www.elmler.net
-
Virtual İnternet R
esurs M
ərkəzi
Ümumi psixologiya.
Psixologiya
33
33
33
33
33
33
33
33
33
və reseptorun funksional vəziyyəti ilə müəyyən edilir.
Duyğuların
davamlılığı
onun
zaman
xarakteristikasından ibarətdir. Bu da hiss üzvlərinin
funksional vəziyyətindən, qıcıqlandırıcının gücü və təsir
müddətindən asılıdır. Nəhayət, duyğulara aid olan ümumi
cəhətlərdən biri də duyğuların məkan lokallığıdır. Bu o
deməkdir ki, reseptorların göndərdikləri siqnalların təhlili
imkan verir ki, biz qıcıqlandırıcının hansı məkandan təsirini
də əks etdirək. BaĢqa sözlə, iĢığın haradan düĢdüyünü, istinin
haradan gəldiyini, yaxud, bədənimizin hansı hissəsinə
mexaniki təsirin olduğunu əks etdiririk.
Duyğulara aid olan qanunauyğunluqlardan biri də
həssaslıq və onun ölçülməsi məsələsidir.
Həssaslıq
analizatorun
duyma
qabiliyyətidir.
Mütəxəssislər həssaslığın iki növünü qeyd ediblər: mütləq və
fərqləndirmə həssaslığı. Mütləq və fərqləndirmə həssaslığı
duyğunun mütləq və fərqləndirmə həddləri ilə ölçülur.
Duyğunun mütləq aşağı həddi zorla duyğu əmələ
gətirə bilən qıcıqlandırıcının ən kiçik kəmiyyəti ilə müəyyən
edilir. Bu kəmiyyət nə qədər kiçik olarsa həssaslıq bir o qədər
yüksək olar. Bu, duyğunun mütləq həddi və həssaslıq arasında
tərs mütənasib asılılıq olduğunu göstərir. Bunu riyazi olaraq
belə ifadə etmək olar:
E = 1/p
Burada E-mütləq həssaslıq, P isə qıcıqlandırıcının
mütləq hədd kəmiyyətidir.
Duyğuların aĢağı həddi müvafiq analizatorun mütləq
həssaslıq səviyyəsini müəyyən edir. Yəni P-nin kəmiyyəti nə
qədər kiçik olarsa E-nin göstəricisi bir o qədər yüksək olar və
ya əksinə.
Mütləq həssaslığın aĢağı duyğu həddi ilə yanaĢı yuxarı
duyğu həddi də vardır. Duyğu yaratmaqda davam edən ən
yüksək qıcıq qüvvəsinə və ya kəmiyyətinə həssaslığın yüksək
mütləq həddi deyilir. Məsələn, eĢitmə duyğusunda səs
www.elmler.net
-
Virtual İnternet R
esurs M
ərkəzi
Ümumi psixologiya. Psixologiya
34
34
dalğasının 20 hersə bərabər olan kəmiyyəti duyğunun aĢağı
mütləq həddi hesab olunursa, 20 000 hersə bərabər kəmiyyəti
bu duyğuda yuxarı mütləq hədd kimi qəbul olunmuĢdur. Həm
aĢağı, həm də yuxarı hədd kəmiyyətləri insanın fəaliyyətinin
xarakterindən,
onun
yaĢından, reseptorun funksional
vəziyyətindən, qıcıqlanmanın qüvvəsindən və davamlılığından
asılı olaraq dəyiĢilir.
F ə r q l ə n d i r m ə
h ə d d i ,
f ə r q l ə n d i r m ə
h ə s s a s l ı ğ ı m ə s ə l ə s i d ə d u y ğ u l a r a x a s o l a n
q a n u n a u y ğ u n l u q l a r d a n d ı r .
Ġ n s a n
n ə i n k i
m ü ə y y ə n k ə m i y y ə t d ə o l a n q ı c ı ğ ı d u y u r , e y n i
z a m a n d a t ə s i r e d ə n q ı c ı q l a r ı n k ə m i y y ə t
d ə y i Ģ m ə l ə r i n i
d ə
d u y u r .
F ə r q l ə n d i r m ə
h ə s s a s l ı ğ ı v ə f ə r q l ə n d i r m ə h ə d d i d ə b u r a d a n
i r ə l i g ə l i r . Q ı c ı q l a n d ı r ı c ı l a r a r a s ı n d a g ü c l ə
d u y ğ u ə m ə l ə g ə t i r ə b i l ə c ə k f ə r q k ə m i y y ə t i n ə
f ə r q l ə n d i r m ə h ə d d i d e y i l i r . Ə n k i ç i k f ə r q
k ə m i y y ə t i n i
d u y m a
q a b i l i y y ə t i
i s ə
f ə r q l ə n d i r m ə h ə s s a s l ı ğ ı a d l a n ı r . B e l ə b i r
t ə c r ü b ə y ə n ə z ə r s a l a q . Ə g ə r b i z ə m i n Ģ a m l ı q
i Ģ ı q l a t ə s i r e d i l i r s ə , s o n r a d a n o n u n ü z ə r i n ə
0 , 5 ; 0 , 8 ; 0 , 9 Ģ a m ə l a v ə e d i l ə r s ə , b u
ə l a v ə l ə r i n h e ç b i r i b i z d ə y e n i d u y ğ u , y ə n i
f ə r q l ə n d i r m ə
d u y ğ u s u
ə m ə l ə
g ə t i r m ə y ə c ə k d i r .
Ə g ə r
b i r
Ģ a m
ə l a v ə
e d i l ə r s ə b i z i Ģ ı ğ ı n g ü c l ə n d i y i n i d u y a c a ğ ı q .
D e m ə l i g ö r m ə d u y ğ u s u ü ç ü n f ə r q l ə n d i r m ə
h ə d d i 1 / 1 0 0 - ə b ə r a b ə r d i r . B e l ə l i k l ə d ə
a l m a n f i z i o l o q u E . V e b e r m ü ə y y ə n e t m i Ģ d i r
k i , d u y ğ u n u n i n t e n s i v l i y i t ə s i r e d ə n q ı c ı ğ ı n
k ə m i y y ə t i n i n m ü t l ə q a r t ı m ı n d a n d e y i l , i l k i n
t ə s i r e d ə n q ı c ı ğ ı n k ə m i y y ə t i i l ə a r t ı m
a r a s ı n d a o l a n n i s b ə t d ə n a s ı l ı d ı r . B u n i s b ə t
m ü x t ə l i f a n a l i z a t o r l a r ü ç ü n m ü x t ə l i f d i r .
M ə s ə l ə n ,
g ö r m ə
a n a l i z a t o r l a r ı
ü ç ü n
t ə x m i n ə n 1 / 1 0 0 - ə , e Ģ i t m ə a n a l i z a t o r u ü ç ü n
1 / 1 0 - ə , t o x u n m a a n a l i z a t o r u ü ç ü n 1 / 3 0 - ə
b ə r a b ə r d i r .
A l m a n
f i z i k i
Q . F e x n e r
V e b e r i n
e k s p e r i m e n t l ə r i n d ə n ç ı x ı Ģ e d ə r ə k d u y ğ u n u n