LüĞƏTDƏ gedəN İXTİsarlar

Ariyətən

Arvad

ariyətən bax müvəqqəti 

ariz bax 1. ərizəçi; 2. yanaq 

arizə bax əngəl 

arizəli bax engelli

1. ARQADAŞ Ballımn oğlu “Vice” Qasım 

bir neçə arqadaşları ilə bərabər hücum edib, 

Hacı  Kərimin  qızını  qaçırdılar  (Çəmənzə­

minli); KÖMƏKÇİ Bu məlaikələrin yetmiş 

min  köməkçiləri  -  türküsü  -  qorodovoylan 

var (Çəmənzəminli).

2. arqadaş bax dost, yoldaş 1 

arlanmaq bax utanmaq

arlı bax həyalı, utancaq 

arpasuyu bax pivə 

arsız bax həyasız 

arsızlıq bax həyasızlıq 

ARPACIQ, QAROVUL (silahda)

1. ARŞINLAMAQ, ÖLÇMƏK (arşınla)

2. arşınlamaq bax veyllənmək 

arşmmalı bax parça

artıq bax 1. daha; 2. çox; 3. artıq-əskik 

ARTIQ-ƏSKİK [Səlimnaz xanım:] Mən 

bu cavan canımdan xeyir görməyim, balam, 

əgər  men  ona  artıq-əskik  söz  demişəmsə 

(N.Vəzirov);  ARTIQ  [Pəricahan:]  Bu  qız 

buradan  gedəsidir,  artıq  söz  lazım  deyil 

(S.S.Axundov); LÜZUMSUZ Naşad əfəndi 

heç bir mətləbə dəxli olmayan lüzumsuz söz­

lər  ilə  [Mehribanın]  canını  çıxardı  (S.Hü­

seyn).

artıqtamah bax tamahkar 

artıqtamahlıq bax tamahkarlıq 

artırma bax eyvan

L  ARTIRMAQ,  ƏLAVƏ  ETMƏK, 

ÜSTÜNƏ  GƏLMƏK 

2. artırmaq bax çoxaltmaq 

ARTİKULYASİYA (dilç.); MƏXRƏC 

ARTİST  (incəsənət  əsərlərini  ifa  edən 

şəxs) [Səkinə:] Kişi indiyəcən deyir, Həmidə 

bacı  oxumağın  dalıyca  getsəydi,  indi  lap 

məşhur artist idi (Anar); AKTRİSA (qadın 

aktyor) Biz hər dəfə dram teatrının tamaşa­

larına gedib, hamının tanıdığı, sevdiyi məş­

hur  aktrisanın  oyununa  baxanda.,  bəzən 

xəyalən ifa etdiyim rolun iztirabları ilə göz

yaşı  tökərdim  (İ.Əfəndiyev);  AKTYOR 

(yalnız teatr tamaşalarında rolları ifa edən 

sənətkar) [Firəngiz:] Ox, Nadya, mən həmişə 

sen  deyən  kimi  yadımda  saxlayıram  ki, 

aktyorlara  ancaq  səhnədə  baxmalı,  onları 

həyatda görməlidir (C.Cabbarlı).

ARTİSTLİK [Xosmemməd:] Artistliyim 

artistlik,  şairliyim  də  üstəlik  (C.Cabbarlı); 

AKTYORLUQ .Dram deməyində aktyor­

luq etmək həvəsinə düşdüm (Ə.Vəliyev).

1.  ARTMAQ,  BOL  OLMAQ,  BOL- 

LAŞMAQ

2. artmaq bax çoxalmaq

1. ARVAD (ərli qadın) İldırım Ataşoğlu- 

nun arvadı Bayaz qoyun qaymağınm üstünə 

şəkər  səpdi  (Ə.Vəliyev);  ƏYAL  [Mərsiyə- 

xan:] ..şəhərimizdə həm əyalım, həm də siğə 

kənizlərim  var  (Çəmənzəminli);  HƏRƏM 

(.köhn.)  [Həsən:]  Söz  ile  menim  hərəmimi 

aldılar  apardılar  (C.Cabbarlı);  HƏYAT 

YOLDAŞI Həyat yoldaşıdır Gülyaz; Dağ­

larda  bəslənmiş  bu  gül  (A.Şaiq);  XATIN 

(köhn.) [Aydoğdu:] ..menim birxatınım var, 

ilan qılıqlı, köpək xoylu... (A.Şaiq); KÜL­

FƏT  (köhn.)  Namaz  kişinin  külfətiyəm,  - 

deyə qan könülsüz cavab verdi (M.Hüseyn); 

