MahirəNərimanqızı
Yüklə 5,95 Mb. Pdf görüntüsü
|
www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Ümumi psixologiya. Psixologiya
240 240 Bu, orqanizmin cavanlığından və uĢağın mərkəzi sinir sistemində proseslərin mütəhərrikliyindən asılıdır. Kiçik məktəblilər heç bir xüsusi çətinlik olmadan bir fəaliyyət növündən digərinə keçə bilirlər. Lakin burada hələ də “uĢaqlıq” əlamətləri qalır. Belə ki, uĢaqların diqqətini ən çox onlara bilavasitə təsir edən və onlar üçün maraqlı olan cisim və hadisələr cəlb edir. Kiçik məktəb yaĢı dövründə hafizə də öz inkiĢafını davam etdirir. Bu dövrdə mexaniki hafizə üstünlük təĢkil edir. Bu dövrdə uĢaqlar hər cür materialı asanlıqla əzbər öyrənə bilirlər, ona görə də əzbər öyrənməyə meylli olurlar. Bunun müəyyən əhəmiyyəti olsa da uĢaqları quru əzbərçiliyə alıĢdırmaq olmaz. ġübhəsiz bəzi materialları, məsələn, vurma cədvəlini əzbərdən bilmək yaxĢıdır. Lakin təcrübəli müəllim vurma cədvəlini əzbərdən öyrənməyi tapĢırmazdan əvvəl cədvəlin strukturunu ətraflı izah edir, onun hansı prinsip üzrə tərtib olunduğunu uĢaqlara baĢa salır. Öyrənmə bu Ģəkildə təĢkil olunduqda əgər Ģagird, məsələn, yeddi dəfə səkkiz neçə etdiyini yaddan çıxarıbsa, özünü itirmir. O, yeddi dəfə yeddinin neçə etdiyini yada salır və buna yeddi əlavə edir. Çox vaxt birinci-ikinci sinif Ģagirdləri materialı hərfən yadda saxlamağa çalıĢırlar. Bu, həmin yaĢda Ģagirdlərin oxuduqlarını və eĢitdiklərini öz sözləri ilə ifadə edə bilməmələri ilə izah oluna bilər. Burada nitqin lazımi səviyyədə inkiĢaf etməməsi və müəllimin Ģagirddən öyrən- diyini dəqiq və tam yada salmağı tələb etməsi də rol oynaya bilər.
Təcrübə göstərir ki, kiçik məktəblilərdə, xüsusilə birinci-ikinci sinif Ģagirdlərində birinci siqnal sistemi üstünlük təĢkil etdiyinə görə əyani materialları daha yaxĢı yadda saxlayırlar. Kiçik məktəb yaĢlı uĢaqlarda məntiqi hafizə nisbətən zəif inkiĢaf etmiĢ olur. Birinci-ikinci sinif Ģagirdlərindən fərqli olaraq üçüncü-dördüncü sinif Ģagirdləri elə yadda saxlamağa çalıĢırlar ki, sonradan onu öz sözləri ilə danıĢa bilsinlər. www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Ümumi psixologiya. Psixologiya
241 241
241 241
241 241
241 241
241 Nəticədə onlarda müqayisə və ümumiləĢdirməyə əsaslanan məntiqi hafizə inkiĢaf edir. Birinci sinifdən baĢlayaraq məktəbdə təlim prosesində uĢaqlara xüsusi Ģəkildə mnemik tərzlər öyrədildikdə məntiqi hafizənin məhsuldarlığı xeyli yüksəlir. Məktəbə təzə gələn uĢaqlar ən çox parlaq, emosional təəssürat yaradan materialı yaxĢı yadda saxlamağa daha çox meylli olurlar. Sonrakı siniflərdə, xüsusilə IV sinifdə bu hal əsasən aradan qalxmıĢ olur. Kiçik məktəb yaĢı dövründə uĢağın həyat təcrübəsi və biliyinin artması nəticəsində onda təxəyyülün inkiĢafı üçün əlveriĢli Ģərait yaranır. Bununla belə kiçik məktəb yaĢının əvvəllərindən uĢaqların təxəyyül surətləri hələ də az davamlı olub, qavrayıĢa əsaslanmaqda davam edir. Bərpaedici təxəyyül kiçik
yaĢlı məktəblinin fəaliyyətində həlledici rol oynamağa baĢlayır, təlim materialını mənimsəməsini asanlaĢdırır. Ə.Əlizadənin tədqiqatları göstərmiĢdir ki, kiçik mək- təblilərin təxəyyülü, hər Ģeydən əvvəl, emosional xarakter daĢıyır. Onda hisslərin, bədii əsərlərin təsiri altında daha parlaq təxəyyül surətləri yaranır. Kiçik məktəblinin təxəyyülü müəyyən əyani vasitəyə istinad etmədikdə, o, təsvir edilən ha- disəni aydın təsəvvür edə bilmir. Kiçik məktəblilər baharda baharı, qıĢda qıĢı təsvir edən mətnləri daha yaxĢı mənimsəyir. Çünki bu zaman təxəyyül Ģagirdin xarici aləmdən aldığı yeni, parlaq və canlı təəssüratdan daha səmərəli Ģəkildə istifadə edir.
