MahġRƏ naği qizi çapar kazimli

Mahirə Nağı qızı, Çapar Kazımlı
 ______________________  
 
 
52 
bəhrələnmişsə,  onu  da  yazıçı  və  folklor  problemi  kimi  düşün-
mək  olar.  Hər  halda  romantizm  və  folklor  problemi  bədii  me-
tod  və  folklor  problemidir  və  bunun  da  kifayət  qədər  özünə-
məxsus cəhətləri vardır”. 
Məlimdur ki, XX əsr Azərbaycan romantiklərinin əsərlə-
rində folklora da geniş  yer verilmiş, nəğmə və şərqilərin tərbi-
yəvi əhəmiyyətindən bəhs edilmiş, xalq ədəbiyyatının müəyyən 
cəhətləri təhlil olunmuşdur. Prof. K. Əliyev romantiklərdən A. 
Şaiqin, A. Səhhətin, H. Cavidin, M. Hadinin məqalə və kitabla-
rındakı el ədəbiyyatına dair mülahizələrini diqqətlə izləmiş, de-
mək  olar  ki,  hamısını  nəzərdən  keçirmiş,  faktları  ümumiləş-
dirmiş, təhlil etmiş, xüsusilə tarixi mədəniyyət qatına metodo-
loji münasibətini şəffaf şəkildə üzə çıxara bilmişdir. 
Konkret  olaraq  romantikləri  folklorun  hansı  məsələləri 
düşündürmüşdür  ?  Bu  sualı  müəllifin  özü  belə  cavablandırır: 
“Ədəbi növlər, o cümlədən folklor yaradıcılığında özünə geniş 
yer  tutan  və  yayılma  coğrafiyası  daha  çox  olan  lirik  növün, 
romantiklərin  özlərinin  dediyi  kimi,  lirik  el  janrlarının  yaran-
ması, bununla bilavasitə bağlı olan xalq şeiri üslubunun təşək-
külü,  formalaşması  və  yazılı  ədəbiyyata  keçmək  imkanları, 
eyni  zamanda  ayrı-ayrı  janrların  poetika  xüsusiyyətləri,  ideya-
sənətkarlıq  cəhətləri,  romantiklərin  özlərinin  yazıçı  və  folklor 
probleminə  münasibəti,  şifahi  xalq  ədəbiyyatı  nümunələrinin 
yaranması  və  cilalanıb  formalaşması,  onların  müəlliflik  məsə-
ləsi kimi ciddi əhəmiyyət daşıyan problemlər əsas diqqət mər-
kəzlərində  olmuş,  romantiklərin  folklora  dair  tədqiqatlarının 
ağırlıq  mərkəzini  təşkil  etmişdir.  Hər  halda  bu  məsələlərin 
izahı  və  şərhi  qeyd-şərtsiz  olaraq  folklorşünaslıq  tariximizin 
müəyyən səhifələrini təşkil edir və  birbaşa folklora dair tədqi-
qatlarla  məşğul  olan  mütəxəssislərin  mülahizələrindən  heç  də 
geri qalmır. 
Geniş erudik biliyə və savada yiyələnmiş prof. K. Əliyev 
bu  monoqrafiyasında  XX  əsr  Azərbaycan  romantikləri-H.  Ca-
vidin, M. Hadinin, A. Şaiqin və A. Səhhətin folklor nümunələ-