QADIN Mirzə bu sözləri dedikdə onun qa­

dını  Şeydabəyim  xanım  da  saçlannı  dara­

maqda idi (M.S.Ordubadi); QARI [Vidadi:] 

Gəl, gel yaxm otur, vəfalı qarım; Səndə yuva 

salmış  ilk  arzulanm  (S.Vurğun);  ÖMÜR 

YOLDAŞI [Rübabə:] Oğul, sənin evlənmək, 

özünə  ömür  yoldaşı  tapmaq  vaxtın  çatıb 

(H.Abbaszade);  ÖVRƏT  (köhn.)  Lakin  nə 

doktor,  nə  də  övrəti Liza xanım çay içmək 

istəmirdilər (M.S.Ordubadi); UŞAQLARIN 

ANASI  (dan.)  [Axund  Molla  Nəsrəddin:] 

Gecənin bilmirəm nə vaxtı idi; gördüm uşaq­

ların anası öz-özünə mırtdamr (C.Məmməd- 

quluzadə);  YASTIQ  YOLDAŞI  [Məşədi 

Haşım:] Yastıq yoldaşı ki, sahibini sevmədi, 

onun faydası yoxdur (M.S.Ordubadi); YOL­

DAŞ  [Güllü  ərinə:]  Gözüve  su  ver,  Zəki. 

Görürsən  yoldaşının  qaydma  necə  qalır! 

(Anar); ZƏNƏN Günlərin bir günündə genə

28

---

də  padşahın  zənəni  həmli  olur  (Nağıl); 

ZÖVCƏ  [Molla:]  Sən  indi  Xudayar  bəyin 

zövcəsisərı (C.Məmmədquluzadə).

2. arvad bax qadın 1

ARVADBAZ, 

QADIN 

DÜŞKÜNÜ 

[Səba:] Mən hər sənin kimi qadın düşkün­

lərinə  öz  qəlbimin  açarını  versəydim  Səba 

xanım  ola  bilməzdim  (M.S.Ordubadi); 

MƏŞUQƏBAZ  (köhn.)  Sənə  layiq  deyil, 

sənə  layiq  deyil;  Seyyid,  dəxi  məşuqəbaz 

olmaz  (S.Ə.Şirvani);  ŞEYDABAZ  (köhn.) 

Molla  şeytan  idi,  axund  şeydabaz..  (Aşıq 

Ələsgər);  ŞORGÖZ  (vulq.)  [Nazlı  Əliyə:] 

Bura bax, ay şorgöz, qonaqlıq verməyə gəl­

misən, ya arvadları reviziya eləməyə (Anar); 

AŞNABAZ (köhn.); ÖVRƏTBAZ (köhn ).

ARVADBAZLIQ  (qadın  düşkünlüyü) 

Şikayətçilər bu məsələyə bir yaxşı ad qoyur­

lar,  onlar  deyirlər  ki,  bu  “arvadbazlıqdır” 

(C.Məmmədquluzadə); 

AŞNABAZLIQ 

(vulq. köhn.) ..Xərquşov kimi cənablar gedib 

aşnabazhqdan, dəlləklikdən, halvaçılıqdan... 

bir  peşəyə  məşğul  olub  camaatın  yaxasım 

eldən qoyalar (Ə. Haq verdiyev); ÖVRƏT- 

BAZLIQ (köhn.) ..Mənim belə yadıma gəlir 

ki, [türk padşahlarının] arzu və məşğələləri 

övrətbazlıq idi (C.Məmmədquluzadə); ŞOR­

GÖZLÜK  (vulq.)  [Göyərçin:]  Şorgözlük­

dən  yığışıb  nə  yaxşı  atıla-atıla  gəlmisən 

(S.Rəhimov); MƏŞUQƏBAZLIQ (köhn.).

