www.elmler.net
-
Virtual İnternet R
esurs M
ərkəzi
Ümumi psixologiya. Psixologiya
8
psixodiaqnostik metodlardan biri kimi. Riyazi-statistik və kibernetik
metodlar (modelləĢdirmə). Onların psixoloji tədqiqatda yeri.
Bioqrafik metodlar.
www.elmler.net
-
Virtual İnternet R
esurs
Mərkəz
i
Ümumi psixologiya. Psixologiya
9
I. 1.1. Psixologiyanın predmeti
Elm və texnikanın sürətlə inkiĢaf etdiyi bir dövrdə
yaĢayırıq. Bu dövr yeni elm sahələrinin meydana gəlməsi ilə
fərqlənən bir dövrdür. Özünün qədim tarixiliyi ilə fərqlənən
elm sahələri ilə yanaĢı tamamilə yeni elmlərin meydana
gəlməsi onları bir-birlərindən fərqləndirməyi, onlardan yerli-
yerində bəhrələnməyi tələb edir. Bu elmlərin bir çoxunun
obyekti eyni olduğu halda, onlar öz predmetlərinə görə bir-
birlərindən fərqlənirlər. Hər bir elmin predmetini özünəməxsus
hadisələr təĢkil edir. Bu hadisələrdən bəziləri olduqca
mürəkkəb, çətin dərk olunan hadisələrdir. Psixologiya elminin
predmetini təĢkil edən hadisələr də məhz özünün mürəkkəbliyi
və çətin dərk olunması ilə fərqlənir. Həmin hadisələr hələ
qədim zamanlardan insanların diqqətini cəlb etmiĢ, bu sahədə
müxtəlif fikirlərin, görüĢlərin meydana gəlməsinə səbəb
olmuĢdur. Psixologiyanın öyrəndiyi bu hadisələr psixi
hadisələr adlandırılmıĢdır. Psixi hadisələrin təsnifi və onun
strukturu müxtəlif mövqelərdən Ģərh olunmuĢdur. Bu sahədə
daha çox diqqəti cəlb edən psixi hadisələrin üç qrupa ayrılması
ilə bağlı olan fikirlərdir: psixi proseslər, psixi hallar, psixi
xassələr (bax Ģəkil 1).
Psixi proseslər insan davranıĢının ilkin tənzimləyicisi
kimi meydana çıxır. Psixi proseslərə duyğu, qavrayıĢ, hafizə,
diqqət, təfəkkür, təxəyyül, hissləri və iradəni daxil edirlər. Psixi
proseslərin müvafiq baĢlanğıcı, gediĢi və sonu vardır. Məhz
buna görə də psixoloqlar psixi proses termininin psixi faktın
prosessuallığını nəzərə çarpdırmağını qeyd edirlər. Psixi
prosesləri üç qrupa ayırırlar: idrak prosesləri, emosional və
iradi proseslər.
www.elmler.net
-
Virtual İnternet R
esurs M
ərkəzi
Ümumi psixologiya. Psixologiya
10
ПСИХИ ЩАДИСЯЛЯР
Психи
просесляр
Психи
щаллар
Психи
хассяляр
Идрак
просесляри
Дуйьулар,
гаврайыш, щафизя,
тяфяккьр, тяхяй-
й
üл, нитг, диггят
Дирчялиш,
мяйуслуг,
горху,
üмüдсüзлüк,
рущдан д
üшмя,
э
üмращлыг вя с.
Шяхсиййятин
истигамяти,
темперамент,
характер, габи-
лиййятляр
Емосионал
просесляр
Севинъ, кядяр, кин, мящяббят,
нифрят вя с.
Иради просесляр
Гярар гябулу, чятинликляри арадан
галдырмаг, мотивляр м
üбаризяси,
давранышыны идаря етмяк
www.elmler.net
-
Virtual İnternet R
esurs
Mərkəz
i
Ümumi psixologiya. Psixologiya
11
ġəkil 1. Psixi hadisələrin quruluĢu.
İ
DRAK PROSESLƏR
İ
GERÇƏKLIYI DƏRK ETMƏK
,
GERÇƏK
ALƏM
HAQQINDA
MƏLUMATLARIN
QAVRANILMASI
VƏ
IġLƏNMƏSI ILƏ BAĞLI OLAN PSIXI PROSESLƏRDIR
.
B
UNLARA
DUYĞULAR
,
QAVRAYIġ
,
HAFIZƏ
,
DIQQƏT
,
NITQ
,
TƏFƏKKÜR
,
TƏXƏYYÜLÜ AID ETMƏK OLAR
.
Emosional proseslərə insanların gerçəkliyə münasibət-
ləri ilə bağlı olan hisslər daxildir. Gerçək aləmdə baĢ verən hər
hansı bir hadisə insanda müsbət və mənfi emosiya yarada bilir
ki, bu da onun fəaliyyətinə müvafiq təsir göstərir.
Ġnsanın həyat və fəaliyyətində iradi proseslərin də rolu
az deyildir. Ġradi proses özünü insanın qərar qəbulu, çətinlikləri
aradan qaldırmaq, öz davranıĢını idarə etmə Ģəraitində aydın
Ģəkildə göstərir.
Psixi hallara gəldikdə onlar bütövlükdə insanın psixi
vəziyyətini xarakterizə edirlər. Onlar da psixi proseslər kimi
özlərinin dinamikliyinə, istiqamətinə, nisbi davamlılığına,
intensivliyinə görə fərqlənirlər. Bununla yanaĢı olaraq psixi
hallar psixi proseslərin gediĢinə və nəticələrinə təsir göstərə,
fəaliyyəti gücləndirə və ya ləngidə bilər. Psixi hallara dirçəliĢ,
məyusluq, qorxu, ümidsizlik, ruhdan düĢmə, gümrahlıq və s.
aid etmək olar.
Psixi hadisələrin üçüncü qrupuna şəxsiyyətin psixi
xassələrini aid edirlər. ġəxsiyyətin psixi xassələri özlərinin
yüksək davamlılığı və sabitliyi ilə fərqlənirlər. Psixi xassələrə
şəxsiyyətin
istiqamətini,
temperament,
xarakter
və
qabiliyyətləri aid edirlər. Psixoloqlar belə qənaətə gəlmiĢlər ki,
bu xassələrin inkiĢaf səviyyəsi, eləcə də psixi proseslərin
inkiĢaf səviyyəsi və psixi halların üstünlüyü insanın
təkrarolunmazlığını, fərdiyyətini təmin edir.