KitabxanaşÜnasliq
Yüklə 3,72 Kb. Pdf görüntüsü
|
128 Tam m ətnli, video və audio, vizual və s. resursların texnki hazırlanmsı skanir ə, format, sistem və s. məsələlər nəzərdə tutulur (buraya metaverilənləri d ə aid etmək lazımdır) E- resursların sənəd halına gətirilməsi (qeydiyyat məlumatlarının hazırlanması) E-s ənədlərin yerləşdiyi virtual məkan, miqrasiya və ləğv edilməsi m əsələlərinin müəyyənləşdirilməsi. İstifadəçilərin formalaşdırılmış e-sənədlərdən istifadə imkanlarının, hüquqi m əsələlərin müəyyənləşdirilməsi E- resursların anazlizi Tip v ə növlərinin müəyyənləşdirilməsi Predmet göst əricilərinin tərtib edilməsi Analitik sintez, münd əricat, referat, annotasiyanın tərtib edilməsi və s. e-resursun mövzusunu t əsvir edən proseslərin aparılması İnformasiyanın təsnifləşdirilməsi metodlarının işlənilməsi Elektron s ənədlərin qiymətləndirilməsi Qeyd edil ənləri sadə formada praktiki müşahidə etmək üçün müxtəlif texnoloji imkanları nəzərədn keçirdək və buna nümunə olaraq OCR (Optical Character Recognation) Obrazların Avtomatik Tanınması və Hipermətn texnologiyalarına diqqət yetirək. OCR (Optical Character Recognation) texnologiyalar əsasında Obrazların avtomatlaşdırılmış tanınma proseslərinin OCR sistemlərdə realiz ə edilməsi intellektual informasiya texnologiyalarının ən əhəmiyyətli hiss ələrindəndir. Adı çəkilən abreviatura (Optical Character Recognation) m ətnlərin avtomatlaşdırılmış oxunmasını və simvoların optik tanınması kimi q əbul edilir. Başqa sözlə çap və əlyazma məlumatların xüsusi intellektual texnologiyalar vasit əsi ilə elektron emal və analiz etmək imkanları nəzərdə tutulur. OCR sisteml ərinin aşağıdakı xüsusiyyətlərinə nəzər salaq: Simvolların şrift və ölçü fərqləri Simvolların təsvirində dəyişikliklər (şəkildə ölçü dəyişikliyi zamanı simvolların yerdəyiºikliyi, itməsi və s.) Skanir ə proselərində əyriliklərin müəyyənləºdirilməsi Müxt əlif dilli mətnlərin olması Simvolların müxtəliflikləri. Burada oxşar, xüsusi simvollar. Misal üçün Az ərbaycan dilində bu “ə, ü, ö, ö, ç” spesifik hərfləri göstərmək olar. Obrazların tanınması. Yüksək meqapikselli foto aparatlar vasitəsi ilə, müxt əlif skanirə prosesləri ilə elektron sənədlərin yaradılmasıdır. Vizual və m ətn sənədlərin elektron emalı prosesi qeydiyyat məlumatlarının elektronlaşdırılması texnlologiyaları və ümumilikdə elektron kitabxanaların yaradılamasında geniş istifadə edilə bilər. 129 Aparıcı OCR sistemlər: Fine Reader (Fayn Rider), Fine Reader əlyazma və Form Reader ABBYY Software House t ərəfindən istehsal edilmişdir və çap, əlyazma m ətnlərin, təsviri formların oxunmasında istifadə olunan mükəmməl proqram t əminatlarındandır. CuneiForm, Cognitive Technologies firması tərəfindən istehsal edilmişdir. Fine Reader kimi sistemin işləmə texnologiyası özündə iki mərhələni c əmləşdirir. Qrafiki t əsvirlərin analizizi C ədvəl və şəkillərin seçilməsi Tanınma bölmələrinin müəyyənləşdirilməsi S ətir, simvolların ayrılması Ayrılmış simvolların tanınması. Bununda daxili bölmələrini klassifator kimi realiz ə etmək olar. Şablon Əlamətlər Struktur Çoxsaylı araçdırmalar göstərmişdir ki, belə mürəkkəb prosedurların aparılması üçün “intellektual tanınma” texnikası tətbiq edilməlidir. Ən mükəmməl OCR sistemlərdə insana xas tanınma texnologiyaları t ətbiq edilir. Nəzərə alsaq ki, insanda bu çox pilləlidir aşağldakı misala nəzər salaq: 1 Kontekstin emalı Dağlıq ərazi. Zirvələrdə ağ rənglər görünür 2 Əlamətlərin ilkin seçilməsi Ağ rəngin kompakt obyekti 3 Proqnozun verilm əsi İlkin versiya olaraq həmin obyektin qar olması 4 Obyektin hiss ələrinin seçilməsi Zirv ədə olan qarın spesifik forması, harada yerl əşməsi. 