6
F İ L M F İ C T İ O N
rın heç birində ifratçılığa getməmişdir. Bəlkə də
bu trilogiyanın bir şah əsər hesab olunmasının
əs əsas səbəblərindən biri də budur: təbiilik
və səmimilik. Personajların hər birinin başına
gələn hadisələr bizim yaşamımızdan bir
parçadır. Ya da hələ yaşamamış olduğumuz,
yaşayacağımız yaşamdan. Tale məfhumuna,
”həyatın bizimlə bağlı heç vaxt başa düşə
bilməyəcəyimiz planları var” kimi fikirlərə
dərindən bağlı olan Kieslowski, əvvəlki filmləri
kimi bu filmdə də bunları bizə hiss etdirir.
Həyata nə qədər yön verməyə çalışsaq da
səmərəsizdir, əlimizdə olmayan hər hansı bir
kiçik dəyişiklik hər şeyi dağıda, o ana qədər
planladığımız hər şeyi məhv edə bilər. Və
“Mavi”də toxunduğu azadlıq məfhumu ilə bağlı
Kieslowski: “Əslində azadlıq və sevgi bir-biri
ilə təzad təşkil edir. Əgər biri sevərsə, digərinin
azadlığını məhdudlaşdırar. Bir qadını sevər,
həyatınızı yaşayar və bilmədiyiniz yönlərinizi
həmin qadının gözlərindən görə bilərsiniz.
Azadlığımızı məhdudlaşdıran çox şey var: bir
it, bir maşın, bir televizor. Filosofluq etmək
istəmirəm ,amma bu nümunələrlə insan
azadlıq məfhumunu düşünə bilər. Məhz bizim
eləmək istədiyimiz şeyin də əsas məğzi budur
”– deyə buyurmuşdu.
Filmləri haqqında danışarkən tez-tez kom-
munizm, Hitler, Lenin kimi adlar çəkən
Kieslowski’nin yaradıcılığı üzərinə 2-ci
Dünya Müharibəsinin və onun sonrasındakı
vəziyyətin nə qədər təsiri olduğunu anlaya
bilərik. Bu səbəblə özünün də dediyi kimi
siyasətdən uzaqlaşmış və sənətinə apolil-
tik deyə biləcəyimiz bir münasibət bəsləmişdi.
Amma bu apolitikal münasibət heç vaxt hər
şeyə biganə tərzdə olmamışdır. O, dünyanın
dəyişməsi və xəyal etdiyi ideallara çatması
üçün ən əsas faktor olan insanı düşünmüş,
yuxarıdan aşağıya doğru deyil, aşağıdan
yuxarı doğru bir əlaqə yaratmaq istəmişdir.
Məhz buna görə də Kieslowski özündən yüz
illər öncə yaşamış filosoflar kimi kameranı bir
fəlsəfə alətinə çevirmişdi. Kinonun ədəbiyyat
qədər güclü olmadığını deyən Kieslowski yenə
də gördüklərini, görmək istədiklərini ekrana əks
etdirməyi üstün tutmuşdur. Bunun səbəbi isə
əlbəttə ki, fikirərini insana daha rahat, və daha
vizual bir üsulla çatdırmaq olmuşdur.
Əslində hər şeydən öncə Kieslowski kinonun
şairidir. Çünki filmlərində istifadə etdiyi hər əşya
başdan sona qədər çox təsirlidir. Hər səhnədə,
hər dialoq və monoloqda, səssizlikdə belə çox
vacib detallar gizlənir. Kieslowski filmlərinə bir
dəfə də olsun boş səhnə əlavə etməmişdir.
Kieslowski filmlərində səhnələrarası keçidlərlə,
istifadə etdiyi filtrlərlə, musiqilərlə, məkanlarla
inanılmaz bir əlaqə və özünün vizual qafiyəsini
yaradıb. Bunlar bəlkə də tamaşaçılar tərəfindən
ilk dəfə baxıldıqda aydın olmaya bilər, lakin
filmlərə ikinci və ya üçüncü dəfə baxdıqda heç
kim bu qafiyələrin qüsursuz uyğunluğundan
zövq almaya bilməz. Rejissorun istifadə
etdiyi çəkiliş texnikası da söz edilməyə dəyər
başqa bir mözvzudur. Məsələn, “Mavi”nin
başlanğıc səhnəsində maşının hidravlik
yağının damla-damla sızıntısı insanın içində
nəsə uğursuz, pis bir şey olacağına işarədir
və insanın içində istər-istəməz bu kimi fikirlər
oyadır. Rejissorun digər filmlərində bu kimi
“xəbardarlıq” səhnələri boldur. Əlavə olaraq,
birləşik səhnələrdə dəyişən incə detallar bir-
birini tamamlayır. Buna da bir nümunə olaraq
“Dekalog 1”də həyatda hesablana bilməyəcək
heç bir şey olmadığına inanan, ruhun varlığını
qəbul etməyən bir atanın oğlunun ölümünə
qədər qədər uzanan zaman aralığındakı
çox incə bir detalı verə bilərik. Hər nəticənin
hesablana biləcəyini düşünən və bunların
maddi səbəblərdən olduğuna inanan bir riyazi-
yyat professoru bir gün oğlu ilə birlikdə öncəki
günün hava məlumatlarını alır və növbəti
gün üçün göldə buzun qalınlığını hesablayır.
