KitabxanaşÜnasliq
Yüklə 3,72 Kb. Pdf görüntüsü
|
36 UOT universal onluq t əsnifat olmasına baxmayaraq və eləcə də bütün avtomatlaşdırıılmış sistemlərdə müvəffəqiyyətlə tətbiq edilməsinə baxmayaraq bir sıra nöqsanlara malikdir: 1. Yeni elm, texnika v ə mədəniyyətin müasir inkişafı onluq çərçivəsinə sığışmır. 2. H ər bir bölmə və yarım bölmə yalnız on yerə bölündüyünə görə yeni bilik sah ələrini əks etdirmək üçün UOT-da ehtiyat rubrikalar yoxdur. 3. Ümumi bölgü olduqca mür əkkəbdir. 4. Elml ərin düzülüşündə məntiqi ardıcıllıq pozulub. Şöbələr qeyri- b ərabər yüklənir, xüsusən 5, 6, 7 şöbələr. Gələcəkdə 5 və 6-cı şöbədən bəzi elm sah ələrinin 4-cü şöbəyə keçirilməsi nəzərdə tutulur (4, 70). Lakin bütün bunlara baxmayaraq Universal Onluq T əsnifat müv əffəqiyyətlə tətbiq edilən təsnifat sistemi kimi qəbul edilir. Rusiya kitabxanaşünasları XX əsrin 50-ci illərindən başlayaraq yeni kitabxana-biblioqrafiya t əsnifatı yaratmaqla məşğul olmuş və 60-cı illərin sonunda bu işi başa çatdırmışlar. T əsnifatın yaradıcıları Rusiya Dövlət Kitabxanası, M.Y.Saltkov-Şedrin adına Sankt- Peterburq Dövlət Kitabxanası, Rusiya Elmlər Akademiyası və Rusiya Dövl ət Kitab Palatasının kollektivləri olmuşdur (10, 111). T əsnifatda bütün bilik sahələri obyektiv aləmin tərkib hissələrinə uyğun olaraq üç sahəyə bölünmüşdür. 1. Cansız təbiət haqqında elmlər – dəqiq elmlər 2. Canlı orqanizmlər haqqında elmlər –biologiya elmləri 3. C əmiyyət haqqında elmlər – ictimai elmlər 1960- cı illərdən etibarən Kitabxana-Biblioqrafiya Təsnifatı (KBT) nəşr edilm əyə başlamış və onun müxtəlif variantları çap edilmişdir. KBT-nin əsasən 5 variantı hazırlanmışdır. 1.KBT. Tam variant (iri elmi kitabxanalar üçün – 25 buraxılış 30 kitabdan ibar ət 1961-1968-ci illərdə çap edilmişdir) 2. KBT. Elmi kitabxanalar üçün qısaldılmış cədvəllər (5 buraxılış, 6 kitabdan ibar ət 1969-1972- ci illərdə çap edilmişdir) 3. KBT. Vilay ət kitabxanaları üçün (4 kitabdan ibarət, 1980-1983-cü ill ərdə çap edilmişdir) 4. KBT. Kütl əvi kitabxanalar üçün 1 cilddə (ilk nəşri 1977-ci ildə çap edilmişdir) 5. KBT. Uşaq və məktəb kitabxanaları üçün 1 cilddə ( ilk nəşri 1986-cı ild ə çap edilmişdir) (10,s.111-112) KBT-nin tam n əşrinin ümumi həcmi 500 çap vərəqindən ibarətdir. T əsnifatın hazırlanmasında 800-dən artıq alim (akademiklər, müxbir üzvləri, elml ər doktorları və namizədləri) məsləhətçi kimi iştirak etmişdir. 37 KBT- nin elmi kitabxanalar variantının əsas cədvəlləri 21 şöbədən ibar ətdir. Elmlər təsnifatına uygun olaraq bu şöbələr aşağıdakı kimi yerl əşdirilmişdir: A - Əvvəllər bu şöbə marksizm-leninizm adlandırılmışdır. Hazırda şöbənin f əaliyyəti dayandırılmışdır. Б - Təbiətşünaslıq elmləri B - Fizika-riyaziyyat elml əri Г - Kimya elmlər Д - Yer haqqında elmlər E - Biologiya elml əri Ж/0 - Texnika. Texniki elmlər П - Kənd və meşə təsərrüfatı P - S əhiyyə. Tibb elmləri C - Bütünlükd ə ictimai elmlər T - Tarix. Tarix elml əri У - İqtisadiyyat. İqtisadi elmlər Ф - Siyasət. Siyasi elmlər X - Dövl ət və hüquq. Hüquq elmləri Ц - Hərbi elm. Hərbi iş Ч- Mədəniyyət. Elm. Maarif Ш - Filologiya elmləri. Bədii ədəbiyyat Щ - İncəsənət. Sənətşünaslıq Э - Din. Ateizm Ю - Fəlsəfə elmləri. Psixologiya Я- Universal məzmunlu ədəbiyyat (2, 75). T əsnifatda böyük rus hərfləri ilə işarə edilmiş bütün şöbələr obyektiv al əmin tarixi inkişafı baxımından, yəni təbiət-cəmiyyət-təfəkkür silsiləsinə