MahirəNərimanqızı
Yüklə 5,95 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Nəzəri obrazlı təfəkkür
- Xarakterinə görə Nəzəri Praktik
www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Ümumi psixologiya. Psixologiya
83 83
83 83
83 83
83 83
83 hərəkət planında doğulur. Mücərrədə gedən yol konkret əĢyalara olan münasibətlərdən keçir, fikir konkretdən ayrılmayaraq, daim və zəruri olaraq ona qayıdır. Konkretə, Ģeyə, hadisəyə, qayıdıĢ fikrin mücərrəd yolundan keçir. Bu hal həmiĢə idrakın zənginləĢməsi ilə baĢa çatır. Konkretdən aralanan fikri proses və ona abstrakt vasitəsi ilə qayıdan, idrak konkret olanı fikrən yenidən qurur və məzmunu zənginləĢdirir. MücərrədləĢmə konkretdən keçir və konkret mücərrəd vasitəsi ilə dərk olunur, idrak prosesləri ikiqat fikri hərəkətlər vasitəsi ilə baĢ verir.
əməliyyatlarındandır. ÜmumiləĢmə hərəkət planında doğulur, fərd eyni ümumiləĢdirmə hərəkəti ilə bir neçə müxtəlif oyadıcılara cavab verir, onları müxtəlif situasiyalarda ümumilik xüsusiyyətləri əsasında yaradır. Müxtəlif situasiyalarda eyni hərəkət müxtəlif hərəkətlərin vasitəsi ilə tez-tez icra oluna bilər və bütün hallarda eyni, ümumi hərəkət sxemlərini saxlayır. ÜmumiləĢdirmə mücərrədləĢmiĢ mahiyyət xarakterli əlamətləri ona aid olan predmetlər sinfi və hadisələrlə birləĢdirir. AnlayıĢ fikri ümumiləĢmə formalarından biridir.
hərəkətdir. KonkretləĢdirmə anlayıĢların müəyyənləĢməsində tək-tək Ģeylərin və hadisələrin müəyyən sinfə aidliyini göstərir. KonkretləĢdirmə ümumi vəziyyətə və ya hər hansı anlayıĢa müvafiq olan tək haqqında təsəvvürdür. Konkret təsəvvürlərdə hadisə və predmetlərin müxtəlif əlamətlərindən azaltmalar baĢ vermir, əksinə bu predmetlər özünün çoxobrazlılığı ilə əlamət və xüsusiyyətləri ilə, bir əlamət digəri ilə əlaqədə konkret ifadə edilir. Ümumi anlayıĢları konkretləĢdirərək biz onu daha yaxĢı baĢa düĢürük. «Stol» anlayıĢını konkretləĢdirərək biz onu «yazı masası», «yemək masası», «iĢ stolu» kimi ifadə edirik.
www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Ümumi psixologiya. Psixologiya
84 84 IV.11.4. Təfəkkürün əsas növləri Təfəkkürün növləri idraki əhəmiyyətinə görə biri- digərindən fərqlənir. Hafizədən mahiyyətə ümumiləĢdirmə səviyyəsinə görə müxtəlif səviyyəli fikirlərin fərqləndirilməsinə görə təfəkkür, praktik anlayıĢlar təfəkkürü, obrazlı təfəkkür, praktik – əyani obrazlı, əyani əməli ola bilir. Nəzəri təfəkkür, öz predmetinin qanunauyğunluqlarını açan yüksək təfəkkür növüdür. Ġnsan məsələ həlli zamanı anlayıĢlara müraciət edir, hərəkətləri əqlində yerinə yetirir, birbaĢa təcrübəyə müraciət etmir. O məsələnin həllini əvvəldən axıra hazır biliklərin hesabına fikrən yerinə yetirir. Bu hazır bilik formaları anlayıĢlar, hökmlər, əqli nəticələrdir. Nəzəri anlayıĢlar təfəkkürü elmi nəzəri tədqiqatlar üçün xarakterikdir. Əyani təfəkkür və nəzəri təfəkkür çoxobrazlı üsullarla biri digərinə keçir. Onlar arasında fərq nisbidir.
obrazların istifadəsi ilə fərqlənir. Hər hansı təfəkkür az və çox dərəcədə əyani – hissi obrazlarla qarıĢır. AnlayıĢlar və obraz- təsəvvürlər bu təfəkkür növündə ayrılmazdır. Ġnsan təsəvvürlərsiz ancaq anlayıĢlarla hissi əyanilikdən uzaq fikirləĢə bilməz, o, həmçinin təkcə hissi-əyani obrazlarla, anlayıĢlarsız fikirləĢə bilməz. Ona görə də əyani və anlayıĢlar təfəkkürünü xarici əksliklər kimi qəbul etmək olmaz. Lakin
Təfəkkürün növləri Formasına görə əyani əməli əyani-obrazlı mücərrəd-məntiqi Xarakterinə görə Nəzəri Praktik www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Ümumi psixologiya. Psixologiya
85 85
85 85
85 85
85 85
85 GeniĢlənməsinə görə Diskursiv Ġntuitiv Yeniliyinə görə Reproduktiv Produktiv ġəkil 15 Təfəkkürün əsas növləri
unutmaq olmaz ki, təsəvvür və anlayıĢlar nəinki bir-biri ilə bağlıdır, həmçinin bir-birindən fərqlidir, vahid təfəkkür daxilində bir tərəfdən əyani, digər tərəfdən abstrakt – nəzəri təfəkkürü fərqləndirirlər.
Nəzəri və obrazlı təfəkkür idrakın müxtəlif pillələri kimi vahid prosesin müxtəlif tərəflərdir və eyni adekvat üsullarla obyektiv reallığın dərkinə yönəlib. Mücərrəd təfəkkürün anlayıĢları ümumini inikas etdirir. Lakin ümumi xüsusi və təkcənin elementlərindən xali deyil. Təkcə obrazda əks olunur. Obraz təfəkkürün həm aĢağı, həm də yuxarı pilləsində təkcənin inikasıdır. Əyani –obrazlı təfəkkür və nəzəri-mücərrəd təfəkkür təkcə iki səviyyə deyil, vahid təfəkkürün iki növü və ya iki aspektidir, təkcə anlayıĢ deyil, həm də obraz ən yüksək təfəkkür səviyyəsində fəaliyyət göstərir. Obrazın fikri zənginləĢdirdiyini hər hansı metaforanın misalında görmək olar. Hər hansı metafora ümumi fikri ifadə edir, metaforanın anlanılması obrazlı formada onun ümumi anlam məzmununun aydınlaĢdırılmasını tələb edir. Metaforik ifadələri iĢlədərkən elə obrazları axtarıb tapmaq tələb olunur ki, bu obraz ümumi fikri adekvat ifadə edə bilsin. Nəzəri obrazlar ya hafizədən əldə edilir, ya da təxəy-
Yüklə 5,95 Mb. Dostları ilə paylaş:
|