Kurikulum 2013- №3 Kur qxd

77. U.S. State Department. «A Plain Eng lish
Handbook: How to create clear SEC dis clo  sure
documents». 1998. 
URL: http://www.sec.gov/pdf/handbook.pdf
78. Redish J. «Readability Formulas Have
Even More Limitations Than Klare Discusses».
ACM Journal of Computer Documentation, 2000,
24(3), pp. 132-140.
79. Vәliyeva K., Mahmudov M., Pines V.
«Azәr 
 
baycan qәzet dilinin tezlik lüğәti». Bakı,
Nurlan, 2004.
80. Vәliyeva K., Mahmudov M. vә b. «Mә -
hәm mәd Füzulinin azәrbaycandilli nәzm әsәr lә ri -
nin statistik lüğәti». Bakı, Elm, 2004.
81. Mahmudov M., Fәtullayev Ə. «Azәr bay -
can dilinin әks-әlifba lüğәti», Bakı, Nurlan, 2004. 
82. Mahmudov M., Fәtullayev Ə. vә b. «Azәr -
 
baycan dilinin tezlik lüğәti», I cild. Bakı, Elm,
2010.
29
Kurikulum. 2013. №3
Mәtnlәrin mürәkkәbliyi vә onun qiymәtlәndirilmәsi yolları (II)
Sadigov I.
Complexity of Texts and Ways of the Assessment  of Complexity
In the article the complexity of texts, factors promoting their complication, existing methods
of assessment of complexity are investigated. The article speaks about the  history of readability
formulas used for measuring text complexity, some widely applied formulas, localization of
readability formulas which has been originally prepared for the English language on Turkish,
Russian and other languages. The need for developing  the corresponding methods and algorithms
for  the assessment of texts in the Azerbaijani language is noted. Advantages of applying modern
information technologies for the analysis of texts, including disadvantages of readability
formulas are noted. 
Садыгов И.
Сложность текстов и пути оценки их сложности
В статье исследуются сложность текстов, факторы способствующие их
осложнению, существующие методы оценки их сложности. Комментируются исто-
рия формул читаемости, используемые при измерении сложности текстов, некото-
рые широко применяемые формулы, локализация формул читаемости, первоначально
подготовленные для английского языка, на турецкий, русский и другие языки. От ме -
чается необходимость разработки соответствующих методов и алгоритмов для
оценки текстов на азербайджанском языке. Отмечаются преимущества применения
современных информационных технологий при анализе текстов, в том числе недо-
статки формул читаемости.  

---

Mәqsәd nәticәnin әvvәlcәdәn düşünül 
-
müş obrazı olub fәaliyyәti bu nәticәnin әldә
olunmasına istiqamәtlәndirir. Hәr bir sistem -
dә olduğu kimi tәhsil sistemindә dә mәqsәd -
lә rin iyerarxiyası mövcuddur [1]. Bu iyerar xi -
yada әn konkret vә hәyata keçirilmәsi әn az
vaxt tәlәb edәn tәlim mәqsәdidir ki, müәllim
tәrәfindәn hazırlanır vә şagirdlәrlә birlikdә
bir vә ya bir neçә dәrs әrzindә yerinә yetirilir.
Tә lim mәqsәdlәri iyerarxiyada daha yüksәk -
dә dayanan tәhsil mәqsәdlәrinin reallığa çev -
rilmәsinә imkan yaradır. Başqa sözlә, tәhsil
sahәsindә qoyulan bütün mәqsәdlәrin taleyi
müәllim tәrәfindәn qoyulan vә onun iştirakı
ilә şagirdlәrlә (tәlәbәlәrlә) birlikdә hәyata ke -
çirilәn tәlim mәqsәdlәri ilә bilavasitә bağ lıdır.
Buna görә tәlim mәqsәdinin düzgün qo yul -
ması vә ona nail olunması mәsәlәsi peda qo -
gika vә psixologiyanın aktual mәsәlәsi he sab
olunur. 
Şәxsiyyәtyönümlü yanaşmada tәlim mәq   -
sәd lәrinә qoyulan tәlәblәr әnәnәvi yanaş mada
olduğundan әsaslı şәkildә fәrqlәnir. Adә 
 