əsasən qurulmuşdur. KBT-nin mühüm hiss əsini köməkçi tipik bölgü cədvəlləri (t əyinedicilər) təşkil edir. Tipik bölgü cədvəlləri əsas cədvəllərdən fərqli olaraq ist ənilən bilik sahəsinin ümumi cəhətlərini təsnifləşdirməyə imkan verir. Ümumi tipik bölgül ər təsnifatın əsas cədvəlləri vasitəsilə təsnifləşdirilən ədəbiyyatın müəyyən tiplər üzrə qruplaşdırılmasını təmin edir. Bu bölgülər formal v ə mövzu bölgülərindən ibarətdir. Tematik bölgülərdə elmşünaslıq m əsələləri (məsələn, elmin metodologiyası, tarixi, təşkili və s.), formal bölgül ərdə isə sənədin forma və istiqaməti ( məsələn, müxtəlif biblioqrafik və soraq materialları, nəşr növləri və s.) verilir. Ümumi tipik bölgü cədvəllərinin şöbələri kiçik rus hərfləri ilə, sonrakı bölgüləri isə əlifba-rəqəm işarələri ilə göst ərilir. 38 KBT-d ə ərazi tipik bölgülər də işlənmişdir. Bu bölgü əsasında s ənədləri məhəlli, ərazi əlamətlərinə görə təsnifləşdirmək olar. Cədvəldə ərazi tipik bölgül əri iki variantda işlənmişdir: təbiətşünaslıq elmləri üçün - fiziki cografi rayonlara gör ə; ictimai elmlər üçün – siyasi inzibati bölgülərə görə. H ər iki bölgüdə indekslər mötərizə içərisində rəqəmlərlə (...) işarə edilir. T əsnifatda xüsusi tipik bölgü cədvəlləri də vardır. KBT-nin sahəvi buraxılışlarında bu cədvəllərin miqdarı 150-yə qədərdir. Xüsusi tipik bölgü c ədvəlləri əlaqədar şöbədə rubrikalardan sonra verilir. KBT-nin tam n əşrinin əlifba-predmet göstəricisi də verilmişdir. Bu göst əricidə 20 minə yaxın rubrika vardır. Sonralar KBT-nin n əşrləri bir qədər inkişaf etdirilərək kütləvi kitabxanalar, uşaq və məktəb kitabxanaları üçün nəşrləri yaranır. Bu variantlarda ixtisarlar aparılaraq bütün elm sahələri 9 şöbə daxilində qruplaşdırılmışdır. Şöbələr ərəb rəqəmləri ilə işarə edilmişdir: 1. Ümumelmi v ə fənnlərarası biliklər. Əvvəllər bu şöbə marksizm- leninizm adlandırılırdı 2. T əbiətşünaslıq elmləri 3. Texnika. Texniki elml ər 4. K ənd və meşə təsərrüfatı 5. S əhiyyə. Tibb elmləri 6/8. İctimai və humanitar elmlər 9. Biblioqrafik v əsaitlər. Məlumat nəşrləri (10, 114-115). Hazırda 1993-1995-ci illərdə ideoloji və siyasi aləmdə baş verən sosial d əyişiklikləri özündə əks etdirən KBT-nin yeni nəşrləri hazırlanır. 1998- ci ilin oktyabrında KBT-nin nəşrinin 30 illiyinə həsr edilmiş Beyn əlxalq konfransda dünya standartlarına cavab verə bilən KBT-nin n əşrlərinin yeni variantlarının hazırlanması məsələsi irəli sürülmüşdür. Əvvəlcə KBT-nin tam nəşrinin hazırlanması fikri əsas götürülmüşdür. Bu variant m əlum olduğu kimi 1960-1968-ci illərdə 30 kitabdan ibarət çap edilmişdir. Belə bir həcmdə olan nəşrin çapı baha başa gəldiyindən qərara alınmışdır ki, elmi kitabxanalar üçün olan variantının (1970-1972-ci illər, 6 kitabdan ibar ət) təkrar çapı hazırlansın və burada tibb və kənd təsərrüfatı şöbələrinin detallaşmasına xüsusi diqqət yetirilsin. Bunun n əticəsi olaraq Rusiyada elmi-tədqiqat mərkəzi KBT c ədvəllərinin yeniləşməsinə ictimai elmlər şöbəsindən başlamışdır. 2000-ci ild ən başlayaraq müəlliflər kollektivi arasında iş birliyi yaradılmışdır. Elmi kitabxanalar üçun ixtisar edilmiş variantın nəşrinin 8 ciddən ibar ət çap edilməsi qərara alınmışdır. Ayrı-ayrı buraxılışlar üçün materialların aşağıdakı qayda üzrə yerləşdirilməsi nəzərdə tutulmuşdur. A,Я 1,9 Ümumelmi və fənnlərarası biliklər. Universal məzmunlu ədəbiyyat. Yüklə 3,72 Kb. Dostları ilə paylaş:
|