M. M. Musayev
Balkan türklәrinin dili
Yüklə 3,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 1.1.1.6. Balkan türklәrinin dili
- 1.1.1.7. Sonkor dili vә ya türkcәsi
- 1.1.1.8. Xalac dili vә ya türkcәsi
- 1.1.1.9. Xorasan dili vә ya türkcәsi
- 1.1.1.10. İraq türkmәncәsi vә ya türkcәsi
- 1.1.2. Karluq/uyğur qrupu 1.1.2.1 Özbәk dili vә ya türkcәsi
- 1.1.2.2. Uyğur dili vә ya türkcәsi
- 1.1.3. Qıpçaq qrupu 1.1.3.1. Qazax dili vә ya türkcәsi
- 1.1.3.2. Qırğız dili vә ya türkcәsi
- 1.1.3.3. Tatar dili vә ya türkcәsi
- 1.1.3.4. Başqırd dili vә ya türkcәsi
37
әdәbi dil sәviyyәlәrindәki Türkiyә, qaqauz vә Krım-tatar türkcәlәrindә danışır. Mövzuya dair hәr hansı bir sosiolinqvistik araşdırma (ana dili vә ya xarici dil kimi dil daşıyıcılarının sayı, etnik tәrkibi vә s.) hәlәlik aparılmamışdır.
35 min adam tәrәfindәn İranın Sonkor şәhәrindә vә Fәrhad Xan yaşayış yerindә danışılır. Sözügedәn dil dә әdәbi dil sәviyyәsinә malik olmadığından ümumtürk dilinin vә ya oğuzcanın bir dialekti kimi qiymәtlәndirilә bilәr. 1.1.1.8. Xalac dili vә ya türkcәsi İranda 40 min adam tәrәfindәn danışılır ( http://gag.wikipedia.org/wiki/Halaç ) vә danışıq dili sәviyyәsindә ana dili kimi işlәnilir. Bu dil G. Dörferә, Talat Tәkinә vә Mәhmәt Ölmәzә görә әcdad dil türkcәdәn (prototürk) gәlәn müstәqil bir türk dilidir (Языки Mира 1997: 471; Tekin, Ölmez 2003: 168). Ancaq xalac dilini digәr oğuz qrupu türk dillәrindәn fәrqlәndirәn özәlliklәr çox deyildir (Языки Mира 1997: 471). Azәrbaycan türkcәsi ilә iç-içә olması isә onun oğuz qrupu türk dillәrinin içәrisindә tәsniflәndirilmәsini sosiolinqvistik olaraq şәrtlәndirir. Sözügedәn dil dә әdәbi dil sәviyyәsinә malik deyil. Vә әcdad dilin özәlliklәrini müәyyәn ölçüdә bilvasitә mühafizә etdiyindәn ümumtürk dilinin bir dialekti kimi qiymәtlәndirilә bilәr. 1.1.1.9. Xorasan dili vә ya türkcәsi İranda 400 min adam tәrәfindәn danışılır, danışıq dili sәviyyәsindә ana dili kimi işlәnilir, Azәrbaycan vә türkmәn türkcәlәri arasında keçid xarakterli bir dil-dialekt sәviyyәsi tәşkil edir. Sözügedәn dil dә әdәbi dil sәviyyәsinә malik olmadığından ümumtürk dilinin vә ya oğuzcanın bir dialekti kimi qüymәtlәndirilә bilәr. 1.1.1.10. İraq türkmәncәsi vә ya türkcәsi İraqın şimalında vә qismәn dә digәr bölgәlәrindә әdәbi dil vә danışıq dili kimi işlәnilir. Sözügedәn dil fonetik-qrammatik quruluşuna vә leksik-frazeoloji özәlliklәrinә görә әn çox Azәrbaycan türkcәsinә yaxınlığı ilә seçilir. Böyük Türk Azәrbaycan şairi M. Füzulinin dә dili İraq Türkmәncәsi vә ya Azәrbaycan dilidir. Bununla bәrabәr, son onilliklәrdә İraq türkmәnlәri daha çox Türkiyә türkcәsi әsaslı bir әdәbi dili işlәdir. Türkmәnlәrin nüfusu tәxminәn 3 milyon nәfәrә qәdәrdir. 1.1.2. Karluq/uyğur qrupu 1.1.2.1 Özbәk dili vә ya türkcәsi Özbәkistanın xaricindә Tacikistanda, Qazaxıstanda, Qırğızıstanda, Türkmәnistanda vә digәr ölkәlәrdә danışılır. Özbәkistanın rәsmi dövlәt dilidir. 38
