www.elmler.net
-
Virtual İnternet R
esurs M
ərkəzi
Ümumi psixologiya.
Psixologiya
99
99
99
99
99
99
99
99
99
i r ə l i
s ü r ü l m ü Ģ d ü r .
B u
s a h ə d ə
a p a r ı l a n
t ə d q i q a t l a r d a b u f ə r z i y y ə n i n d o ğ r u l u ğ u n u
s ü b u t e d i r . B e l ə k i , b e y n i n a Ģ a ğ ı Ģ ö b ə s i n d ə
y e r l ə Ģ ə n
h i p o t a l i m i k -
l i m b i k
s i s t e m d ə
z ə d ə l ə n m ə
ə m ə l ə
g ə l d i k d ə
p s i x i k a d a
x a r a k t e r i k p o z ğ u n l u q l a r ö z ü n ü g ö s t ə r i r . B u
p o z ğ u n l u q l a r o n d a i f a d ə e d i l i r k i , x ə s t ə
ö z ü n ü n d a v r a n ı Ģ ı n ı p l a n l a Ģ d ı r a b i l m i r .
N ə z ə r ə a l s a q k i , i n s a n ı n ö z d a v r a n ı Ģ ı n ı
p l a n l a Ģ d ı r m a s ı v ə o n u i d a r ə e t m ə s i t ə x ə y y ü l
f ə a l i y y ə t i i l ə b a ğ l ı d ı r , o n d a h i p o t a l a m i k -
l i m b i k
s i s t e m i n
t ə x ə y y ü l
f ə a l i y y ə t i n d ə
o y n a d ı ğ ı r o l a y d ı n o l u r .
Təxəyyül fenomen xüsusiyyətlərə malik psixi prosesdir.
Burada qeyri-adi olan odur ki, təxəyyül obrazları beyində
gedən fizioloji proseslərin nəticəsində yaranırsa da, bu
obrazlar yarandıqdan sonra orqanizmdə gedən digər fizioloji
proseslərə təsir edə bilir.
Bu fikri təsdiq etmək üçün psixoloji ədəbiyyatda belə
misallardan istifadə edilir. MəĢhur yazıçı Floberin özünün
yazdığı kimi o, «Xanım Bavari» romanının qəhrəmanı
Bavarinin zəhəri içməsi səhnəsini təsvir edərkən ağzında
zəhər tamı duyğusu əmələ gəlib. Yaxud, deyilənə görə, Volter
hər ili Varfolomey gecəsinin il dönümündə xəstələnirmiĢ.
Dini fanatizmin qurbanı olmuĢ minlərlə günahsız adamın
öldürüldüyü həmin gün haqqında düĢüncələr, bununla bağlı
onda yaranan təxəyyül obrazları onun bədənində titrəmənin
əmələ gəlməsinə, daha sonra, temperaturun qalxmasına,
nəbzinin döyüntülərinin çoxalmasına səbəb olarmıĢ.
Bəzən, həkimin ehtiyatsızlıqla xəstəyə dediyi sözün
nəticəsində xəstə təxəyyülündə özünü ağır xəstəliyə tutulmuĢ
insanın obrazı kimi canlandırır ki, bu da bu xəstəliklə bağlı
simptomların həqiqətən həmin xəstədə təzahür etməsinə səbəb
ola bilir.
Nəhayət, təxəyyül obrazlarının fizioloji proseslərə təsiri
ilə bağlı ideomotor aktlar haqqında da danıĢmaq olar.
Volf Messinqin, Tofiq DadaĢovun məlum təcrübələrini
www.elmler.net
-
Virtual İnternet R
esurs M
ərkəzi
Ümumi psixologiya. Psixologiya
100
100
yadımıza salaq. Onlar gizlədilmiĢ cismi tapa bilirlər. Ona görə
tapa bilmirlər ki, həmin cismi gizlədən adam təxəyyülündə öz
iĢinin obrazını yaradır. Təxəyyül obrazları da öz növbəsində
həmin Ģəxsin ayrı-ayrı üzvlərinə, onların fəaliyyətinə təsir edir
və hərəkət aktları törədir. Bunlara idiomotor aktlar deyilir.
Fövqəladə dərəcədə həssaslığa malik olan ekstrasens
idiomotor aktların çox incə siqnallarını tutur və nəticədə
gizlədilmiĢ cismi tapa bilir.
Təxəyyüldən psixoterapiyada da geniĢ istifadə olunur və
müəyyən psixoloji gərginliyin aradan qaldırılmasına imkan
verir.
Təxəyyül çox mürəkkəb psixi prosesdir. Heç Ģübhəsiz
ki, onun fizioloji əsası ilə bağlı hələ öyrənilməmiĢ xeyli
məsələlər mövcuddur.
IV. 12. 2.. Təxəyyülün növləri
Təxəyyül surətlərinin yaradılması müxtəlif səviyyələrdə
gedə bilir. Bu səviyyələr onunla müəyyən edilir ki, insan bu
prosesə nə qədər Ģüurlu münasibətdə olur. Bu baxımdan
təxəyyülün iki növü mövcuddur: passiv və fəal təxəyyül.
P a s s i v t ə x ə y y ü l p r o s e s i n d ə s u r ə t l ə r i n
y a r a d ı l m a s ı
ə t r a f
m ü h i t i
d ə y i Ģ d i r m ə y ə
y ö n ə l m i Ģ y a r a d ı c ı f ə a l i y y ə t k i m i ö z ü n ü
g ö s t ə r m i r .
Ġ n s a n
r e a l l ı q d a n
u z a q
o l a n
s u r ə t l ə r y a r a d ı r . B u h a l d a i n s a n f a n t a s t i k
t ə s ə v v ü r l ə r a l ə m i n ə q a p ı l ı r , ö z ü n ü n ç ə t i n
v ə z i f ə l ə r i n i h ə y a t a k e ç i r m ə k n a m i n ə , s a n k i ,
t ə x ə y y ü l ü n ü n y a r a t d ı ğ ı s u r ə t l ə r i n a r x a s ı n d a
g i z l ə n i r .
B u c ü r t ə x ə y y ü l n ö v ü p a s s i v
t ə x ə y y ü l a d l a n ı r . P a s s i v t ə x ə y y ü l ö z ü d ə i k i
n ö v ə ,
n i y y ə t l i
v ə
n i y y ə t s i z
t ə x ə y y ü l
n ö v l ə r i n ə
a y r ı l ı r .
Y u x a r ı d a k ı
m i s a l d a
v e r d i y i m i z t ə x ə y y ü l p r o s e s i n i y y ə t l i p a s s i v
t ə x ə y y ü l p r o s e s i d i r . N i y y ə t l i Ģ ə k i l d ə g e d ə n
t ə x ə y y ü l
p r o s e s i n d ə
h ə y a t d a
t ə c ə s s ü m ü
m ü m k ü n o l m a y a n s u r ə t l ə r y a r a d ı l a r s a , b u n a
x ü l y a d e y i l i r .