“magistratura məRKƏZİ”

39 

 

5. əmək  qabiliyyətli  əhalinin  məşğulluğunu  təmin  edən  iqtisadi  sabitlik  və 

makroiqtisadi artım probleminin həllinə balanslaşdırılmış baxış; 

6. qeyri-effektiv  təsərrüfat  subyektlərinin  fəaliyyətinin  bazar  mexanizmləri 

əsasında tənzimlənməsi;  

7. məhsul  istehsalçılarının  öz    fəaliyyət  növlərini  və  istiqamətlərini  müstəqil 

müəyyən etməsinə imkan yaradılması; 

8. investisiya  siyasətinin  həyata  keçirilməsi  və  xarici  kapitalın  cəlb  edilməsi 

üçün müvafiq iqtisadi stimul mexanizmlərinin yaradılması;  

9. etibarlı  sosial  təminat  üçün  dövlətin  aktiv  rolunun  saxlanılması,  əhalinin 

aztəminatlı  təbəqəsinin  sosial  maraqlarının  qorunması  üçün  güclü  sosial  siyasətin 

həyata keçirilməsi. 

Bu  model  üzrə  iqtisadi  siyasətin  həyata  keçirilmə  taktikasının  fərqləndirici 

xüsusiyyətlərini a) göstərilən istiqamətlərin hər biri üzrə fəaliyyətin paralel şəkildə 

həyata  keçirilən  əlaqələndirilmiş  proqramlar  üzrə  aparılması;  b)  qeyri-standart, 

lakin  iqtisadi  inkişafın  obyektiv  qanunauyğunluqlarını  nəzərə  alan,  gələcəyə 

hesablanan  və  cəsarətli  qərarların  qəbul  olunması;  c)  sosialyönümlülüyün 

gözlənilməsi; d) milli mentalitetin nəzərə alınması və mütərəqqi dünya təcrübəsinə 

arxalanması təşkil edir.  

Azərbaycanda  iqtisadi  göstəricilərin  təhlili  belə  bir  qənaətə  gəlməyə  imkan 

verir  ki,  son  illər  baş  vermiş  iqtisadi  dəyişikliklər  müsbətdir.Ancaq  buna 

baxmayaraq,    dayanıqlı  inkişafın  qarşısını  ala  biləcək  elementlər  hələ  də 

mövcuddur. Belə ki,  makroiqtisadi göstəricilərin artması iqtisadi artımın kəmiyyət 

tərəfidir.  Əsas  məsələ  iqtisadi  artımda  keyfiyyət  dəyişikliklərinə  nail  olmaqdır. 

Müasir  şəraitdə  dünya  təsərrüfatına  səmərəli  inteqrasiya  təkcə  xarici  ticarət 

dövriyyəsinin  həcmi  ilə  deyil,  həmçinin  beynəlxalq  iqtisadi  proseslərdə  iştirakın 

keyfiyyəti  ilə  ölçülür.  Bu  baxımdan,  ölkədə  yaradılan  iqtisadi  artımın  əsas 

problemlərinin  araşdırılması  və  milli  hesablar  sisteminin  əsas  göstəriciləri 

arasındakı ziddiyyətlərin aşkar edilməsi vacibdir.  

Statistik rəqəmlər onu göstərir ki, ölkədə iqtisadi artım əsasən xarici amillərlə 

bağlıdır.  Buna  görə  həyata  keçirilən  iqtisadi  strategiyanın  əsas  məqsədi        xarici 

---

40 

 

iqtisadi  əlaqələr  sahəsində  mövcud  problemlərin  aradan  qaldırılması,  dünya 

ölkələri  arasında  istehsal  amillərinin  sərbəst  hərəkətini  nəzərə  alaraq,  milli 

müəssisələrin beynəlxalq istehsal prosesində iştirakının təmin edilməsi, investisiya 

qoyuluşlarından  və  xarici  ticarətin  genişləndirilməsindən  maksimum  fayda  əldə 

olunmasına şəraitin yaradılmasıdır.  

