L. F. Mahmudova RƏYÇİLƏR; I e. d., prof. D.Ə. Vəliyev dos. A. Y. Yəhyayeva Məmmədova Ş. S., Əmiraslanova N. T. Müasir iqtisadi nəzəriyyələr. Dərs
Yüklə 8,38 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Neoliberal istiqamətin müasir nümayəndələri (Olseviç)
olujımasında görürlər. İnhisarçılıqla bərabər iqtisadij'yalda inflyasiya hallarını da təhlükəli hesab elmişlər. Onlar Keynsin kəsirli büdcə vasitəsilə maliyyələşdirmə tədbirlərinin, dövlətin investisiya fəalİ 3 ^ətinin azad bazar təsərrüfatı üçün əks nəticə verdiyini göstərirlər. İqtisadi tarazlığa nail olunması üçün pul tədavülünün sabitliyini, dövlət büdcəsinin gəlir və xərclərinin tarazlaşdınİmasını təklif edirlər. Həmçinin sosial sahədə də müəyyən tədbirləri: minimal əmək haqqının təminatlıhğı, qadın və uşaq əməyindən istifadənin məhdudlaşdırılması, xeyriyyə tədbirlərinin gücləndirilməsini vacib hesab edirdilər. Bununla da iqtisadi azadlığın təmin olunması üçün hər cür inhisarçı lığa, o cümlədən də xüsusi mülkiyyətin inhisara alınmasına qarşı çıxış edirlər. İqtisadiyyatın liberallaşdınlmasını ön plana çəkən neolibe- ralistlər təsənlifatçı lığın səmərəli forması kimi, bazarın hərtərəfli inkişafını iqtisadi artımın əsas vasitəsi hesab edirdilər. Azad bazar təsərrüfatının inkişaf edərək sosial bazar təsərrüfatına çevrilməsini yeni şəraitə uyğunlaşan bir təsənUfat modeli kimi qəbul etmiş və bunu inkişafın tarixi prosesi adlandırmışlar. Neoliberal istiqamətin müasir nümayəndələri (Olseviç) qeyd etmişdir ki, II Dünya müharibəsindən sonra kortəbii, azad rəqabət, bazar rəqabətilə əvəz olunmuşdur. Bazar rəqabətində inhisarçılıq, sosial ziddiyyətlər dəqiq qanunvericilik ilə tənzimlənir. Ciddi əmək və sosial təminatın həyata keçirilməsi yolu ilə rəqabət mexanizminin şüurlu surətdə yenidən qurulması baş verir ki, bu da sosial bazar təsərrüfatının formalaşmasına şərait yaradır. Neolibcralistlər öz iqtisadi baxışlarını əsaslandırmaq üçün iqtisadi siyasət proqramını da işləyib hazırlamış və bunu həyata keçimıəyə çalışmışlar. Belə ki, hələ keçən əsrin 30-cu 60 illərinin əvvəllərində vahid chni praktiki proqram hazırlamağa cəhd etmiş, 1938-ci ildə isə Parisdə keçirilən beynəlxalq konfransda yaratmış olduqları nəzəriyyənin ümumi prinsiplərini bəyan etmişlər. Neoliberalların bu forumunu indi “Lipmanm kollokviumu” (amerika iqtisadçısı A.Uoltcr I ipmanın neolibera- lizmin əsas prinsiplərinin əks olunduğu “Azad şəhər” kitabında əks olunan ideyaların qəbulu ilə əlaqədar) da adlandırırlar. 