Kurikulum 2013- №3 Kur qxd

33
Kurikulum. 2013. №3
Bәşәriyyәt iqtisadi, sosial-mәdә ni vә si -
ya si dәyişikliklәrin әhatәsindә yaşayır. Nәti -
cәdә Yer kürәsindә yaşayan bütün xalq la rın,
millәtlәrin vә ölkәlәrin inteqrasiya sı qlo bal -
laşmanı zәruri amillәrdәn birinә çe vir mişdir.
«Qlobal» sözü latın dilindә «globe» – kü -
rә anlamını verir. Müasir siyasi etimologiyası
«geniş әhatәli», «planetar» vә s. kimi yozulur.
Mәsәlәn, qlobal ekoloji problem, qlobal iqlim
dәyişmәsi, qlobal әrzaq çatışmazlığı, qlo bal
tәh 
lükәsizlik vә s. Bu gün mәdәniyyәt 
lә 
rin
dialoqu, beynәlxalq sülh vә tәhlükәsizlik
kimi anlayışlar da qloballaşmanın tәzahürlә -
rin dәn dir. 
Dünyanın yeni coğrafi kәşfindәn sonra
әnәnәvi cәmiyyәtdәn müasir cәmiyyәtә mak -
rokeçid prosesi baş verdi. Sosial mәnada üç
müxtәlif anlamı nәzәrinizә çatdırmaq istәr 
-
dim:  
1)
Qәrbi Avropa; 
2)
Şimali Amerika; 
3)
Müasir Avropa. 
Qәrbi Avropada protestant әmәk etikası,
bazar iqtisadiyyatı liberal hüquq münasibәtlә -
ri nin formalaşması zәminindә meydana gәldi.
Bu proses bir neçә әsr çәkdi – әnәnәvi cәmiy -
yәt dәn (sәnayeyә qәdәrki) XIX әsrin bi rin ci
yarısındakı sәnaye inqilabınadәk – ingi lis in -
qi  labı (1640-1642-ci illәr), Amerika inqilabı
(1776-cı il) vә böyük Fransa inqilabı (1789-cu
il). XVI-XVIII әsrlәrdә baş verәn bu hadisә -
lәr Qәrbi Avropada modernlәşmә prosesini
sü rәt lәndirdi.  Hәmin  vәziy yә ti  belә  xarakte ri -
zә etmәk olar:
–
Manufaktura vә ya erkәn sәnaye döv -
rün dә modernlәşmә (XVI-XVII әsrin ortala rı);
–
Sәnayenin inkişafı dövründә modern 
-
lәşmә (XVII әsrin sonu, XIX әsr);
–
Erkәn sәnayelәşmә dövründәn sonrakı
modernlәşmә, ictimai cәmiyyәtin yaranması
(XX әsrin birinci yarısı);
–
İri sәnayelәşmәdәn sonrakı dövrdә mo -
dern lәşmә (XX әsrin ortalarından bu gü nә -
dәk).
Modernlәşmә dedikdә müasir dövrün tә -
lәb lәrinә uyğunlaşmaq, yeni tәlәb vә norma -
la ra, texnoloji proseslәrә uyğunlaşmaq başa
düşülür. Artıq XIV әsrdәn etibarәn dünyada
Qәrbi Avropanın siyasi vә intellek 
tual tәsiri
hiss olunmağa başladı. XIX әsrin ikinci ya rısı,
XX әsrin birinci yarısı imperiya 
ların müs 
-
tәmlәkәçilik siyasәti hәyata keçiri lir di.  Burada
qeyd edә bilәrik ki, Qәrbә ya xın laş maya dair,
I Pyotrun islahatları, Yaponi ya da Meydzin in -
qi labı,  Türkiyәdә  M.K.Ata türkün  islahatları,
QLOBALLAŞMA, MODERNLƏŞDİRMƏ: 
YENİ İNSAN VƏ TƏHSİL PROBLEMLƏRİ
HUMEYİR ƏHMƏDOV
Tәhsil Problemlәri İnstitutunun şöbә müdiri, pedaqogika üzrә elmlәr doktoru,
Rusiya Dövlәt Tәhsil Akademiyasının xarici üzvü
[e-mail]
Mәqalәdә qloballaşma dövründә tәhsilin modernlәşdirilmәsi vә qarşısında duran vә zi -
fәlәrdәn danışılır, tәhsilalanın fәrdi tәhsil trayektoriyası, hәmçinin istedad vә qabiliy yәtinin,
habelә maraqlarının nәzәrә alınmasının önәmli olduğu göstәrilir. İnternet resurs lardan
düzgün istifadәnin tәlimin mәzmununun mәnimsәnilmәsindә mühüm rol oynadığı әsas lan -
dırılır. Tәhsil sahәsindә köklü dәyişikliklәrin aparılması üçün innovasi yalardan isti fadә nin
zә ru riliyi  vurğulanır. 

