlama sualları 1.
ABŞ beynəlxalq ticarətdə hansı mövqeləri tutur? 2.
Amerika mallarının və xidmətlərinin beynəlxalq ixracının coğrafiyası necədir? 3.
necədir? 4.
ABŞ-m əsas ticarət tərəfdaşlarını xarakterizə edin. ABŞ və Kanada arasında ikitərəfli ticarət necə baş verir? 5.
idxal. 6.
Əvvəlki dövrlərdə ABŞ ilə Yaponiya arasında ikitərəfli ticarət sahəsində ziddiyyətlərin yaranmasının səbəbi nədir? İndi bu ziddiyyətlər niyə arxa plana keçmişdir? 7.
ABŞ-Çin ticarətinin təhlilini verin. Onun strukturu necədir? Amerika tərəfi Çinlə ticarətin bəzi aspektlərindən niyə narazıdır? 8.
olmasının səbəbi nədədir? 9.
Böyük və getdikcə artan ticarət kəsiri ölkənin iqtisadiyyatına necə təsir göstərir? 10.
tədbirləri həyata keçirmişdi? Referatların mövzuları 1.
ABŞ-m beynəlxalq ticarətdə tutduğu mövqe: vəziyyəti və perspektivləri 2.
ABŞ-m Asiya, Latın Amerikası və Afrika ölkələri ilə beynəlxalq ticarəti 3.
225 Fəsil 10 BEYNƏLXALQ VƏ REGİONAL TİCARƏT, AVROPA İTTİFAQININ TİCARƏT SİYASƏTİ 10.1. Avropa müasir kapitalizmin vətənidir Kapitalizmin təsərrüfat münasibətləri Qərbi Avropada yaranmış, burada böyük və çoxillik müharibələr baş vermiş, dəniz səyyahları buradan özlərinin dövr-aləm səyahətlərinə yollanaraq, bütöv qitələri öz ölkələrinə birləşdirmişlər. Burada ən qanlı inqilablar və əks-inqilablar baş vermiş, gələcək bankirlərin sələfləri olan ilk küçə sərrafları, sonra isə ilk banklar meydana çıxmış, indi menecerlərlə əvəz olunmuş dükançılar və tacirlər işləmişlər. Müasir kapitalizm müəyyən münasibətlər sistemi kimi, ilk növbədə. Qərbi Avropa regionunun sosial-iqtisadi təkamülünün və siyasi inkişafının məhsuludur. Amerikanın kəşfi. Yeni Dünya aşkar olunduqdan sonra Avropanın əsas ölkələrində baş verən amansız müharibələr və hakim elitanın toqquşmaları yeni yaranan kapitalist münasibətlərinin Avropadan Amerikaya keçməsinə, oradakı kapitalizmin müəyyən özəl cəhətlərinin formalaşmasına səbəb olmuşdur. Böyük coğrafi kəşflər və Avropa dövlətlərinin yeni ölkələri zəbt edib öz imperiyalarına birləşdirmək məqsədilə apardığı müstəmləkə müharibələri son nəticədə xıx əsrin sonu - XX əsrin əvvəllərində dünyanın bütün ölkələrinin təşkilati-iqtisadi baxımdan beynəlxalq istehsal amillərinə adekvat olaraq, dünya təsərrüfatı sistemində birləşməsinə gətirib çıxarmışdır. Avropanın aparıcı ölkələrinin iqtisadi təkamülü onların başqa dövlətlərlə münasibətlərini əks etdirən müxtəlif nəzəriyyələrin yaranması üçün ideya platforması olmuşdur. XVI-XVIl əsrlərdə kapitalizmin ilk nəzəriyyəçiləri (merkantilistlər) müstəmləkələrin metropoliyalarla ticarəti üçün sərt qaydaların müəyyənləşdirilməsini, ixracın idxal üzərində üstünlüyünə nail olunmasını, dövlət xəzinəsində yalnız qiymətli metalların saxlanmasını və s. tələb edirdilər. XVII əsrin əvvəllərindən başlayaraq Avropa dövlətlərinin möhkəmlənməsi və özəl şirkətlərin qüvvətlənməsi, onlardan bəzilərinin (Ost-Hind və Vest-Hind şirkətləri və s.) isə müstəmləkələrdə əslində dövləti