MahirəNərimanqızı
Yüklə 5,95 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 1 1 - c i F Ə S Ġ L T Ə F Ə K K Ü R Qısa xülasə
- Dilin və nitqin təfəkkürlə əlaqədar olması. Fikri proseslər.
- Təfəkkürün növləri.
- IV. 11.1. Təfəkkür haqqında anlayıĢ
www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Ümumi psixologiya. Psixologiya
70 70 1966.
Xrestomatiə po obhey psixoloqii. Psixoloqiə paməti. – M., 1979.
www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Ümumi psixologiya. Psixologiya
71 71
71 71
71 71
71 71
71 1 1 - c i F Ə S Ġ L
Qısa xülasə Təfəkkür haqqında anlayıĢ. Təfəkkürün təbiəti. Təfəkkür və hissi idrak. Təfəkkürün ümumi xarakteristikası: təfəkkürün ümu- miləĢmiĢ və vasitəli idrak prosesi olması, geniĢ əhatəyə malik olması, nitqlə əlaqədar olması. Dilin və nitqin təfəkkürlə əlaqədar olması. Fikri proseslər. Fikri proseslərin psixoloji təbiəti. Fikri proseslərin əsas əməliyyatları. Təhlil, tərkib, müqayisə, ümu- miləĢdirmə, mücərrədləĢdirmə fikri əməliyyat kimi.
hüm əlamətlərinə görə əks etdirməkdən ibarət təfəkkür forması kimi. Hökmlər fikri proseslərin baĢ verdiyi əsas forma kimi. Əqli nəticə və onun növləri: induktiv, deduktiv əqli nəticə, analogiya. Təfəkkürün növləri. Formasına, xarakterinə, geniĢliyinə və yeniliyinə görə təfəkkürün növləri. Təfəkkürün fərdi xüsusiyyətləri. Təfəkkürün müstəqilliyi, tənqidiliyi, çevikliyi, dərinliyi.
və qavrayıĢla baĢlasa da, onlarla bitmir və idrak prosesləri təfəkkür prosesi ilə davam edir. Duyğu və qavrayıĢdan alınan məlumatlar hissi idrakın səviyyələri kimi təfəkkürün dərketmə sərhədlərinin geniĢləndirilməsində həm prosessual, həm də informasiya dayaqları rolunu oynayır. Təfəkkür proseslərinin
www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Ümumi psixologiya. Psixologiya
72 72 gücündə idrak prosesi həm dərinləĢir, həm də geniĢlənir. Təfəkkür duyğu və qavrayıĢın köməyi ilə əldə edilmiĢ biliklərin ayrı-ayrı hissələrini müqayisə edir, qarĢılaĢdırır, fərqləndirir, münasibətləri ayırd edir, yeni bilikləri kəĢf edir və
hissi idrakdan verilən Ģeylərin əlamətlərini mücərrədləĢdirir, qarĢılıqlı əlaqələri aydınlaĢdırır və gerçəkliyin mahiyyətinə vararaq onu dərk edir. Təfəkkür reallığı onun münasibət və əlaqələrində onun çoxobrazlı vasitəli tərəfləri ilə birlikdə əks etdirir. Təfəkkürün əsas məqsədi cisim və hadisələr arasından münasibət və əlaqələrin açılmasına yönəlib. Varlığın dərin- liklərinin kəĢfi, onun dərki təfəkkürün xüsusi yolunu müəyyən edir. Təfəkkür təkcə münasibət və əlaqələri deyil, həmçinin əlamət və mahiyyəti də əks etdirir. QavrayıĢda verilən gerçəkliyin cisim və əlamətlərinin qarĢılıqlı münasibətləri, birləĢmələri, əlaqələrindən çıxıĢ edərək təfəkkür reallığı dərk etdirir. QavrayıĢ vasitəsi ilə təfəkkür proseslərinə ötürülən cisim və hadisələrin, onların əlamətlərinin bəzilərinin təkcə, digərlərinin mühüm olmayan əlamətləri, onların xarici əlamətləri birləĢsələr də əlaqəli deyillər. Təfəkkür prosesləri zamanı hadisələrin mahiyyəti, xarakteri, əlamətləri arasında əlaqələrin yaranması nəzərdə tutulur. Mühüm və ikinci dərəcəli əlamətlər, təsadüfi və zəruri əlaqələr, sadə təsadüfi və real oxĢarlıqlar qavrayıĢda üzvlənməmiĢ, ayrılmamıĢ Ģəkildə olur. Təfəkkürün məqsədi ondan ibarətdir ki, mühüm, əsas, zəruri əlaqələri, ikinci dərəcəli, formal əlaqələrdən, təsadüfi uyğunluqlarını situasiyalara görə ayırsın. Zəruri olanı, mahiyyət əlaqələrini, təsadüfdən zərurətə keçidi ayıran təfəkkür prosesləri təkcədən ümumiyə keçir. Təsadüfi, xüsusi hallara əsaslanan, zaman və məkanla hüdudlanan hadisələr təkcə xarakter daĢıyır. Lakin mahiyyətcə www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Ümumi psixologiya. Psixologiya
73 73
73 73
73 73
73 73
73 əlaqəli olan çoxlu dəyiĢmələrdə zəruri olan elementlərin köməyi ilə təfəkkür əlaqələri açır və ona görə də ümumiləĢdirir. Hissi idrak səviyyəsində Ģeylərin mahiyyətini müəyyən etmək, onun daxili quruluĢunu dərk etmək mümkün deyil. Elementar hissəcikləri görmə qavrayıĢı ilə müəyyən etmək çətindir. Ġnsan beynində, təbii və sosial dünyanın hadisələri bilvasitə inikas üçün əlçatmazdır. Hissi idrakın sərhədlərini keçmək üçün insan təfəkkürünə müraciət olunur. Təfəkkür dərk etmə səviyyəsinin keyfiyyətcə yeni və daha yüksək mərhələsidir. Təfəkkürdə belə hadisələr üçün iĢarələrdən, nitqdən istifadə edirlər. Söz mücərrədləĢdirmə alətidir və Ģeylərin mahiyyətini müəyyən etməyə imkan verir. Söz Ģeylərin əsas əlamətlərinin ümumiləĢmiĢ inikası üçün vasitədir. Hər hansı təfəkkür ümumiləĢdirmədə icra olunur. Təfəkkür – fikrin hərəkətidir ki, əlaqələrin açılmasına xidmət edir, təkcədən ümumiyə, ümumidən təkcəyə və oradan da xüsusiyə doğru gedir. Təfəkkür əlaqə, münasibətlərin vasitəli kəĢfinə əsaslanır və real aləmin ümumiləĢmiĢ dərkidir. Təfəkkür – insanın psixi, idraki fəaliyyətinin ən yüksək pilləsi olub, gerçəkliyin onun mühüm əlaqə və münasibətlərini keçmiĢ təcrübə və ümumiləĢmiĢ nitq vasitəsi ilə əks etdirir. Ona görə də təfəkkürü cisim və hadisələr arasındakı qanunauyğun əlaqə və münasibətlərin ümumiləşmiş və vasitəli inikasından ibarət olan idrak prosesi adlandırırlar. Ġnsanın biliyi və keçmiĢ təcrübəsi hissi idrakla və hafizə ilə qarĢılıqlı əlaqəyə girərək onları dəyiĢdirir. L.S.Vıqotski bu prosesi hafizə və qavrayıĢın intellektuallaĢması prosesi adlandırırdı. QavrayıĢ idraki nöqteyi-nəzərdən kateqoriya və düĢünmə xüsusiyyəti, hafizə isə sözlü – məntiqi xarakteri daĢıyır.
Yüklə 5,95 Mb. Dostları ilə paylaş:
|