2-MAVZU: O'ZBEKISTON RESPUBLIKASIDA JISMONIY
MADANIYAT TIZIMINI RIVOJLANISHINING UMUMIY TAVSIFI
Reja:
1. Jismoniy madaniyat nazariyasi va metodikasining asosiy tushunchalari
2. Jismoniy tarbiya tizimida tayyorgarlik turlari
3. Jismoniy tarbiya tizimi rivojlanishining tarixan qonuniyligi
1. Jismoniy madaniyat nazariyasi va metodikasining asosiy
tushunchalari
U yoki bu sohada ishlovchi odamlar o’rtasida bir-birini tushunish va aloqa
qilish uchun muvofiq tushunarli apparat zarur.
Jismoniy madaniyat nazariyasi va metodikasi ham muayyan tushunarli
apparatdan foydalanadi, uni tushunish va o’zlashtirish shu soha mutaxassislarining
barchasi uchun majburiydir.
Jismoniy madaniyat nazariyasi va metodikasida atama va tushunchalardan
keng ravishda foydalaniladi. Biz faqat eng muhim atamalarni ko’rib chiqamiz, ularni
tushunmasdan turib jismoniy tarbiya nazariyasi va uslubiyati fanini o’rganish
mumkin emas.
Jismoniy mashqlar, jismoniy tarbiya tamoyillari to’g’risidagi
tushunchalar muvofiq boblarda ko’rib chiqiladi.
Jismoniy madaniyat nazariyasi va metodikasi fanining tushunchalarini
ko’pchiligi “Jismoniy” so’zi bilan boshlanadi. Odatda amalga oshiriladigan har
qanday harakat faoliyati,
bajariladigan ish, jismimiz, vujudimizning ma’lum
a’zolari, tanimiz bo’laklarining makon (fazo)dagi joyi, o’rnini almashinuvi orqali
sodir bo’ladi va bu “jismoniy” so’zi bilan ifodalanadi. Jismoniy so’zi asosan tana
skelet mushaklari, bo’g’inlarning bog’lovchilarining ishtirokida bajariladigan
faoliyatlar
- barcha mushaklarning, ularning faqat ayrimlarini yoki bir bo’lagini,
birnecha qismlarini birgalashib namayon qiladigan faoliyatlari namayon bo’ladi.
Jismoniy madaniyat, jismoniy tarbiya, jismoniy tayyorgarlik,
jismoniy
rivojlanganlik, jismoniy yetuklik, jismoniy kamolot, jismoniy sifatlar, jismoniy
tayyorlanganlik, jismoniy harakat, jismoniy mashq, jismoniy tiklanish (rekreatsiya),
jismoniy reabilitatsiya va boshqa shunga o’xshash
qator tushunchalardagi
“jismoniy” so’zi jismimiz, vujudimizning a’zolarini bajargan, namoyon qilayotgan
jismoniy faoliyatini ifodalaydi.
Qator adabiyotlarda jismoniy madaniyat, jismoniy tarbiya, sport
tushunchalarini “Jismoniy madaniyat nazariyasi va metodikasi” hamda “Jismoniy
tarbiya nazariyasi va metodikasi” fanining yetakchi tushunchalari deb xisoblaydilar
(A.D.Novikov, L.P.Matveev, B.A.Ashmarin va boshqalar).
Qayd qilingan asosiy tushunchalar tarkibidagi “umumiy jismoniy
tayyorgarlik”, “kasbiy-jismoniy tayyorgarlik”, “sport tayyorgarligi”, “sport
trenirovkasi” va boshqa qator tushunchalar ham jismoniy madaniyat hamda jismoniy
tarbiya nazariyasi fanlarining yetakchi tushunchalari
tarzida qabul qilingan,
qolaversa, ularning tarkibida “umumiy jismoniy rivojlanganlik” va “jismoniy
tayyorgarlik”, “maxsus jismoniy rivojlanganlik” va “maxsus jismoniy tayyorgarlik”,
“shug’ullanganlik”, “jismoniy kamolot”, “jismoniy yetuklik”dek boshqa qator
tushunchalar mavjud bo’lib ular o’zlarining ilmiy, nazariy asoslariga ega.
Nima uchun yuqorida sanab o’tilgan tushunchalar asosiy tushunchalar
deyiladi-yu, boshqalari, masalan,
jismoniy mashq, jismoniy sifatlar, jismoniy
bilimlar, jismoniy tarbiya vositalari, jismoniy tarbiya
tizimi va yana boshqa
tushunchalar asosiy tushuncha deb xisoblanmaydi? Tegishli faoliyatni to’g’ri aks
ettiradigan barcha tushunchalar o’z ahamiyati jihatidan birdek muhim. Ular
to’g’risida fanimizning tegishli boblarida nisbatan kengroq izoh va sharhlarni
beramiz.