MahirəNərimanqızı
Yüklə 5,95 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- V.16.1. Xarakter haqqında anlayıĢ Xarakterin tərifi.
- Konkret şəsiyyət üçün tipik olan fəaliyət və ünsiyyət prosesində formalaşan və təzahür edən, tipik şəraitdə üzə
- V.16.2. Xarakterin quruluĢu Xarakter əlamətlərinin qarĢılıqlı əlaqəsi.
- Xarakter əlamətləri və Ģəxsiyyətin münasibətləri.
www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Ümumi psixologiya. Psixologiya
159 159
159 159
159 159
159 159
159 formalaĢmasında tərbiyə və özünütərbiyənin rolu. Xarakterin formalaĢmasında mühitin, kollektivin, nümunənin rolu.
V.16.1. Xarakter haqqında anlayıĢ Xarakterin tərifi. Ġnsanları bir-birlərindən fərqləndirən Ģəxsiyyətin davamlı fərdi psixi xassələrindən biri də xarak- terdir. Adətən, insanları bir-birlərindən fərqləndirərkən onların xasiyyətini, xarakterini ön plana çəkirlər. Bu baxımdan yunanca “xarakter” “möhür”, “naxıĢ” mənasini bildirir. Xarakter bir növ insanın yalnız özünəməxsus davranıĢ formasını əks etdirir. Onun ən mühüm cəhəti ondan ibarətdir ki, xarakter Ģəxsiyyətin hər cür xüsusiyyətlərini deyil, mühüm və davamlı fərdi xüsusiyyətlərinin məcmuunu özündə əks etdirir. Digər tərəfdən xarakteri bir psixi fenomen kimi fərqləndirən baĢlıca cəhət ondan ibarətdir ki, o həmiĢə fəaliyyət və ünsiyyət prosesində, insanın onu əhatə edən gerçək aləmə və insanlara münasibətdə təzahür edir. Xarakter həyatda qazanılmıĢ davranıĢ formasıdır. Heç kim anadan tənbəl və ya iĢgüzar, gobud və ya mehriban, qəddar və ya humanist, səliqəli və ya pinti, təvazökar və ya xüdbin doğulmur. Bu kimi keyfiyətləri həyat prosesində, tipik Ģəraitin, təlim və tərbiyəsinin təsiri altında əldə edir. Həmin əlamətlər həmin insanın xarakterini təĢkil edən tipik əlamətlər kimi formalaĢır və tipik Ģəraitdə dərhal özünü göstərməyə baĢlayır. Bütün bunlarla yanaĢı olaraq insan xarakteri onun dünyagörüĢ və əqidəsilə də sıx bağlıdır. Ġnsanın münasibətlər sistemini təĢkil edən dünyagörüĢü və əqidəsi istər-istəməz onun xarakter əlamətlərinin formalaĢmasına zəmin yaradır. Adətən, xarakter formalaĢdıqdan sonra bu və ya digər davranıĢ tərzini həyata keçirməyə təhrik edir.
www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Ümumi psixologiya. Psixologiya
160 160 Yuxarıda qeyd edilənlərə əsasən xarakterə belə tərif vermək olar:
Psixoloqların apardıqları tədqiqatlar belə bir qənaətə gəl- məyə imkan vermiĢdir ki, Ģəxsiyyətin münasibətləri xarakter əlamətlərinin fərdi özünə məxsusluğunu iki cəhətdən müəy- yənləĢdirir. Birinci, insanın düĢdüyü hər bir tipik Ģəraitdə emosional həyəcanların fərdi özünəməxsusluğu Ģəxsiyyətin münasibətlərindən asılıdır. Həyati faktlar xarakterin hər bir xüsusiyyətinin məhz bu cür tipik Ģəraitdə özünü büruzə verdiyini göstərir. Ġkincisi, hər bir tipik Ģəraitdə Ģəxsiyyətin təzahür edən davranıĢ fomasının özünəməxsus fərdi xüsusiy- yətləri də onun münasibətindən asılıdır.
