Mehdi SƏLİmzadə QƏDİr xəLİlov
Yüklə 2,95 Kb. Pdf görüntüsü
|
18 qanunlar qəbul edir, yerli orqanlar isə onların yerli xüsusiyyət- lər nəzərə alınmaqla və müvafiq dəyişikliklər etməklə öz ərazi- lərində qüvvəyə salırlar) və məhkəmə nəzarəti vasitəsilə həyata keçirilir. Yerli özünüidarəetmənin anqlosakson modelini nəzər- dən keçirərək onun klassik formada çox nadir hallarda rast gə- lindiyi nəzərə alınmalıdır. Yerlərdə hakimiyyət təşkilinin kontinental modeli anqlo- sakson modelindən nəzərəçarpacaq dərəcədə fərqlənir. Bu mo- del yalnız kontinental Avropa dövlətlərində (Fransa, İtaliya, İs- paniya, Belçika) deyil, həmçinin Latın Amerikasının, Yaxın Şərqin, fransız dilli Afrika dövlətlərində də yayılmışdır. Bu modeli fərqləndirən əlamətlər aşağıdakılardır: a) yerli özünüidarəetmənin və yerlərdə dövlət idarəçili- yinin, seçkiliyin və təyinatlılığın kombinə edilməsi; b) yerli özünüidarəetmə sisteminin müəyyən iyerarxiya- sı, aşağı pillələrin yuxarı pillələrə tabeliyi; c) yerli səviyyədə yerli özünüidarəetmə orqanlarına döv- lət nəzarətini həyata keçirmək səlahiyyətinə malik olan mərkəzi hakimiyyətin xüsusi nümayəndəsinin mövcud olması. Kontinental modelinin banisi olan Fransa üçün yerli özünüidarəetmənin mərkəzləşdirilməsinin yüksək dərəcəsi tarix boyu ənənəvi olmuşdur. Fransada kifayət qədər uzun müddət ərzində yerlərdə hakimiyyətin çoxsəviyyəli təşkilinin sistemi mövcud olmuşdur və burada aşağı pillələrin fəaliyyəti əhəmiy- yətli dərəcədə yuxarı idarəetmə orqanlarından asılı olmuşdur (ilk olaraq inzibati və maliyyə mənasında). Hazırda Fransada yerli özünüidarəetmənin əsas pilləsi kiçik şəhərlərin və kənd ya- şayış məntəqələrinin sakinləri tərəfindən yaradılan bələdiyyə 19 qurumları olan kommunalardır. Hər kommuna öz təmsilçi orqa- nı olan şura və şuranın deputatları sırasından seçilən, eyni za- manda, dövlət qulluqçusu və yerli özünüidarəetmənin başçısı qismində çıxış edən mer var. Daimi əsasda fəaliyyət göstərən mer və bələdiyyə şurasının deputatları bələdiyyə təşkil edirlər. Onun fəaliyyəti bələdiyyə şurasının nəzarəti və respublika ko- missarının inzibati nəzarəti altında həyata keçirilir. Sonuncu kommuna tərəfindən qəbul edilən qərarların qanuniliyinə nəza- rət edir və zərurət olduqda, onların ləğv edilməsi məqsədilə məhkəməyə müraciət edir. Misal kimi gətirilmiş yerlərdə hakimiyyət təşkilinin fransız variantı yerli özünüidarəetmənin kontinental modeli üçün tipikdir. Yerli özünüidarəetmənin anqlosakson və kontinental modellərini müqayisə edərək nəzərə almaq lazımdır ki, demok- ratik inkişaf etmiş dövlətlərdə bu iki model arasında fərqlər prinsipial xarakter daşımır. Onların müasir forması, bir çox hal- larda yerli özünüidarəetmənin həyata keçirilmiş islahatının nəti- cəsi olaraq, vaxtilə olduqca fərqli olan bələdiyyə sistemlərinin müəyyən yaxınlaşmasından danışmağa imkan verir. Nəzərdən keçirilmiş modellərlə yanaşı, onların xüsusiy- yətlərini bu və ya digər dərəcədə yığmış və öz xüsusi əlamətlə- rinə malik olan yerlərdə hakimiyyət təşkilinin digər variantları mövcuddur. Bu modellər qarışıq adlandırılır. Belə modellərə Almaniyada, Avstriyada, Yaponiyada, bir sıra postsosialist və inkişaf edən dövlətlərdə olan yerli özünüidarəetməni aid etmək olar. Qarışıq modelinin özünəməxsus əlaməti kimi kifayət qə- dər daha aşağı ərazi səviyyəsində muxtar yerli