5.2. L.Mizesin ilkin neoliberalizm ideyaları (Amerika neoliberlaizmi) Neoliberalizmin görkəmli nümayəndələrindən biri olan Çikaqo məktəbinin iqtisadçısı Lyudviq fon Mizes (1881-1973) mənşəcə avstriyalı olsa da, ancaq uzun müddət ABŞ-da işləyib yaşamışdır. O, F.Hayeklə birlikdə həm də Avstriya məktəbinin davamçısı hesab olunur. L.Mizes özünün neoliberalist baxışlanm “Pul və kredit”, “Sosializm”, “Britaniya”, “İnsan fəaliyyəti; iqtisadiyyat haqqında traktat”, “Nəzəriyyə və tarix” əsərlərində əks etdirmişdir. Qeyd etmək lazımdır ki, XIX əsrin sonlarında Qərb iqtisadi fikirlə makrsist iqtisadçılan arasında mərkəzi planlaşdırma və bazann rolu haqqında mübahisələr real sosializmin mövcudluğu ilə daha da kəskinləşmişdi. Sosialist nəzəriyyəçiləri bazarsız, əmtəəsiz, mərkəzdən idarə edilən cəmiyyətin üstünlüyünü sübut etməyə çalışırdılar. Qərb iqtisadçıları isə bazar sisteminin çatışmamazhqlanm aradan qaldırmaq üçün dövlətin tənzimləyici rolunu qəbul edirdilər. Həmçinin, kapitalist ölkələrinin iqtisadiyyatlannda baş verən dəyişikliklər korporativ mülkij^ət formalarının üstünlük təşkil etdiyi qarışıq sistemin yaranması, dövlətin tənzimləyici fəaliyyəti, sahibkarlığın genişlənməsi - yeni iqtisadi ideyaların 6 ! yaranmasını zəruri edirdi. Ona görə də L.Mizes Hayeklə birlikdə bazar qanunlarının fəaliyyətinin aradan qalxdığı mərkəzi idarəetmədə iqtisadi ehtiyatlardan səmərəli istifadənin mümkün olub-olmaması kimi mühüm problemlərin müzakirəsinə qoşuldu. L.Mizes xüsusən müasir dünyanın iqtisadi quruluşunun aşağıdakı üç variantına ardıcıl baxaraq, müxtəlif iqtisadi sistemlərin fəaliyyətinin təhlilinə xüsusi fikir verirdi: 1) xalis bazar təsərrüfatı; 2) xarab olmuş bazar; 3) qeyri-bazar iqtisadi^'yatı. O, bazar sisteminin fəaliyyətini təhlil edərkən, bazar təsərrüfatı institutları üçün əhəmiyyətli olan xüsusi mülkiyyəti ayrıca qeyd edirdi. O,qiymətin əmələ gəlməsi və iqtisadi ehtiyatlardan səmərəli istifadə olunması prosesində bazar mexanizminin üstün rolunu əsaslandırır, sosializmi qeyri- səmərəli bir iqtisadi sistem adlandırır. L.Mizes özünün “Sosializm” əsərində sosializmin tənqidçisi kimi çıxış edir. Eyni zamanda L.Mizes tənzimlənən iqtisadiyyatda səmərəli iqtisadi fəaliyyəti təmin etmək üçün istehlakçıların azad seçiminin, tələbinin zəruriliyini qeyd etmişdir. Bazar sistemində tələbatlara uyğun olaraq ehtiyatların bölgüsü mexaniki olaraq baş verir. Sosializmdə isə dövlət tərəfindən müə}^ən olunan qiymətlər tələb və təklifi əks etdirmədiyi üçün istehsalın inkişafı istiqamətini tuta bilmir, bu isə iqtisadi tarazlığı pozur. L.Mizes bu zaman insanların iqtisadi mənafeyini də ön plana çəkir. O, göstərir ki, sahibkarlar öz mənfəətləri naminə istehsal edirlərsə, bu son nəticədə ictimai tələbatların ödənilməsinə xidmət edir. I,.Mizes iqtisadi liberalizm prinsiplərindən çıxış edərək iqtisadiyyata dövlət müdaxiləsini zəruri hesab etmirdi. Müasir cəmiyyətdə təsərrüfat subyektlərinin tam tarazlığına əsaslanan səmərəli iqtisadi siyasət kimi xüsusi mülkiyyəti, əmək bölgüsünü 62 Yüklə 8,38 Kb. Dostları ilə paylaş:
|