5 Hiss ələrin düzgün strukturu R əngi, həcmi 6 Proqnozların təsdiq edilməsi Dağın ətəyində ağ qarın olması 3 prinsip var ki, OCR sistem onu üz ərində qurulub. T əsvirin tamlığı prinsipi Istiqam ətliliyi prinsipi Adaptasiya prinsipi Simvolun qrafiki obrazı skanerdən çıxdığı anda nöqtələrdən ibarət matris formasında müşahidə edilir. Misal olaraq ”ə” hərfi bu əlifbada “a” simvolu il ə oxşarlıq təşkil edir. Məlum olduğu kimi simvolların düzgün oxunması mətndə olan fikir dəqiqliyini bildirmək üçün vacib elementlərdəndir. Bu zaman artıq intellektual analiz prosesi baş verir və ilkin olaraq söz üzrə analiz aparılır. Bunu misalda izləyək: “*laqə” ulduzla işarələnmiş yerə “a” və 130 ya “ ə” simvolunun uyğun olması avtomatik sistemdə olan lüğətlə yoxlanılır. N əticədə bazada “alaqa” yox “əlaqə” sözünün olduğu və qrammatik cəhətdən “alaqa” sözünün düzgün olmadığı müəyyənləşdirilir. Digər bir misal: ”*y” simvolları göstərilir, bu həm ay və həm də əy sözü ola bilər. Artıq bu halda bütün cüml ə analiz edilir, mənası aşkarlanır və hansı simvolun əlavə olunacağı mü əyyənləşir [7 s. 35]. Hiperm ətn informasiya texnologiyaları Hiperm ətn semantik informasiyanın təşkil edilməsi formasıdır. Misal üçün ensiklopediyayaların əsas elementi kimi, məqalələr və terminlər arasında assosiativ əlaqənin qurulmasıdır. Müasir anlamda hipermətn müxtəlif m əqsədlər üçün nəzərdə tutulmuş elektron informasiya fondudur, xarakterik xüsusiyy ətləri tematik, formativ sənədlərin əlaqələndirilməsi kimi qəbul etmək olar. Hiperm ətinin əsasını informasiyanı təşkil edən semantik əlaqəli fraqmentl ər təşkil edir ki, bir biri ilə əlaqəli məlumatlara keçid əldə edilməsini t əmin edir və buda intellektual informasiya axtarışının özül hissəsi kimi qəbul etm ək olar. Hiperm ətn informasiya texnologiyalarının tətbiq sahələri: Informasiya resursları və Internet texnologiyaları; Hiperm ətn informasiya-axtarış sistemləri; İqtisadi sistemlər üçün hipermətn informasiya modelləri; Hiperm ətn əsaslı verilənlər bazaları; T əhsil, distant təhsil sistemlərində hipermətn informasiya modelləri v ə sözsüz bu siyahıya elektron kitabxanalarıda daxil etmək məqsədə uyğun olardı [7 s. 42]. Bildiyimiz kimi elektron kitabxananın özül strukturunu İnternetdə informasiya resursları təşkil edir və bu məlumatlar müxtəif növlü, dinamik olur. Hiperm ətn texnologiyalarının İnternet məkanında tətbiqi 1993-cü ildən WWW (Wo rld Wide Web) “dünya hörmüşək toru” texnologiyaları ç ərçivəsində tətbiq edilir. Bu HTTP (Hyper Text Transport Protocol) protokolu vasit əsilə HTML (Hyper Text Markup Language) dilində maşınlar arası informasiya mübadiləsini təşkil edir, çox zaman biz “veb səhifə” və ya “HTML s əhifə” kimi terminlərə rast gələ bilərik. Qeyd edilən HTML səhifə özünd ə sənədin strukturunun təsvirini təqdim edir və bu tip reusrsa URL (Uniform Resource Locator) ünvan vasit əsi ilə daxil olunur. Növbəti m ərhələdə bir neçə HTML səhifənin qarşılıqlı əlaqəsi və bir sistem halında birl əşməsi veb saytın strukturunu yaradır. Texniki tərfdən də nəzər salsaq HTML dilind ə təqdim edilən hipermətn sənədi nəinki mətn, həmçinin cədvəl, skript, müxt əlif rəqəmli obyektlərə edilən hiperistinadları (şəkil, audion və video material v ə s.) dəstəkləyir ki, bu da informasiya resurslarının semantik əlaqəliliyini təmin edir [1 s. 200]. Yüklə 3,72 Kb. Dostları ilə paylaş:
|