Mehdi SƏLİmzadə QƏDİr xəLİlov
Yüklə 2,95 Kb. Pdf görüntüsü
|
10 bul edilmiş və bütün Avropa dövlətləri üçün özünüidarəetmənin əsas hüquqi əsası kimi çıxış edən Yerli özünüidarəetmə haqqın- da Avropa Xartiyası faktiki universal xarakter daşıyan və bütün demokratik dövlətlər tərəfindən qəbul edilmiş yerli özünüidarə- etmənin ümumi anlayışını verir. Xartiyaya əsasən yerli özünü- idarəetmə dedikdə “yerli özünüidarə orqanlarının dövlət işləri- nin xeyli hissəsini reqlamentləşdirmək və qanun çərçivəsində fəaliyyət göstərərək, məsuliyyəti öz üzərinə götürməklə onu yerli əhalinin maraqlarına uyğun idarə etmək hüququ və real qa- biliyyəti” başa düşülür. Yerli özünüidarəetmə konsepsiyası ilk növbədə ondan irəli gəlir ki, yerli cəmiyyətlər istənilən demokratik rejimin əsas elementlərin birini təşkil edir, vətəndaşların ictimai işlərin idarə edilməsində iştirak etmək hüququ isə əksər müasir dövlətlərin demokratik quruluş prinsiplərinin tərkib hissəsidir. Bundan başqa, yerli özünüidarəetmə prinsipi ondan irəli gəlir ki, vətəndaşların ictimai işlərin idarə edilməsində iştirak etmək hüququ, bilavasitə olaraq məhz yerli səviyyədə reallaşdı- rıla bilər. Burada bəllidir ki, real səlahiyyətlərə malik olan yerli cəmiyyətlərin mövcudluğu belə idarəetmənin sadələşdirilməsini mümkün edir və belə idarəetmə daha səmərəli və əhalinin tələ- batına maksimal dərəcədə yaxın ola bilər. Müxtəlif dövlətlərdə yerli özünüidarəetmə orqanlarının qüvvəsi və nüfuzu mövcud olan siyasi rejimin demokratizm dərəcəsini əks etdirir. Bu orqanlar mərkəzin hakimiyyətinə bir- başa müqabil kimi yaradılaraq inkişaf etmişlər. Buna görə də onlar tez-tez mərkəzi hakimiyyətə müxalif mövqeyində olmuş və onların qarşılıqlı münasibətləri, səlahiyyətlərə bölünməsi, iq- tisadi-maliyyə məsələləri üzrə açıq-aşkar qarşıdurma kimi xa- 11 rakterizə olunmuşdur. İlkin olaraq bu orqanlar zəngin vətəndaş- lar tərəfindən məhdudlaşdırılmış seçki hüququ əsasında senz baryerləri (savad, təhsil, oturaqlıq, əmlak senzi) olmaqla for- malaşırdı. Sonralar yerli özünüidarəetmə orqanlarının formalaş- dırılma sistemi demokratikləşdirilmişdir, bu orqanlar daha küt- ləvi və əhaliyə ən yaxın olan orqanlara çevrilmişdir. Yerli özünüidarəetmə orqanlarının əhəmiyyəti onunla da müəyyən edilir ki, gündəlik həyatda vətəndaşlar məhz bu orqan- ların fəaliyyəti ilə üzləşirlər, çünki həmin orqanlar müvafiq əra- zi vahidində əhalinin həyatı üçün şəraitin yaradılmasına həlledi- ci təsir göstərirlər, lakin sosial-iqtisadi və siyasi fəaliyyətin ümumi istiqaməti dövlət hakimiyyətinin mərkəzi orqanları tərə- findən müəyyən edilir. Böyük əhəmiyyət, həmçinin o hal kəsb edir ki, yerli özünüidarəetmə orqanları təşkilati vahidliklə bağlı- dırlar, müəyyən əmlaka sahib olmaq və sərəncam vermək, əqdlər bağlamaq, yerli büdcəni idarə etmək və s. hüquqlara ma- likdirlər. Bununla əlaqədar bazar iqtisadiyyatı şəraitində yerlər- də geniş özünüidarəetmə zərurəti, bir qayda olaraq, istənilən dövlətin əhalisinin əksər hissəsi tərəfindən dəstəklənir və müda- fiə olunur. Hazırda xarici dövlətlərdə yerli özünüidarəetmə sistemi- nin ən vacib əlamətləri onların universal seçilməsindən və yerli məsələlərin həllində xeyli sərbəstliyindən ibarətdir. Bu sərbəst- lik bələdiyyə mülkiyyətinə, yerli vergilər tutmaq və sərəncam vermək hüququna, yerli idarəetmə məsələləri üzrə normativ hü- quqi aktların qəbul edilməsi imkanına və s. əsaslanır. Kommuna idarəetməsi, məsələn, Almaniyada bir çox di- gər inkişaf etmiş demokratik