Xarakter əlamətlərinin qarĢılıqlı əlaqəsi. Həyati faktlardan göründüyü kimi, insan xarakteri çoxcəhətli xüsusiyyətə malikdir. Ġnsan xarakterində müxtəlif özünəməxsus əlamətləri müĢahidə etmək mümkündür. Bu əlamətlər bir-birindən ayrı, təcrid olunmuĢ Ģəkildə deyil, vəhdət halında birləĢərək xarakterin vahid strukturunu yaradır. Xarakterin strukturunda olan əlamətlər bir-biri ilə qanunauyğun Ģəkildə bağlıdır. Təcrübə göstərir ki, əgər insan qorxaqdırsa o düĢünməyə belə bir əsas verir ki, həmin adam təĢəbbüskarlıq, qətiyyətlilik və müstəqillik, əliaçıqlıq keyfiyyətlərinə malik ola bilməz. Bununla belə xaraktercə qorxaq olan adamda mütləq sünilik və yaltaqlıq, konformluq, acgözlük, xəsislik, satqınlığa hazır olmaq, inamsızlıq və s. əlamətlər özünü göstərəcəkdir. Lakin bu zaman həmin www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Ümumi psixologiya. Psixologiya
161 161
161 161
161 161
161 161
161 əlamətlər arasında qorxaqlıq üstünlük təĢkil edəcəkdir. Xarakter əlamətləri içərisində bəziləri əsas, aparıcı əlamət kimi özünü göstərəcək və bütün kompleksin təzahürünün inkiĢafına istiqamət verəcəkdir. Bunlarla yanaĢı olaraq xarakterdə ikinci dərəcəli əlamətlər də mövcud olur ki, onlar bir halda əsas əlamətlərə tabe olur, onlarla Ģərtlənir, digər halda əsas əlamətlərlə uyğunlaĢa bilmir. Xarakter əlamətləri və Ģəxsiyyətin münasibətləri. Xarakter əlamətləri Ģəxsiyyətin müxtəlif münasibətləri ilə müəyyən edilən xassələr sisteminə malikdir. Bu münasibətlər eyni zamanda xarakterin mühüm əlamətlərini təsnif etmək üçün əsas rol oynayır. Bu baxımdan Ģəxsiyyətin münasibətlər sistemini və xarakter əlamətlərini aĢağıdakı Ģəkildə qruplaĢdırmaq olar: 1. Ġnsanın baĢqa adamlara: doğma və yaxın adamlara, təhsil və iĢ yoldaĢlarına, tanıdığı və az tanıdığı adamlara münasibətdə ifadə olunan xarakter əlamətləri. Bunlara sədaqətlilik, prinsipiallıq və prinsipialsızlıq, ünsiyyətlilik və qapalılıq, doğruçuluq və yalançılıq, mərifətlilik və kobudluq, qayğıkeĢlik və laqeydlik və s. aid etmək olar. 2. Ġnsanın özünün özünə münasibətini bildirən xarakter əlamətləri. Bunlara heysiyyət, öz gücünə inam və inamsızlıq, Ģöhrətpərəstlik, lovğalıq, təvazökarlıq, özü haqqında yüksək fikirdə olmaq və s. aid etmək olar. 3. Əməyə münasibətdə özünü göstərən xarakter əlamətləri. Bunlalara vicdanlılıq, əməksevərlik, tənbəllik, təĢəbbüskarlıq, iĢə məsuliyyətli və məsuliyyətsiz münasibət, ciddilik və s. aid etmək olar. 4. Ġnsanın əĢyalara münasibətini ifadə edən xarakter əlamətləri. Bunlara səliqəlilik və ya pintilik, əĢyalara qayğılı və qayğısız münasibət və s. aid etmək olar.
Yüklə 5,95 Mb. Dostları ilə paylaş:
|