MahirəNərimanqızı
Yüklə 5,95 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- V 16.5. Xarakterin formalaĢmasının Ģərtləri
www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Ümumi psixologiya. Psixologiya
173 173
173 173
173 173
173 173
173 V 16.5. Xarakterin formalaĢmasının Ģərtləri Ġnsanın xarakteri adətən sosial amillərin təsiri altında formalaĢır. Xarakterin formalaĢması problemini nəzərdən keçirərkən onun eyni zamanda həm sabit, həm də dəyiĢkən olması prinsipini tətbiq etmək lazımdır. Bundan baĢqa, Ģəxsiyyətin ən vacib xüsusiyyətlərindən biri olan xarakter – ictimai tarixi bir kateqoriyadır, ona görə də insanın xarakterinin formalaĢmasından danıĢarkən həmiĢə sosial Ģərtlərin təsirini nəzərdə tutmaq lazımdır. Ġnsanın xarakterinin formalaĢmasına sosial mühitin təsiri hər Ģeydən əvvəl müxtəlif ictimai formasiyalarda tipik xarakterlərin müqayisəsi ilə sübut edilir. Kiçik qrupların psixologiyası onun üzvlərinin xarakterlərinin formalaĢmasında böyük rol
oynayır. Xarakterin formalaĢmasına eyni zamanda bioloji Ģərtlər də təsir edir. Ancaq, xarakterin formalaĢmasına irsi təsirin əhəmiyyətli roluna isnad edərkən çox ehtiyatlı olmaq lazımdır. A.N.Leontyevin sözlərilə desək, bioloji irsilik əhəmiyyətsiz sayılmır, ancaq mənimsəmə prosesi ilə müqayisədə o asılı vəziyyətdə olur. Xarakterin əlamətlərində cinsi və psixi fərqlərin prob- leminin həlli üçün bir çox tədqiqatlar aparılmıĢ, hətta kiĢilik- qadınlığın müəyyənləĢdirilməsi üçün xüsusi testlər də iĢlənib hazırlanmıĢdır. ġəxsiyyətin xüsusiyyətlərində cinsi fərqlər ortaya çıxıb. Məsələn, kiĢilər daha özünə güvənən, aqressiv, inadkar və cəsarətlidirlər, xasiyyət, danıĢıq və hisslərində daha çox kobuddurlar. Qadınlar isə daha çox həssas, utancaq, xeyirxah və emosionaldırlar. Xarakterin formalaĢmasının bioloji Ģərtlərindən danı- Ģarkən fiziki tərbiyənin böyük əhəmiyyətini qeyd etmək lazımdır. Ġdmançıların xarakterində iradəlilik xüsusiyyətlərinin tərbiyəsinə həsr olunmuĢ bir çox əsərlər mövcuddur. Daha ümumiləĢdirilmiĢ formada bu problem
www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Ümumi psixologiya. Psixologiya
174 174 P.A.Rudik, A.Ç.Puni, O.A.Çernikova tərəfindən təhlil edilmiĢdir. Həyat öz müxtəlifliyi ilə tərbiyə edir, ancaq xarakterin formalaĢmasının əsas amili ailə və məktəbdir. UĢaqların xarakterinin bir çox qüsurları ailədə düzgün olmayan tərbi- yənin nəticəsidir, məsələn, ərköyünlik, inadkarlıq, Ģıltaqlıq və eqoizm yaradır, fiziki cəza isə uĢaqları kobud, sərt bəzən isə qorxaq, yalançı, aciz edir. Ancaq heç də həmiĢə uĢaqların xarakterinin qüsurlarını ailə tərbiyəsinin səhv olması ilə izah etmək düzgün olmaz. Bəzən xarakterin yaranmıĢ xüsusiy- yətlərini uĢaqlar “küçənin”, pis məktəb yoldaĢlarının və s. təsiri altında qazanırlar. Məktəblilərin xarakterinin formalaĢdırılması məktəbdə təlim və tərbiyənin əsas vəzifələrindən biridir. Xarakterin formalaĢmasının əsas Ģərtlərinin siyahısına özünü tərbiyəni də əlavə