Kiçik məktəb yaĢı dövründə təfəkkür də özünəməxsus xüsusiyyətlərə malik olur. Ġlk dövrlər əyani-əməli təfəkkür özünü göstərsə də əyani-obrazlı təfəkkürə keçid baĢ verir, sözlü məntiqi təfəkkürün inkiĢafı üçün müvafiq Ģərait yaranır. Kiçik məktəb yaĢının əvvəllərində hələ də ümumiləĢdirmə və müqayisə zamanı zahiri əlamətlərə üstünlük verilir. Getdikcə mühüm
əlamətlər üzrə
www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Ümumi psixologiya. Psixologiya
242 242 ümumiləĢdirmə və müqayisəyə meyl artır. Kiçik yaĢlı məktəblilərdə mücərrədləĢdirmənin perseptual və konseptual səviyyəsi inkiĢaf edərək, onların idrak fəaliyyətində mühüm rol oynayır. (Ə.Qədirov). Kiçik məktəb yaĢı dövründə uĢaqlarda təfəkkürün keyfiyyətləri inkiĢaf edir. Ə.Bayramovun tədqiqatları göstərmiĢdir ki, əlveriĢli Ģərait yaradıldıqda, hətta I-II sinif Ģagirdləri idrak obyektlərinin mahiyyətini anlaya bilir, oradan müəyyən nəticə çıxarmağa, səhvləri, uyğunsuzluqları tapmağı, onları törədən səbəblər barədə müəyyən mülahizələr söyləməyə qabil olurlar. Bununla belə kiçik məktəb yaĢlı uĢaqların hamısı eyni dərəcədə müstəqil və tənqidi düĢünə bilmirlər. Bu sahədə Ģagirdlər arasında bir sıra fərdi fərqlər özünü göstərir. Professor Ə.Bayramovun tədqiqatları kiçik məktəbliləri təfəkkürün tənqidiliyinin inkiĢaf xüsusiyyətlərinə görə aĢağıdakı qruplara ayırmağa imkan vermiĢdir: 1) heç bir təhrik olmadan tənqidi düĢünən Ģagirdlər. Bu cür Ģagirdlər heç bir təhrik olmadan, müstəqil Ģəkildə öz idrak obyektlərinə tənqidi yanaĢır və buradakı qüsurları, uyğunsuzluqları görə bilirlər. 2) qismən təhriklə tənqidi düĢünən Ģagirdlər. Bu cür Ģagirdə sadəcə olaraq idrak obyektində qüsur və ya çatıĢmazlıq olduğunu dedikdə onu asanlıqla müəyyənləĢdirə və düzəldə bilir. 3) tam təhriklə tənqidi düĢünən Ģagirdlər. Bu cür Ģagirdlər yalnız onlara nədə səhv etdiklərini bildirdikdə qüsurları müəyyənləĢdirə və aradan qaldıra bilirlər. 4) heç cür təhriklə belə tənqidi düĢünə bilməyən Ģa- girdlər. Bu cür Ģagirdlərdə təfəkkürün ümumi inkiĢafı aĢağı səviyyədə olur. Kiçik məktəb yaĢı dövründə nitqin bütün istiqamətləri üzrə inkiĢaf baĢ verməklə yanaĢı məktəblilər ilk dəfə olaraq oxu vərdiĢlərinə və yazılı nitqə yiyələnməyə baĢlayırlar. ġagirdlərin düzgün yazı vərdiĢlərinə yiyələnmələrinin əsası Yüklə 5,95 Mb. Dostları ilə paylaş:
|