---

____________________ ƏdəbiyyatĢünaslığa xidmət əzmi ilə 
 
 
53 
rindən  bəhrələnmələrini  də  ayrıca  olaraq  tədqiqata  cəlb  etmiş-
dir.  Alim  bu  fikri  qətiyyətlə  qeyd  edir  ki,  hər  hansı  bir  sənət-
karın folklor irsindən qidalanması onun dövründən, həyat haq-
qında  düşüncələrindən  nə  qədər  asılıdırsa,  bir  o  qədər,  bəlkə, 
ondan da bir az artıq dərəcədə mənsub olduğu yaradıcılıq me-
todundan asılıdır. Ona görə də Azərbaycan romantiklərinin da-
ha çox əsatir və əfsanələrə, dini rəvayətlərə müraciət etmələrinə 
təsadüf  kimi  baxmaq  olmaz.  Bu  müraciətlər  həmin  sənətkar-
ların  birbaşa  məslək  və  ideyaları  ilə  bağlıdır.  Öz  hərəkətlərini 
uzaqlarda,  ənginliklərdə  axtaran,  ümidini  xoşbəxt  gələcəyə 
bağlayan  romantiklərin  əfsanə  və  əsatirlərə  istinadı  təbii  və 
qanunauyğundur.  Bunu  şərtləndirən  başlıca  amil  romantik 
bədii  düşüncə  ilə  əfsanə  və  əsatirlərdəki  düşüncə  arasındakı 
bağlılıq  və  üzvi  yaxınlıqdır.  Eyni  zamanda  romantiklər  xalq 
dramlarına  müraciət  edib  onlarda  olan  ən  qabarıq  tərəfləri  öz 
yaradıcılıqlarına  gətirirlərsə,  bu,  onların  xalq  təfəkkürü  ilə  nə 
qədər  yaxından  əlaqədar  olduqlarına  ciddi  işarədir.  Beləliklə, 
romantiklərin  folklorla  bağlılıqlarını  keçmişə  qayıdış-keçmişi 
idealızə  təyin  etmir.  Folklora  istinad  öz  istədiklərini  həyatda 
görə  bilməyən  və  tapmaqda  çətinlik  çəkən  romantiklər  üçün 
xoş gələcək axtarışlarının təkanı idi. 
Biz əsəri oxuduqca belə düşünürük ki, uzun müddət filo-
logiyamızda bu sahədə mövcud olan müəyyən təsəvvürlərimizi 
prof. K. Əliyev yeniləşdirir, təzələyir. 
Azərbaycan  romantizminin  folklor  qaynaqları  bu  roman-
tizmin milli keyfiyyətini və milli müəyyənliyini təyin edən əsas 
fakt  və  amillərdir.  Görkəmli  alim  bu  məsələni  də  monoqrafi-
yada  xüsusi  şəkildə  qabardaraq  yazır  ki,  uzun  müddət  Azər-
baycan  romantiklərini  milli  kökdən,  milli  həyatdan  məhrum 
olmaqda ittiham etmişlər. Həmçinin bu ittihamlar yalnız ədəbi 
xarakter  daşımamış,  eyni  zamanda  siyasi  məzmun  аlaraq  H. 
Cavid  kimi  görkəmli  sənətkarın  repressiyası  ilə  nəticələnmiş-
dir. Romantiklərin folklorla sıx-sıx əlaqələri və romantizm nü-
munələrinin  üzdə  deyil,  alt  qatda  olan  folklor  layları  roman-

---

Mahirə Nağı qızı, Çapar Kazımlı
 ______________________  
 
 
54 
tizmə yönələn həmin ittihamları keçmişdə də, bu gün də tama-
milə rədd edir. 
Azərbaycan  ədəbiyyatşünasları  içərisində  öncül  olaraq 
prof.  K.Əliyev  monoqrafiyada  filoloji  təfəkkürümüzü  zəngin-
ləşdirmək  məqsədi  ilə  diqqətimizi  indiyə  qədər  xüsusi  tədqiq 
olunmayan folklor və romantik qəhrəman probleminə yönəldir. 
Alim  tutarlı  faktlarla  sübut  edir  ki,  folklor  qəhrəmanları  ilə 
romantik  qəhrəmanlar  arasında  ciddi  bir  oxşarlıq  və  yaxınlıq 
vardır.  Bu  yaxınlıq  dastan  qəhrəmanları  ilə  dramaturgiyanın 
romantik  qəhrəmanlarına  aid  müstəvidə  daha  aydın  və  şəffaf, 
daha  real  və  daha  məntiqi  görünür.  Həmin  müstəvinin  hər  iki 
istiqamətində  mövcud  olan  qəhrəmanların  adlarının  sərlöhvə-
lərə  çıxarılması,  mütəmadi  olaraq  və  sürətli  şəkildə  məkan 
dəyişmələri maneə və sədlərin bir göz qırpımında dəf edilməsi 
buna əyani sübutdur. 
Eyni zamanda Mələk, İblis və Dərviş kimi mifoloji obraz-
lar  folklordan  romantizmə  gələrək  romantik  bədii  fikrə  yeni-
yeni çalarlar gətirmiş, onun obrazlar sisteminin rəngarəngliyinə 
şərait  yaratmış,  romantizm  ədəbi  cərəyanını  realizm  ədəbi 
cərəyanından,  romantik  sənətkarların  yaradıcılıq  irsini  realist 
sənətkarların  yaradıcılıq  irsindən  fərqləndirən  poetika  əlamət-
ləri kimi özünü göstərmişdir. 
Prof. K.Əliyev monoqrafiyada bu problemlərlə bağlı mü-
şahidə  etdiyi  çatışmazlıqları  və  məlum  faktlara  münasibətlər-
dəki yanlışlıqları da üzə çıxarmış, kobud səhvləri islah və təsis 
edə  bilmişdir.  Alim  doğru  olaraq  göstərir  ki,  bir  çox  araşdı-
rıcılar tərəfindən uzun müddət kobud səhv olaraq, əlahiddə bir 
yaradıcılıq  cərəyanı  kimi  yozulan  romantizm  ədəbi-tarixi 
ənənədən, öz milli köklərindən heç vaxt ayrı düşməmişdir. Hət-
ta  həmin  tədqiqatçılar  imkan  daxilində  romantizmi  ümumi 
ədəbi  prosesedən  ayırmağa  və  təkləməyə  cəhd  göstərmiş  və 
bəzi  hallarda  buna  nail  olmuşlar.  Onlar  bir  xeyli  müddət  XX 
əsr  Azərbaycan  romantizminə  “mürtəce”  damğası  vurmaqdan, 
onu  Azərbaycan  ədəbiyyatı  tarixinin  yad  səhifəsi  elan  etmək-

---