özünüidarəetmə- 20 nin daha yüksək səviyyədə dövlət idarəçiliyi ilə kombinə edil- məsini hesab etmək olar. Yerlərdə hakimiyyət təşkilinin sovet modeli hələ bu ya- xınlarda “dünya sosializm sistemi” dövlətlərində, habelə bir sıra sosialistyönlü inkişaf edən dövlətlərdə geniş yayılmışdır. Hazır- da adı çəkilən model bu və ya digər formada hələ də sosialist is- tiqamətini saxlamış bəzi dövlətlərdə (Çin, Kuba), habelə keçmiş Sovet İttifaqının bəzi dövlətlərində, o cümlədən Belarus Res- publikasında mövcuddur. Bu modelin əsas əlamətləri aşağıdakılardır: - aşağıdan yuxarı təmsilçilik orqanlarının təkhakimiyyət- liliyi; - təmsilçilik və icra orqanları sisteminin mərkəzləşdiril- məsi; - onun pillələrinin iyerarxik həm-tabeliyi. Ən aşağı pillə olan kənddən, qəsəbədən başlayaraq istə- nilən şura müvafiq ərazidə dövlət hakimiyyəti orqanı sayılır (hətta formal olaraq yerli özünüidarəetmə orqanı sayıldıqda). Faktiki yerli özünüidarəetmə əsasları əhalinin təmsilçilik orqan- larının üzvlərini (deputatlarını) seçmək hüquqi ilə məhdudlaşır. Sovet modelində real hakimiyyət, bir qayda olaraq, müxtəlif sə- viyyəli partiya nomenklaturunun əlində cəmləşir. Yerlərdə hakimiyyət təşkilinin adı çəkilmiş modellərin siyahısı tam deyildir: ən tipik və tez-tez rast gəlinən modellər nəzərdən keçirilib. Həmçinin olduqca spesifik variantlar da mövcuddur. Köçəri tayfası kimi özünəməxsus inzibati-ərazi va- hidlərində tayfa başçıları təkbaşına və ağsaqqallar şurasının, başçılar şurasının tərkibində idarəetmə funksiyalarını həyata ke- çirməyə davam edirlər. Başçıların inzibati səlahiyyətlərinin hər 21 yerdə ləğv edilməsinə baxmayaraq, Afrika və Okeaniya dövlət- lərinin oturaq əhalisi arasında yerli əhəmiyyətli məsələlərin həl- linə onların təsiri kifayət qədər güclü olmaqdadır. Bir sıra döv- lətlərdə başçılar yerli özünüidarəetmə orqanlarının, xüsusilə də aşağı səviyyədə olan qurumların tərkibinə daxildirlər (Malavi, Svazilend, Syerra-Leone, Papua – Yeni Qvineya və s.). Özünü idarə edən unikal birlik kimi İsraildə fəaliyyət göstərən kibbutsu göstərmək olar. Kibbuts – üzvlüyün könüllü- lüyü, əmlaka və istehsalat vasitələrinə birgə sahiblik, əməkdə və istehlakda nisbi bərabərlik prinsipləri əsasında qurulmuş, əsasən kənd təsərrüfatı yönümlü əmək kommunasıdır. Kibbutsda haki- miyyətin ən yüksək orqanı onun üzvlərinin yığıncağıdır və hə- min yığıncaqda kommuna həyatının ən vacib məsələləri həll olunur, qanunvericilik normalar qəbul edilir, büdcə təsdiq olu- nur. Yığıncaq özəl və kollektiv xarakterli mübahisələrdə münsif qismində çıxış edir. Kibbutsun yetkinlik yaşına çatmış hər bir üzvü ümumi yığıncaqda səs vermək hüququna malikdir və qə- rarların qəbul edilməsi prosesinə təsir göstərə bilər. Gündəlik problemlərin həlli məqsədilə ümumi yığıncağın qərarı ilə ayrıca sosial-iqtisadi məsələlər (əməyin təşkili, təhsil, səhiyyə və s.) üzrə katiblik və müxtəlif komissiyalar seçilir. Yerlərdə hakimiyyət təşkilinin və idarə edilməsinin müxtəlif modellərini nəzərdən keçirərək, yerli özünüidarəetmə orqanları sistemlərinin qurulmasının böyük sayda variantlarını qeyd etmək lazımdır. Yerli özünüidarəetmənin təşkili formaları- nın müxtəlifliyi bir dövlət miqyasında da müşahidə oluna bilər. Amerika Birləşmiş Ştatlarında belə fərqlər hətta bir ştat daxilin- də mövcuddur. Yüklə 2,95 Kb. Dostları ilə paylaş:
|