M. M. Musayev

388 

 

bağışlasın!’  deyimi,  aynı  kökenli  yakın  anlamların  açıklamalı-aktarmalı  bağlamında  eşsesli-

çokanlamlı dil birimi olarak seçilmektedir. 

Allah başına daş salsın!: var. Başına taş düşmek (veya yağmak). Başına taş yağsın! 

Allah bәla(sını) versin! kar. Allah belasını versin! 

Allah bәndәsi: var. Allah kulu. 

Allah bilir: var. Allah bilir. 

Allah canını alsın!... Allah canını alsın! 

Allah cәzasını versin!... kar. Allah cezanı vermesin/versin! 

Allah elәmәmiş; Allah elәmәyә; Allah elәmәsin: kar. Allah etmesin. 

Allah elәsin (ki): var.  İnşallah; Allah izin verirse… 

Allah әtini töksün! açık. ve var. Ayıp günah değil mi?; Allah belanı vermesin! 

Allah göstәrmәsin! kar. Allah göstermesin! 

Allah qoysa: var. Allah izin verirse… 

Allah qüvvәt versin! kar. Allah  kuvvet versin! 

Allah saxlasın!: var. Allah korusun! 

Allah şeytana lәnәt elәsin!: var. Kör şeytana lanet! 

Allah tәrәfi...: açık. Doğrusunu söylemek lazım gelirse (veya gerekirse). 

Allah uzaq elәsin! kar. Allah uzak etsin! 

Allah üzümә (üzünә) baxdı (baxıb): açık. Allah esirgemiş. 

Allah vergisi: kar. Allah vergisi. 

Allah vurmuşdu: açık.  Onun işi değil; Hak etmiyor. 

Allah vursun…: var. Allah belanı versin! 

Allaha bax! açık ve var. Allah'ın işine bak! 

Allahçına buraxmaq: açık. Allah'ın merhametine bırakmak; oluruna bırakmak. 

Allahdan olan kimi: var. Ne mutlu ki. 

Allahı sevәrsәn: kar. Allah'ı seversen! 

Allahın bәlası: kar. Allah'ın belası! 

Allahın dilsiz heyvanı: açık. Allah'ın zavallı kulu. 

Allahın heyvanı: açık. Allah'ın zavallı kulu; Budala. 

Allahın tәnbәli: açık.  Tembel; çalışma gücü varken çalışmayan, aylaklık eden. 

Allahın verәn (var) günü: kar. Allah'ın/Tanrının günü. 

---

389 

 

Allahın verdiyindәn: var. Allah'ın ne verdiyse. 

Allahın yazıq bәndәsi: açık. Allah'ın fakir kulu. 

Allahından olmaq: açık. ve var. Şansı yaver gitmek; Allah yürü ya kulum demiş… 

Allahü  әkbәrin  eşidilmәyәn  (çatmayan)  yeri:  açık.  ve  var.  Issız  yer;  kuş  uçmaz  kervan 

geçmez... 

Alnı pak: kar. Alnı pâk, alnı açık. 

Alnında yazılmaq; alnında yazılıb: var. Alnına yazılmak; alnına yazılmış. 

Alnında yazılmayıb ki...: açık.  Alnında yazmıyor ki… 

Alnının tәri ilә: kar. Alnının teriyle… 

Alt-altda, üst-üstdә: açık. Her şey eskisi gibi… 

Alt dodağı  yer süpürür: var. Suratı yer süpürmek. 

Alt-üst etmәk: kar. Alt üst etmek. Bu deyim, Azerbaycan Türkçesinde  ‘herhangi bir ciddi 

arama işinin yapılması’ ve eleştirmek, yıkmak’ anlamında kullanılmaktadır. Türkiye Türkçesinde 

ise  söz  konusu  deyimin,  ‘alt  yüzünü  üst  yüzüne  getirmek  ve  çok  karışık  duruma  getirmek, 

düzenini pozmak’ anlamında kullanıldığı gözlemlenmektedir. Bu bakımdan ‘Alt-üst etmәk: kar. 