dövlətlərə xas olan aşağıdakı prin- siplərlə xarakterizə olunur: 12 - digər orqanlardan müstəqil olaraq yerli kommuna funksiyalarının sərbəst həyata keçirilməsi; - yerli ictimai vəzifələrin yerinə yetirilməsində məsuliy- yətin mövcudluğu; - kommuna təmsilçiliyində qulluqçuların fəaliyyətinin qeyri-peşəkar əsasda həyata keçirilməsi. Yerli özünüidarəetmə orqanlarına yerli özünüidarəetmə orqanlarını seçmək və normativ hüquqi aktlar qəbul etmək hüququ, maliyyə muxtariyyəti, kadr siyasətinin aparılmasında və kommuna planlaşdırılmasında müstəqillik verilir. Belə prin- siplər digər Avropa dövlətlərində də yerli özünüidarəetmə sis- teminin ən səciyyəvi xüsusiyyətlərini əks etdirir. Bununla yanaşı, Avropanın yerli özünüidarəetmə sistemi digər regionlarda yerli özünüidarəetmənin formalaşdırılması və fəaliyyətinin əsas prinsiplərinə ciddi təsir göstərmişdir. Məsələn, Latın Amerikasında bərqərar olunmuş yerli özünüidarəetmə haqqında qanunvericilik bir sıra amillərlə, o cümlədən ispan müstəmləkə qanunvericiliyinin təsiri ilə şərtləndirilmişdir. Burada yerli özünüidarəetmə orqanlarının yaradılması elə bu dövrdən başlayır. Yerlərdə hakimiyyət orqanlarına, bir tərəfdən, kifayət qədər geniş səlahiyyətlər verilmiş, digər tərəfdən isə, onlar mərkəzi orqanların sərt nəzarəti altında olmuşlar. Belə ilk müəssisələr Meksikada 1519- cu ildə təsis edilmiş və onların fəaliyyəti ispan parlamenti olan Korteslər tərəfindən qəbul edilmiş ordonanslarla (fərmanlarla) tənzimlənirdi. Şəhər bələdiyyələrinin mülkiyyətinə əmlak verilmiş, onlara yerli məsələləri həll etmək, vergilər tutmaq və normativ hüquqi aktlar qəbul etmək hüquqları həvalə edilmişdir. Lakin, bələdiyyə orqanların rəhbərləri baş alkaldlar 13 (merlər) və ya korrexidorlar (müşavirlər) mərkəzi orqanların qulluqçuları hesab edilirdi. Belə ki, Latın Amerikasında ilk dəfə olaraq inzibati muxtariyyət sistemi, yəni mərkəzi hakimiyyət tərəfindən yerli nümayəndələri vasitəsilə sərt nəzarəti altında qanun çərçivəsində yerli qurumların xeyli sərbəstliyi tətbiq edil- mişdir. Yerli özünüidarəetmə haqqında qanunvericilikdə başlıca olan bu prinsip indiyə kimi Latın Amerikasında tətbiq edilir. Belə ki, Venesuelanın 1961-ci il tarixli Konstitusiyası- nın 29-cu maddəsi bələdiyyələrin muxtariyyətini öz hakimiyyə- tinin orqanlarını seçmək, öz səlahiyyətləri daxilində sərbəst fəaliyyət həyata keçirmək və pul gəlirlərini yığmaq hüququ ki- mi təsbit edir. Məsələn, Braziliyada 4300 bələdiyyə fəaliyyət göstərir və onlarda maraqlarına aid olan istənilən işləri sərbəst idarə et- mək hüququna malikdirlər. Bələdiyyələr inzibati və maliyyə muxtariyyətinə malikdirlər. Bununla yanaşı, Braziliya Federativ Respublikasının mərkəzi hakimiyyətlər tərəfindən federasiya subyektlərinin işlərinə ən geniş şəkildə müdaxilə etmək hüqu- qunu nəzərdə tutan xeyli mərkəzləşdirmə prinsipləri əsasında qurulduğunu nəzərə alaraq, ştatların konstitusiyalarında bələ- diyyələrin işlərinə müdaxilə institutu da təsbit edilmişdir. Bu- nunla bağlı bələdiyyə muxtariyyətinin pozulması, federal ödə- mələrə görə borclar, federal qanunların və ya məhkəmə qərarla- rının icra olunmaması, insan hüquqlarının pozulması və s. əsas kimi çıxış edə bilər. Federal müdaxilə prinsipi braziliyalı tədqi- qatçılar tərəfindən dövlətin bütövlüyü və hakimiyyətin konstitu- sion orqanlarının, demokratik rejimin və yerli özünüidarəetmə sisteminin normal fəaliyyət göstərməsi təminatlarının biri kimi hesab olunur. Yüklə 2,95 Kb. Dostları ilə paylaş:
|