 Hazırda Azərbaycanda iqtisadi artımın mənbə və amillərinin xeyli dəyişməsi 

üçün  şərait  yetişməkdədir.  Xammal  və  onun  ilkin  emalından  alınmış  məhsulların 

ixracından  daxil  olan  nəhəng  yığımlardan    qabaqcıl  texnologiyaların 

mənimsənilməsi  və  iqtisadiyyatın  struktur-texnoloji  islahatları  məqsədilə  istifadə 

etmək lazımdır.  Ölkənin yanacaq-enerji kompleksindən asılılığını zəiflətmək üçün 

ciddi  struktur  dəyişikliklərinin  edilməsi    zəruridir.  Azərbaycanın  uzunmüddətli 

sosial-iqtisadi inkişaf strategiyasında məhz bu vəzifə diqqət mərkəzində durur. 

Əvvəla,  əmtəə  ixracının  iqtisadi  artımda  əsas  rol  oynamasına  baxmayaraq 

Azərbaycanda bu sahədə əsaslı  problemlər  mövcuddur. Belə  problemlər dayanıqlı 

iqtisadi  artımın  yaradılmasına  mane  ola  bilər.  Nəzərə  almaq  lazımdır  ki,  

Azərbaycanda ixrac mallarının nomenklaturu çox azdır. Belə ki,   2-3 çeşiddə mal 

ümumi  ixracın  80-dən  çoxunu  təşkil  edir.  İkincisi,  ixrac  olunan  malların 

əksəriyyəti  ölkənin  müqayisəli  üstünlüyünə  əsaslanmır  və  istehsal  prosesinin 

bilavasitə nəticəsi deyil. Üçüncüsü, fəaliyyət göstərən təsərrüfat subyektlərinin çox 

az hissəsi ixracda və ümumilikdə, iqtisadi artımda iştirak edir.  

Azərbaycanda sənayeyə əsas kapitala yönəldilən investisiyalar 2005-2014-ci illər 

ərzində1.9 dəfə artıb. 

Cədvəl 2.3. 

Sənaye sahələri üzrə əsas kapitala yönəldilən investisiyalardan istifadə edilməsinin 

strukturu, yekuna görə faizlə 

  

2005 

2006 

2007 

2008 

2009 

2010 

2011 

2012 

2013 

2014 

Bütün sənaye 

4 176  4 297  4 591  4 249  3 225  4 276 

5 370  6 040  7 500  7 640 

Mədənçıxarma sənayesi 

3 730  3 386  3 498  2 883  2 088  2 952 

3 244  3 857  5 095  5 948 

Xam neft və təbii qaz 

hasilatı 

3 606  3 255  3 470  2 825  1 960  2 933 

3 022  3 822  5 069  5 926 

Metal filizlərinin hasilatı 

- 

- 

3.5 

- 

56.0 

- 

- 

- 

- 

0.2 

Daş, qum, çınqıl, duz və 

digər mədənçıxarma 

sənayesi məhsullarının 

hasilatı  

0.9 

0.7 

6.1 

4.0 

7.6 

18.8 

222.7 

35,2 

26,2 

21,4 

---

41 

 