Alt  üst  etmek’  deyimi,  aynı  kökenli  yakın  anlamların  aktarmalı-açıklamalı  bağlamında  eşsesli-

çokanlamlı dil birimi olarak seçilmektedir. 

Alt-üst olmaq: kar. Alt üst olmak. 

Altdan geyinib üstdәn qıfıllanmaq: açık. ve var. Bürünmek, sarınmak, örtünmek; giyinip 

kuşanmak. 

Altdan su yeritmәk: var. Saman altından su yürütmek. 

Altdan yuxarı baxmaq (süzmәk): var. Tepeden tırnağa bakmak süzmek. 

Altına od qoymaq: var. Yangına körükle gitmek. 

Altına vurmaq: Bkz.  Altını doldurmaq      

Altından çıxmaq: var. Altından kalkmak, üstesinden gelmek. 

Altından  girib  üstündәn  çıxmaq:  açık.  Altından  girib  üstündәn  çıkmak.  Bu  deyim, 

Azerbaycan  Türkçesinde  ‘her  yere  sokulabilen,  kurnaz  veya  becerikli,  eli  uzun  bir  kimse’ 

anlamında kullanılmaktadır. Türkiye Türkçesinde ise söz konusu deyimin, ‘her serveti gereksiz 

yere  ve  düşüncesizcesine  harcayarak  kısa  zamanda  bitirmek’  anlamında  kullanıldığı 

gözlemlenmektedir. Bu bakımdan ‘Altından girib üstündәn çıxmaq: açık. Altından girib üstündәn 

---

390 

 

çıkmak’  deyimi,  aynı  kökenli  yakın  anlamların  aktarmalı-açıklamalı  bağlamında  eşsesli-

çokanlamlı dil birimi olarak seçilmektedir. 

Altını çәkmәk: açık. ve var.  Sonuçlarına katlanmak; cezasını çekmek. 

Altını doldurmaq: var. Küpünü doldurmak. 

Altını üstünә çevirmәk: var. Altını üstüne getirmek. 

Amanı kәsilmәk: var. Amanı kesilmek; dermanı kesilmek (veya  dermandan kesilmek).  

Amanını kәsmәk: açık. Dermanını kesmek. 

Amerika kәşf etmәk:  kar. Amerika'yı yeniden keşfetmek 

Amin demәk: kar. Amin demek. 

Ana-bala  etmәk  (elәmәk):  açık.  Mevcut  olan  bir  şeyden  bir  tane  daha  bulundurmak 

durumunda söylenen alaycı laf. 

Ana xәttini tәşkil etmәk: açık. Ana hattını oluşturmak. 

Ana  südü  kimi  (halal):  açık.  ve  var.  Ana  sütü  gibi  helal;  Ananın  ak  südü  kimi  (helal 

olsun).  

Anadan (anasından) әmdiyi süd burnundan gәlmәk (tökülmәk): kar. Anasından emdiği süt 

burnundan (fitil fitil) gelmek. 

Anadan  әmdiyi  südü  burnundan  gәtirmәk:  kar.  Anasından  emdiği  sütü  burnundan 

getirmek. 

Anan ölsün!:  açık. ve var. Annenin  kötü  durumda olan çocuğuna söylediği  acıma sözü; 

Bana gelsin!. 

Anası mәlәr qalmaq: açık. Çocuğu ölen anne. 

Anası ölmüş (olsun): açık. Öksüz, fakir. 

Anasını ağlar (mәlәr) qoymaq: açık.  Anasını gözü yaşlı koymak. 

Anasını ağlatmaq: kar. Anasını ağlatmak. 

Anasının  әmçәyini  kәsәn:  açık  ve  var.  Hileci,  düzenbaz,  dolandırıcı,  kaltaban,  alçak; 

Anasının gözü. 

Anasının oğlu: açık. ve var. Piç; anası ile babası arasında evlilik bağı olmadan dünyaya 

gelen çocuk; piç kurusu. 

Anasının südü ilә әmmәk: açık. Anasının sütü gibi helal. 

Anasının südü ilә dolanmaq: açık. Helâl parayla yaşamak. 

Ancaq adı qalıb: açık. Kendisi yok adı var. 

---