edirlər. Məlumdur ki, xarakterin formalaĢmasına ətraf mühit təsir edir. Bioloji Ģərtlər də əhəmiyyətli rol oynayır. Bu Ģərtlər xarakterin formalaĢmasına fatalist təsir etmir, onlar həmiĢə müxtəlif və öz qanunauyğunluqları olan daxili Ģərtlər vasitəsilə dəyiĢir. Xarakterin formalaĢmasında kompensasiya hadisəsi də böyük rol oynayır. Xarakterin bir əlaməti zəiflədikdə bu çatıĢmazlığın əvəzinə baĢqa əlamət daha yaxĢı inkiĢaf edir. Xarakterin formalaĢması daxili vəziyyətdən də asılı olur. L.S.Vıqotski uĢaq üzərində hər hansı bir təsir onu uĢağın hiss etməsi nöqteyi-nəzərindən ona subyektiv münasibətindən keçməsi anlayıĢını inkiĢaf etdirmiĢdir. ĠnkiĢafın uĢağın daxili vəziyyətindən asılılığı prinsipi daha sonra A.N.Leontyev tərəfindən inkiĢaf etdirilmiĢ və L.Ġ.Bojoviç və onun əmək- daĢlarının tədqiqatlarında xüsusi
sübutlarla təsdiq
olunmuĢdur. Bojoviç daxili vəziyyəti uĢağın Ģəxsi ehtiyacları və arzularının sistemi kimi müəyyən edir. Daxili vəziyyət həm də yaĢlı insanların xarakterinin dinamikliyində az rol oynamır, məsələn, inadkar adamın yenidən tərbiyə www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Ümumi psixologiya. Psixologiya
175 175
175 175
175 175
175 175
175 edilməsinin çətinliyi onun daha çox bu xüsusiyyətlə mübarizə aparmağa ehtiyac hiss etməməsindən və onu pis əlamət kimi hesab etməməsindən ibarətdir. Ġnsanın psixi vəziyyətinin öyrənilməsi prosesində daha bir zəruri qanunauyğunluq meydana çıxır: xarakterin dinamikliyi, onun xüsusiyyətlərinin əldə edilməsi, dəyiĢməsi psixi
vəziyyətin keçid
mərhələsindən, daha dəqiq desək insanın öz hərəkətlərinə münasibətindən keçir. ġəxsi nümunə də tərbiyənin və özünütərbiyənin ən güclü vasitəsidir. xarakterinin formalaĢmasına Ģəxsi
nümunənin təsiri haqqında aparılmıĢ tədqiqatlarda nümunənin seçilməsi yolları məsələsinə böyük yer verilmiĢdir. Nümunələrin seçilməsi yolları müxtəlifdir. Belə yollardan biri
Ģagirdlərin etiraf
etdikləri bəzi
qüsurların təkmilləĢdirilməsi üçün nümunənin seçimidir. Belə ki, qeyri- mütəĢəkkil bir Ģagird çox intizamlı və mütəĢəkkil yoldaĢına oxĢamaq istəyir. Nümunənin seçilməsinin ikinci yolu- oxĢarlığa görədir. Nümunənin seçiminin baĢqa bir yolu mənalı həyatı hadisələrin maraqlı, cəlbedici axarına əsaslanır. Nəhayət nümunə seçiminin daha bir yolu, N.Levitovun Ģərti olaraq emosional adlandırdığı yoldur. O, Ģagirdin müəy- yən bir adama əvvəlcə rəğbət hissi keçirdiyindən və daha sonra isə nümunə kimi bu adamın arxasınca getməsindən ibarətdir. Nümunənin seçilməsi prosesində həm obyektiv, həm də subyektiv amillər rol oynaya bilər. Hansı Ģagirdlərə və onların xarakterlərinin hansı xüsusiy- yətlərinə nümunə daha yaxĢı təsir edir. Bu baxımdan Ģagirdləri iki qrupa ayırırlar:
Xarakterin xüsusi plastikliyi və yüngüllüyü ilə seçi- lənlər;
YaĢadıqları əqidələrin konkret daĢıyıcıları olan insanları Ģüurlu surətdə axtaranlar. Fərdi psixoloji Ģərtlərlə yanaĢı təsəvvürün, maraqların Yüklə 5,95 Mb. Dostları ilə paylaş:
|