arvad-uşaq bax ailə

arvana bax maya 1

ARZU  Sona  danışdıqca  Malik  ürəkdən 

sevinir,  sanki  çoxdan  xəyalında  bəslənən 

arzuları çiçək açırdı (M.İbrahimov); AMAL 

(tənik) [Ruzbeh:] Bizi bir soxulcana çevirib 

ki, yemək-yemək və sürünməkdən başqa bir 

amalımız  qalmayıb  (M.İbrahimov);  ANIŞ 

(qəd)  Gecə-gündüz  anışım  budur;  Gözüm 

huri Pəhləvandan ayrılsın (Qoşma); ARZU- 

MAN (köhn.) Şükr Allaha arzumana yetiş­

dim (M.P. Vaqif); DİLƏK Onların hər biri­

nin diləyi ova rast gəlmək idi (S.Rəhimov); 

EŞQ  (şiddətli  arzu)  Sözün  eşqilə,  qəlbilə 

yaşayar alemdə insanlar (S.Vurğun); ƏMƏL

Arvad

(şiddətli arzu) Mən bir əməl arxasınca qaç­

mağı;  Dürlü-dürlü  ürəklərdən  öyrəndim 

(M.Müşfiq); İLLƏT Dedik, qoy yaşasın, nə 

minnəti var? Bəlkə çil toyuğun bir illəti var! 

(S.Vurğun); İSTƏK Çıraq tutdu, qədim şe­

her;  Muradına,  istəyinə  (M.Rahim);  KAM 

Kamına çatmayaydı; Səni yaradırdısa, məni 

yaratmayaydı 

(M.Rahim); 

MƏQSƏD 

[Zəhra:] Məqsədimə çatdım (A.Şaiq); MƏ­

RAM  Qoy  nə  olur  olsun,  qızım,  oğlum,  o 

balaca  balalarım  aclıq  çeksinlər,  qoy  mən 

məramıma  yetişməyim  (N.Nərimanov); 

NİYYƏT  ..Ürəyindən  keçən  niyyət  göz­

lərində  oxundu  (Ə.Cəmil);  TƏMƏNNA 

Süleyman  Rüstəmin  sendən  budur  ancaq 

təmənnası:  “Oyan  xalqım!”  -  deyib  Təb­

rizdə çek eşq ile car bülbül (S.Rüstəm).

ARZULAMAQ 

(arzusunda 

olmaq) 

Azad...  vətənimizin  bu  gözəlliklərini  seyrə 

daldıqca, ilk baharı arzulayıram (S.Rüstəm); 

ARZU ETMƏK [Səlimə:] Sizə gözəl xoş­

bəxtlik arzu edirəm (İ.Əfendiyev); ARZU­

SUNDA OLMAQ, DİLƏMƏK [Firəngiz:] 

Men de cavab məktubu yazdım, razılıq elə­

dim,  ona  müvəffəqiyyət  dilədim  (B.Bay­

ramov);  İSTƏMƏK  [Süleyman:]  Əsgərin 

dediyi odur ki, səninlə qohum olmaq istəyir 

(Ü.Hacıbəyov), 

arzuman bax arzu 

arzusuz bax həvəssiz 

ASAN (çətin olmayan) [Umur baba:] Nə 

danışırsan... bu vədə bu fitnə-fəsadda denizə 

çıxmaq, o qədər yolu getmək senə asan gəlir? 

(H.Abbaszade); QOLAY [Sitarə:] O menim 

üçün  çox  güvara,  çox  qolay  idi  (A.Şaiq); 

SƏHL  (kl.əd.)  Xaliqindən  utan,  mendən 

utanma;  Şeceretil-mövti  heç  səhl  sanma 

(Aşıq Ələsgər); YÜNGÜL, SADƏ.

ASANLAŞDIRMAQ, SADƏLƏŞDİR­

MƏK, YÜNGÜLLƏŞDİRMƏK, QO- 

LAYLAŞDIRMAQ 

asayiş bax əmin-amanlıq 

asılı bax tabe 

asılılıq bax tabelik 

asılqan bax paltarasan 1

Asılqan

29

---