tәn,
әnәnәvi tәlimdә dәrsә hazırlaşan müәl 
 
 
lim
dәrsin mәqsәdini (mәqsәd müәl 
limin möv 
-
qeyindәn ifadә olunur) plan-konspek 
tin 
dә
qeyd edir, dәrsdә isә şagirdlәrә yalnız möv -
zunu elan edirdi. Şәxsiyyәt 
yönümlü ya 
naş 
-
mada isә dәrsin mәqsәdi şagirdin möv 
qe 
-
yindәn yanaşılaraq gözlәnilәn nәticә şәklindә
vә şagirdin fәaliyyәti ilә ifadә olunaraq qo -
yulur. Mәsәlәn, 5-ci sinifdә riyaziyyatdan
«On 
 
luq kәsrlәrin müqayisәsi» mövzusunun
tәd 
risindә mәqsәd әnәnәvi tәlimdә «Şa 
gird 
-
lәrә onluq kәsrlәri müqayisә etmәk qaydasını
öyrәtmәk» kimi qoyu 
lur 
dusa, şәxsiyyәtyö 
-
nüm lü tәlimdә «Dәrsin sonunda şagird onluq
kәsrlәri müqayisә edәcәkdir» kimi qoyulur.
Mәqsәdlәrin ifadә formasında olan bu fәrq ilk
baxışda formal görünә bilәr. Lakin mәqsәdin
şagirdin möv qeyindәn yanaşaraq ifadә olun -
ması onun şagirdә izah olunması vә çatdırıl -
ma sını tәlәb edir.
Ənәnәvi dәrsdә müәllim әksәr hallarda
yalnız dәrsin mövzusunu şagirdlәrә elan edә -
rәk dәrsә başlayırdısa, şәxsiyyәtyönümlü
dәrs   dә mütlәq dәrsin mәqsәdi şagirdlәrә elan
edilmәlidir. Şagirdә dәrsin nәticәsindә nәyә
nail olacağı dәrsin әvvәlindә bildirilmәlidir
ki, onda dәrsә maraq oyansın.
Dәrsin mәqsәdi şagirdә izah olunarkәn:
–
şagirddә öz tәlimi üçün mәsuliyyәt his -
si yaranır;
–
şagird öyrәndiklәri ilә yeni dәrsdә öy rә -
nә cәklәri arasında әlaqә yaratmağa çalışır; 
–
şagird özünü yeni bilik vә bacarıqlar әl -
dә etmәyә istiqamәtlәndirir;
–
şagirdә yeni mövzunun mәnimsәnil mәsi
üçün әvvәl öyrәndiklәrinin nә dәrәcәdә әhә -
miyyәtli olduğunu başa düşür, onda çatış ma -
yan biliklәri әldә etmәyә ehtiyac yaranır;
–
şagirddә yeni bilik vә bacarıqların qa -
za nılmasına maraq yaranır.
Dәrsin mәqsәdinin şagirdә aydın şәkildә
çatdırılması dәrsә motivasiya yaratmağın әn
sәmәrәli vasitәsidir. Buna görә dә tәcrübәli
30
Kurikulum. 2013. №3
ŞƏXSİYYƏTYÖNÜMLÜ DƏRS: MƏQSƏDİN QOYULMASI
SAHИB MЯNSИMOV
Tяhsil Problemlяri Иnstitutunun апарыъы elmi iшчisi,
физика-рийазиййат цзря фялсяфя доктору
сменсимов@маил.ру
ФИРУЗЯ КЯРИМОВА
Tяhsil Problemlяri Иnstitutunun бюйцк elmi iшчisi
фирузе.к@mail.ru
Mәqalәdә şәxsiyyәtyönümlü tәlimdә dәrsin mәqsәdinin ifadә formasından, ona qoyulan
tәlәblәrdәn danışılır. Mәqsәdin qoyulma texnologiyası nümunәlәr әsasında izah olunur.

---