---

34
Kurikulum. 2013. №3
La tın Amerikası vә Fars körfәzin dә әrәb öl kә -
lәrinin xammal bazası әsasında qәrblәşmә,
SSRİ-nin sәnayelәşmәsi, avtoritar rejimlәrdә
vә XX әsrin 50-90-cı illәrindә Cәnub-Şәrqi
Asiya  ölkәlәrindә  mo dern lәş mә  vә  s.  Ya poni -
ya, Koreya vә Çinin öz milli xü susiyyәtlәrini
sax lamaqla müasirlәş mә prose sindә aktiv iş -
tirak edirdilәr. Bәzi alimlәrin fikrincә, dün ya -
da gedәn modernlәş mә ni iki qrup ölkәlәrә şa -
mil etmәk olar: «isti» vә «so 
yuq» ölkәlәrә
(av  toritar  vә  demokra tik). 
Qloballaşma insanlarda tәfәkkürün yeni
reallıqlara uyğunlaşmasını önә çәkir, әhatәli
informasiyanı qiymәtlәndirәrәk çevik qәrar
qәbul edәn, dövlәtin bir sıra vacib sahәlәrinin
perspektivini proqnozlaşdıra bilәn yeni nәsil
kadrların hazırlanmasının vacibliyini gündә -
mә gәtirir. Bu şәraitdә ali tәhsil sistemi xüsusi
funksiya yerinә yetirir. Çünki tәhsil siyasәti
elә şәkildә yenidәn qurulmalıdır ki, informa -
siya-texnoloji, texni ki, mәdәni sahәlәrdә in -
no vasiya  proseslәrinin  genişlәn mә si  şәraitin -
dә düzgün istiqamәt götürmәk qabiliyyәtinә
ma lik mütәxәssislәr hazırlana bilsin.
Qloballaşmanın dinamikliyini artıran vә
ona yeni çalar verәn әsas amil informasiya
tex  no logiyalarının  güclü  inkişafıdır.  Ümum -
mil  li lider Heydәr Əliyev hәlә ötәn әsrin 70-ci
illәrindә informasiya texnologiyalarının inki -
şafının insan hәyatında mühüm dәyişik lik lәrә
sәbәb olacağını hiss edәrәk bu sahәyә xüsusi
diqqәt yetirmiş vә bugünkü inkişafın tәmәlini
qoymuşdur [1]. Heydәr Əliyevin tә 
bi 
rincә,
döv lәt müstәqilliyinin xalqımıza bәxş etdiyi
nemәtlәrdәn biri dә tәhsil sistemimizin xal -
qımızın, millәtimizin tarixinә, mәnәviy 
ya 
tı 
-
na, әnәnәlәrinә uyğun qurulmasıdır. Doğ ru -
dur, bu proses çox mürәkkәbdir, qısa müd dәt -
dә başa çata bilmәyәcәkdir  [2].
XXI әsrin ilk illәrindә siyasi vә iqtisadi
sa hәlәrdә Azәrbaycanın potensialının güclәn -
mә 
si әhalinin rifahının yüksәlmәsinin әsas
şәrtlәrindәn biri oldu. Qloballaşmaya istiqa -
mәt götürәn müasir dövlәtlәr qarşısında
duran vәzifә beynәlxalq rәqabәtә uyğun laş -
maq ba 
carığı, ölkәnin uğurlu vә davamlı