Mədənçıxarma sənayesi 

sahəsinə xidmətlərin 

göstərilməsi 

123.6  130.1 

17.5 

53.7 

64.6 

- 

- 

- 

- 

- 

Emal sənayesi 

115.8  112.3  299.9  395.2  354.2  510.2 

847.9  861,2  888,9  644.6 

Qida məhsullarının 

istehsalı 

28.0 

31.3 

33.2 

29.0 

33.6 

27.1 

46.5 

75,3 

160,8 

92.4 

İçki istehsalı 

3.2 

18.2 

18.2 

42.1 

31.3 

12.1 

41.5 

12,2 

16,8 

14,6 

Tütün məmulatlarının 

istehsalı 

8.1 

- 

12.5 

6.2 

4.3 

32.5 

- 

75,4 

0,0 

0.0 

Toxuculuq sənayesi 

2.1 

4.9 

16.3 

2.6 

1.5 

9.8 

0.2 

5,7 

10,4 

38.8 

Geyim istehsalı  

0.6 

6.7 

- 

- 

0.7 

13.6 

14.0 

- 

0,0 

9.0 

Dəri və dəri 

məmulatlarının, 

ayaqqabıların istehsalı  

0.7 

0.3 

0.03 

1.1 

1.0 

1.1 

1,6 

- 

- 

- 

Ağac emalı və ağacdan 

məmulatların istehsalı 

0.1 

1.4 

0.9 

0.5 

0.5 

0.2 

98.3 

30,1 

23,4 

15.0 

Kağız və karton istehsalı 

- 

0.6 

2.2 

0.5 

0.8 

- 

18,5 

4,4 

3,5 

21,1 

Poliqrafiya fəaliyyəti  

- 

0.018 

0.01 

0.02 

- 

0.5 

- 

- 

- 

- 

Neft məhsullarının 

istehsalı 

26.8 

23.5 

41.8 

43.8 

33.6 

25.4 

48.4 

32,5 

25,6 

33.1 

Kimya sənayesi 

5.6 

3.2 

8.9 

6.6 

3.6 

1.3 

1,5 

1,5 

3,5 

2.1 

 Əczaçılıq məhsullarının 

istehsalı 

- 

- 

- 

- 

5.0 

- 

- 

- 

- 

- 

Rezin və plastmas 

məmulatların istehsalı 

1.8 

0.6 

14.2 

6.4 

2.0 

0.0 

27,8 

35,3 

50,3 

16.4 

Tikinti materiallarının 

istehsalı  

9.5 

6.1 

29.6 

89.3 

35.3 

195.2 

139.7 

26,7 

43,3 

56.5 

Metallurgiya sənayesi 

4.5 

3.5 

54.1 

30.4 

19.7 

21.5 

100.0 

54,4 

51,0 

2.3 

Maşın və avadanlıqlardan 

başqa hazır metal 

məmulatlarının istehsalı 

2.9 

0.8 

62.4 

84.2 

154.9  149.0 

294.3  259,1  366,2  170.8 

Kompüter və   digər 

elektron avadanlıqların 

istehsalı 

1.0 

3.8 

0.02 

- 

- 

1.1 

0.0 

0,0 

2,7 

0.0 

Elektrik avadanlıqlarının 

istehsalı 

8.8 

0.8 

0.09 

41.2 

20.2 

17.9 

0.0 

17,3 

9,7 

18.5 

Maşın və avadanlıqların 

istehsalı 

3.1 

0.5 

0.8 

9.4 

0.3 

0.2 

0.1 

- 

1,7 

0.1 

Avtomobil və qoşquların  

istehsalı 

7.8 

0.08 

2.0 

0.01 

2.3 

1.1 

- 

- 

- 

- 

Sair nəqliyyat 

vasitələrinin istehsalı 

0.2 

0.2 

0.7 

0.6 

0.2 

- 

- 

173,7 

68,2 

113.4 

Mebellərin istehsalı  

0.08 

5.1 

1.1 

0.3 

2.6 

- 

14,7 

23,3 

27,5 

20.5 

Maşın və avadanlıqların 

quraşdırılması və təmiri 

- 

- 

- 

- 

- 

0.5 

0.8 

34,3 

24,3 

19.7 

Elektrik enerjisi, qaz və 

buxar istehsalı, bölüş-

dürülməsi və təchizatı 

299.8  648.3  538.1  608.0  450.3  422.6 

768.9  565,8  489,4  423.7 

Su təchizatı, tullantıla-

rın təmizlənməsi və 

emalı 

30.0 

150.3  255.5  363.4  331.9  391.5 

508.5  755,7  1026,0  623.3 

 

---