əvəzləməsi nəticəsində həmin dövrün dominant iqtisadi təfəkkürü dövlətin iqtisadi sahəyə müdaxiləsinin məhdudlaşdırılmasmı tələb etməyə başladı. Məsələn, fiziokrat olah F.Keno və A.R.J.Tryuqo təbii hüquqlara (natural law) əsaslanan qaydalara 226 istinad edir, sənayenin dövlət tərəfindən tənzimlənməsini inkar edərək, yalnız torpaq vergisini tanıyırdılar. Onların ideyaları klassik iqtisadi nəzəriyyənin (A.Smit, D.Rikardo, S.Mill, T.R.Maltus, K.Marks, A.Marşall və başqaları) fonnalaşmasma güclü təsir göstərmişdir. Bu halda klassik iqtisadi nəzəriyyənin bir neçə istiqaməti fomıalaşmışdır. Bu klassiklərin təlimi iqtisadi nəzəriyyələrə və məktəblərə güclü təsir göstənniş və indi də göstərməkdədir. Böyük Britaniyanın dövlət xadimi və iqtisadçısı C.M.Keynsin və Amerika iqtisadçısı M.Fridmanin təlimləri də müasir iqtisadi təfəkkürə bu cür, bəlkə bundan da güclü təsir göstərir. Onların hər ikisi iqtisadi təfəkkürdə metodologiyasına və buna müvafiq olaraq iqtisadi proseslərə siyasət tərəfindən təsir göstərilməsinin çox cəhətlərinə görə bir-birinə diametral əks olan istiqamətlərin baniləridir. Dünya təsərrüfatının ayrı-ayrı problemlərinin tədqiqi ilə məşğul olan ilk iqtisadi məktəblərin də Qərbi Avropada (Böyük Britaniya, Fransa, Almaniya, Avstriya, İtaliya, İsveçrə, İsveç) meydana çıxması da qanunauyğun məqamdır. Bir qədər sonra XD( əsrdə iqtisadi məktəblər ABŞ-da: Harvard, Çikaqo, Kolumbiya, Yeli universitetlərində yaranmağa başlamışdır. XX əsrin ikinci yarısından iqtisadi məktəblər başqa ölkələrdə də (Yaponiya, Avstraliya, Finlandiya və s.) formalaşmağa başlamışdır. Burada qeyd edək ki, nə dünya iqtisadiyyatının vahid nəzəriyyəsi, nə beynəlxalq iqtisadi münasibətlərin vahid nəzəriyyəsi, nə də beynəlxalq ticarətin vahid nəzəriyyəsi mövcud deyil. Müxtəlif məktəblər və tədqiqat mərkəzləri ayrı-ayrı alimlərin dünya iqtisadiyyatı və orada gedən proseslərlə əlaqədar olan konkret məsələlərin (dünyada iqtisadi tsikllərin hərəkəti, investisiya siyasəti, ticarət, maliyyə və s.) öyrənilməsi sahəsində mühüm nəticələr əldə etməsi sayəsində dünya şöhrəti qazanmışdır. Nəzəriyyəyə görə, dünya iqtisadiyyatı proseslərinin tədqiqinə vahid mövqedən yanaşmaya iki qlobal sosial sistemin: kapitalizm və sosializmin mövcudluğunun mane olduğu fərz edilirdi. Amma dünyada əslində yalnız vahid qlobal kapitalizmin mövcud olduğu (Çinin də 1,3 milyard əhalisi ilə qlobal kapitalist münasibətlərinin ümumi sistemində olduğunu nəzərə alaraq) son 20 il ərzində iqtisad elmi dairələrində dünya iqtisadiyyatının bütöv sistem kimi tədqiqinə və dərkinə eyni yanaşmaya doğru heç bir irəliləyiş nəzərə çarpmır. Buna görə də dünya iqtisadiyyatının və beynəlxalq iqtisadi münasibətlərin müəyyən baza konstruksiyalarının fonnalaşması, bunun qismən münasib olan vahid nəzəriyyəsinin qurulması üçün ilkin şərtlər də yoxdur. Bu baxımdan qlobal iqtisadi siyasətin yeridilməsində daha böyük müəyyənlik əldə 227
Yüklə 7,98 Mb. Dostları ilə paylaş:
|