inkişafı  mü hüm әhәmiyyәt kәsb edir. Yüksәk
sә 
viy 
yәdә inkişaf etmiş ölkәlәrin rәqabәt
üstünlü yü başlıca olaraq yüksәk tәhsil amili
ilә müәy yәnlәşәn insan potensialının inkişafı
ilә bağlıdır. İndiki zamanda ölkәmizin
iqdisadi inkişafının tәminatı mәhz bu sahә ilә
әlaqә lidir. Hazırda ölkәmizdә bütün sahәlәrdә
ol 
du 
ğu kimi tәhsil sahәsindә dә sürәtli
dәyişik liklәr baş verir. Lakin hәlә hәll olun -
malı bir sıra problemlәr qalmaqdadır. Onların
aradan  qal dı rıl ması  yollarını  әvvәlcәdәn
müәy yәn lәş dirmәk çәtindir. Çünki әldә olu -
nan yeni bi 
lik 
lәr sürәtli dәyişikliklәr baxı 
-
mından tez bir zamanda әhәmiyyәtini itirir vә
tәhsilin para 
diqması ona uyğun olaraq
dәyişilir. Mәhz bu amilә әsasәn insanların
әldә etdiyi ali tәhsil biliklәri dә yenilәşir.
Aktual mәsәlәlәr 
dәn biri dә indiki dövrdә
universitetlәrdә  in no va tiv  ideyaların  tәtbiqi
vә beynәlxalq rәqa bәtә da vam lılıq yarat maq -
dır. Bunu nәzә rә alan döv lәtimiz dünyanın bir
çox nüfuzlu öl kә lә rindә olduğu kimi ali tәhsil
sahәsinә dә diqqәti daim artırır.
1999-cu ildә Heydәr Əliyev tәrәfindәn
tәsdiq edilmiş «Azәrbaycan Respublikasının
tәhsil sahәsindә İslahat Proqramı», bir tә rәf -
dәn tәdris-tәhsil modellәrinin müasir tәlәb 
-
lәrә uyğunlaşdırılması, digәr tәrәfdәn isә for -
ma laşmış tәhsil sisteminin etik-mәdәni özü -
nә 
mәxsusluğunun qorunması kimi zәru 
rә 
ti
irә li sürdü [3].
III minilliyin әvvәllәrindә planetin ic 
ti 
-
mai-siyasi, iqtisadi, elmi vә mәdәni hәya tının
müxtәlif sahәlәrindә yaranmış situa 
siyanın
cid 
 
di tәhlili dövrün әsas mәzmu 
nu 
nu tәşkil
edәn qloballaşma kontekstindә aparılır. Söh -
bәt artıq sosial mövcudluğun әnәnәvi mil 
li
dövlәt qurumları çәrçivәlәrinә sığmayan yeni
keyfiyyәtindәn gedir.
Tәhsilә yönәldilәn dövlәt vәsaitinin ilbәil
artması Azәrbaycan Respublikasının Prezi 
-
den ti İlham Əliyevin tәhsili dövlәt siyasәtinin
әsas prioritetlәrindәn biri hesab etmәsi ilә
birbaşa bağlıdır. «Tәhsil әsri» elan edilәn
XXI әsrdә yüksәk intellektә malik insan ka -
pitalı nın formalaşması vә güclü iqtisadiyyatın
qurulmasında onun rolu heç vaxt indiki qәdәr
aktual olmamışdır. Prezident İlham Əliyev
Humeyir Əhmәdov

---