M. S. Qosimov

5.2. Investitsiya loyihalarini moliyaviy - iqtisodiy baholashda 
pul oqimlarini diskontlashga asoslangan uslublari 
 
Sof joriy qiymat – NPN ( ingl. net present value). Sof joriy qiymat 
ko‘rsatkichi loyiha amalga oshirilishi natijasida firma boyligi qanchaga 
ko‘payganini xarakterlaydi. Sof joriy qiymatga asoslangan holda 
investitsiyalarni tahlil qilish usuli quyidagi ikkita shartdan kelib 
chiqadi: 
•
har qanday korxona yoki firma o‘z boyliklarini oshirishga 
harakat qiladi; 
•
har xil vaqtda sarflangan mablag‘lar bir xil qiymatga ega 
bo‘lmaydi. 

---

45 
Sof joriy qiymat bu diskontlangan pul tushumlari bilan (albatta 
investitsiya natijalarida vujudga kelgan) diskontlangan xarajatlarining 
farqidir.
Аgar boshlang‘ich investitsiya mablag‘larini I0, t-davr oxiridagi 
pul tushumlarini SFt deb belgilasak, u holda sof joriy qiymatni 
aniqlashni ko‘rib chiqamiz . 
Аgar sof joriy qiymat (NPV) musbat miqdorga ega bo‘lsa bu loyiha 
uchun qilinadigan investitsiya samaralidir. 
Misol: Firma 500 mln so‘mga universal do‘kon uchun joy, bino 
sotib oldi. Bu do‘kondan 10 yil davomida har yili 100 mln.so‘mdan 
pul tushumlari bo‘ladi. O‘sha davrda muqobil foyda meʼyori 10% 
bo‘lsa shu do‘konni sotib olish kerakmi degan savol tug‘iladi. Hisob-
kitoblar shuni ko‘rsatdiki, firma 10 yil ichida o‘z kapitalini 114,6 mln. 
so‘mga ko‘paytiradi. Loyiha samaralidir. 
Аyrim hollarda «uzoq» muddatli investitsiya sarf etilib uzoq 
muddat ichida pul tushumlari vujudga keladi. Yaʼni pul oqimi 
birdaniga emas, bir necha yilga cho‘ziladi. Bunda quyidagi formuladan 
foydalanish mumkin (13-formula): 












n
1
t
t
k
1
t
I
n
1
t
t
k
1
t
CF
NPV
Loyihalarning hayot davri cheklanmagan holatlarda NPVni 
hisoblashda Gorden formulasidan foydalaniladi (14-formula).
NPV=CF1 / (k+ - q) – I 
0 
Bu yerda, CFl – pul tushumlari; 
q – pul tushumlarining doimiy o‘sish suratlari.
Misol: Firma yangi «Modellar uyi»ni 510 mln. so‘mga sotib 
olmoqchi Shu davrda muqobil foyda meʼyori 15%. Har yili bu korxona 
70 mln.so‘m pul tushumlari vujudga keltiradi. Korxonani sotib olish 
to‘g‘ri bo‘ladimi? 
NPV

70 

(0,15-0) – 510 

466,7-510 

-43,3 

---

46 
Bundan ko‘rib turibmizki, korxonani sotib olish firma uchun ziyon 
keltiradi. 
Faraz qilaylik, pul tushumlari yiliga 4% ga oshsin va yil oxirida 70 
mln. so‘m pul tushumiga ega bo‘linsin, bunday holatda korxonani 
sotib olish foydali bo‘ladi. 
NPV

70

(0,15-0,04)-510

70

0,11-510

636,4-510

126,4 mln.so‘m. 
Investitsiyalar samaradorligini NPV asosida aniqlash usuli keng 
tarqalganiga sabab bu ko‘rsatkichning dastlabki shart-sharoitlar turli 
kombinatsiyalarida barqaror, o‘zgarmay turishidir. NPV inves-
titsiyalashning ushbu varianti firma boyligi o‘sishiga olib keladimi, 
degan savolga javob bersa-da, bunday o‘sishning nisbiy o‘lchamlari 
haqida hech qanday maʼlumot bermaydi. Bunday maʼlumot esa 
investor uchun juda zarur. Bu kamchilikni to‘ldirish uchun boshqa bir 
ko‘rsatkich 
investitsiyalar 
rentabelligini 
hisoblash 
usulidan 
foydalaniladi.
Investitsiya rentabelligi PI (ingl. profitability index) qilingan har 
bir so‘m investitsiyaga qanday darajada foyda olinganligini yoki 
investor boyligi qanchaga ko‘payganini ifodalaydigan ko‘rsatkichdir. 
Ko‘pincha, foyda meʼyori, deyiladigan bu ko‘rsatkichni quyidagi 
formula bilan aniqlash mumkin (15-formula): 