Donan göl təqribən 275 kiloluq bir kütləyə
tab gətirə bilərdi. Lakin Kieslowski-nin tale
və həyatın planları ilə bağlı fikirlərini yenidən
düşünsək xatırlaya bilərik ki, bəzən bir çox şey
planladığımız kimi getməz. Oğlu buz üstündə
sürüşərkən ata evdə işləyirdi. Birdən mürəkkəb
şüşəsi partlayır və professorun kağızları və
qarşısında olan kitab mürəkkəbə boyanır.
Bu tamamilə əvvəlcədən görülə bilinməycək
bir situasiya idi. Stolu təmizləyərkən qonşusu
zəng edir və professorun oğlu ilə buz üzərində
sürüşməyə gedən oğlu haqqında narahat
olduğunu söyləyir. Mürəkkəb şüşəsinin duran
yerdə partlaması ardından gələn daha böyük
bir fəlakətin başlanğıcı... Kieslowski bəzən
bunun tam tərsini edər. Gözlənilməyən gözəl
bir sürprizdən sonra qəhrəmanımızın başına
nəsə uğursuz bir şey gələr. Yəni həyatda bütün
uğursuzluqlar və sürprizlər bir-biri ilə inanılmaz
bir şəkildə bağlıdır və aralarında bir qafiyə
mövcuddur.
7
F İ L M F İ C T İ O N
Kieslowskinin sirri də belə səhnələrdə
üzə çıxır, tamaşıçını detallarla
bezdirmədən, saniyəlik təsvirlərlə və
incəliklərlə mövzunu bütünlükə ələ
alıb, bir film nədir sualına cavab verir.
Kieslowski filmlərində tamaşıçıları
istədiyi kimi istiqamətləndirir və onlara
personajlarla empati yaratması üçün
şərait yaradır. Bəhs etdiyimiz bu
empati müxtəlif yollarla yaradıla bilər.
Lakin bunun ən əsas yaradıcısı, heç
şübhəsiz, səmimiyyətdir. Əsərlərindəki
səmimiyyətdən heç vaxt şübhə edə
bilmədiyimiz bu böyük yazıçı-rejissor
personajları başa düşməyimiz və
mövcud situasiyanı onların gözləri ilə
görməyimizi istədiyində bəzən Juliette
Binochenin yaralı gözünün içinə soxar
bizi və hər şeyi tutqun görməyimizi, və
beləliklə Binochonun yaşadığı tutqun,
dağılmış həyatı başa düşməyimizə
yardım edər.
“Üç Rəng” trilogiyasını bitirdikdən
sonra bir daha rejissorluq etməyəciyini
açıqlayan Kieslowski “evimə gedib
siqaret çəkəcəyəm” deyir. Karyerasına
son nöqtəni qoyan bu cümlənin belə
altında çox gizli məqamlar vardır.
Filmlərində toxunduğu azadlıq,
bərabərlik, qardaşlıq məfhumlarına
çox bağlı olan Kieslowski film çəkiliş
meydançasında 4 fərqli – Almaniya,
Polşa, Fransa, İngiltərədən olan insan-
larla işləmişdir. Amma Kieslowski
“Özünüzü avropalı hiss edirsin-
izmi?” sualına bəlkə də sənətinin
ruhunu açıqlayan bir cavab vermişdir.
“Xeyr, özümü polşalı hiss edirəm,
hətta özümü Polşanın şimal-şərqində
yerləşən balaca bir kəndə sahib
olduğum evə aid hiss edirəm, orada
yaşamaqdan xoşbəxtəm, ama orada
işləmirəm, film çəkmirəm, sadəcə odun
toplayıram”. Bir gerçək sənət insanının
özündən, aid olduğu yerdən qopmadan
dünyəvi olması necə imkansızdırsa,
Kieslowski də bu gerçəyin təməlləri
ilə yaşadı və dünyaya böyük bir miras
buraxdı.
Və insan övladı təəssüf ki, bu əlaqəni izah etməkdə
acizdir.
Vizual təsvirlərin yanında səslər və musiqi də
Kieslowki filmləri üçün çox böyük önəm daşıyır.
Kieslowski yaradıcılığından danışarkən Zbigniew
Preisner’dən söz açmamaq çox böyük yanlışlıq
olardı. Kieslowski’nin yaxın dostu olan bu bəstəkar
bəstələdiyi musiqilər ilə rejissorun filmlərinə ölümsüz
ruh qazandırmışdır deyə bilərik. Musiqilərdən əlavə
bəzi səhnələrdə istifadə olunan səslər, bəzən bir
personajın sadəcə nəfəs alıb verməsini eşitməyimiz,
ya da bir uşağın boğuq səslə danışması hər zaman
həm öz-özlüyündə həm də filmlə birlikdə çox böyük
bir vəhdət yaradır. Kieslowski filmlərində təsvirlərin
güzgülərdə, şüşələrdə əks olunması çox ayrıca
bir özəllikdir. Şüşə insanları həm ayıran, həm də
birləşdirən bir şeydir. Personajların güzgülərə düşən
əksləri, onların üzərinə düşən işıqlar, kölgə oyunları o
an personajların ruh hallarını bilməyimizə kömək olur.