Ana dili vә xarici dil kimi 28 milyona qәdәr insan tәrәfındәn işlәdilir. Türkiyә vә Azәrbaycan türkcәlәrindәn sonra yayğın olan üçüncü böyük türk dilidir. 1.1.2.2. Uyğur dili vә ya türkcәsi Şәrqi vә Qәrbi Türkistanda; Çindә, Uyğur Muxtar Respublikasında, Qazaxıstanda, Özbәkistanda, Qırğızıstanda, Türkmәnistanda vә digәr ölkәlәrdә 20 milyona qәdәr insan sözügedәn dildә danışır. Çindә dövlәt dili sәviyyәsindә, digәr ölkәlәrdә isә danışıq vә әdәbi dil kimi işlәnilir. Türkiyә, Azәrbaycan vә Özbәk türkcәlәrindәn sonra Avrasiyada yayğın olan dördüncü böyük türk dilidir.
Türkmәnistanın, Tacikistanın, Rusiya Federasiyasının bәzi bölgәlәrindә, Çindә, Monqolustanda vә Әfqanıstanda işlәnilir. Qazaxıstanın dövlәt dilidir. Sovetlәr İttifaqında әhalinin 1989-cu ildә hәyata keçirilәn siyahıya alınmasına görә Qazaxların sayı 8 milyon 136 min olmuşdur. İndi isә Qazax türkcәsi dünyada 16 milyon, Qazaxıstanda isә 10 milyon insan tәrәfindәn danışılır ( http://tr.wikipedia.org/wiki/Kazakça ). Türkiyә, Azәrbaycan, özbәk vә uyğur türkcәlәrindәn sonra Avrasiya coğrafiyasında yayğın olan beşinci böyük türk dilidir. 1.1.3.2. Qırğız dili vә ya türkcәsi Qırğızıstanda, Özbәkistanda, Tacikistanda danışılır. Qırğızıstatnın dövlәt dilidir. Qırğızların sayı Sovetlәr İttifaqında әhalinin 1989-cu ildә hәyata keçirilәn siyahıya alınmasına görә 2 milyon 529 min olmuşdur. 21 il içәrisindә bu rәqәm çox dәyişmişdir. İndi Qırğız türkcәsi dünyada 5 milyon insan tәrәfindәn danışılır ( http://tr.wikipedia.org/wiki/Kırgızca ). 1.1.3.3. Tatar dili vә ya türkcәsi Rusiya Federasiyasında yerlәşәn Tatarıstan Muxtar Respublikasının dövlәt dilidir. Tatarlar әn çox Rusiya Federasiyasında yaşayır (79,3 %). Tatarların sadәcә 26 %-i Tatarıstan Muxtar Respublikasının sakinidir. Әhalinin 1989-cu ildә hәyata keçirilәn siyahıya alınmasına görә 6 milyon 649 min tatar nüfusunun 5 milyon 523 mini tatar dilini ana dili kimi qәbul etmişdir. İndi isә dünyada tәxminәn 5. 3 milyon nәfәr insan tatar türkcәsindә danışır ( http://en.wikipedia.org/wiki/Tatar_language ). Türkiyә, Azәrbaycan, özbәk, uyğur, qazax türkcәlәrindәn sonra Avrasiya coğrafiyasında yayğın olan altıncı böyük türk dilidir.
Muxtar Respublikasında işlәnilir. Başqırdıstanın dövlәt dilidir. Әhalinin 1989-cu ildә hәyata keçirilәn siyahıya alınmasına görә başqırdların sayı 1 milyon 449 min olmuşdur. Bunlardan 1 milyon 75 mini başqırd dilindә danışmışdır. 21 il içәrisindә yәqin ki bu rәqәm çox dәyişmişdir. Yüklə 3,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|