MəHƏRRƏM ƏKBƏrov

 
 
15
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Şə
kil 1.
 Kommersiya sövdələşməsinin modeli  
KOMMERSIYA SÖVDƏLƏŞMƏS N N MODEL  
AGENT 
MÜŞTƏR  
Müəssisə-
nin idarə 
edilməsi 
sistemi 
Müəssisə-
nin idarə 
edilməsi 
sistemi 
Bazarın tədqiqi 
Kommersiya tərəfdaşının 
axtarılması 
Sövdələşmənin hüquqi 
tərəfdən müşayiət olunması 
Sövdələşmə üzrə 
öhdəliklərin yerinə 
yetirilməsi 
Öhdəliklərin yerinə 
yetirilməsinə nəzarət 
Agentin 
bankı 
Hüquqi 
tətbiq 
sistemi 
Malın çatdırılması 
sistemi: 
-ekspeditor; 
-maldaşıyan; 
-gömrük 
Ödəniş sistemi 
Risklərin 
sığortalanması 
sistemi 
Bizne-
sin 
nizam-
lanma-
sı 
sistemi 
Hüquqi 
tətbiq 
sistemi 
Bizne-sin 
nizam-
lanması 
sistemi 
Müştə-
rinin 
bankı 

---

 
 
16
III.
  ELEKTRON BAZARIN STRUKTURU 
 
1.
  Elektron  kommersiyada  infrastruktur  ilə  iqtisadi 
fəaliyyət arasında əlaqə  
2.
  Elektron bazar 
3.
  Elektron məkanda kommersiya fəallığı  
 
1.  Elektron  kommersiyada  iki  kateqoriya  fərqləndirilir: 
infrastruktur
 və iqtisadi fəaliyyət. 
nternetin  infrastruktur 
yüksək  sürətə  malik  qlobal  fərdi 
kompyuterlər ibarət olub elektron kommersiyanın fiziki əsasını 
təşkil  edirlər.  Elektron  infrastruktur  və  ona  uyğun  olan  insan 
resursları  nternetdə  işgüzar  fəallığın  həyata  keçirilməsini  tex-
niki cəhətdən mümkün edir. Bu səviyyədə, bunu birinci səviyyə 
adlandıraq,  fərdi  kompyuterləri,  serverləri,  optik-telli  rabitə 
xətlərini, şəbəkə qurğularını və bu qurğuların işini təmin eləyən 
proqram  məhsullarını  buraxan  şirkətlər,  nternet-provayderlər 
və s. işləyirlər. 
nternet-əlavələrin 
infrastrukturuna  nternet mühitində işi 
təmin  eləyən  proqram  məhsulları,  məsləhətlər,  öyrədilmə,  şə-
bəkələrə  xidmətin  göstərilməsi  aiddir.  Bu  səviyyədə,  bunu 
ikinci səviyyə
 adlandıraq,  nternet-məsləhətçilər,  nternet-əlavə-
lər, veb-hazırlayıcılar üçün proqram təminatı yaradan şirkətlər, 
axtarış  sistemlərinin,  multimediya  əlavələrinin  yaradılması, 
real vaxt rejimində öyrədilmə və s. işləyirlər.  
qtisadi  fəaliyyət 
kateqoriyası  iki  tərkib  hissəyə  bölünə 
bilər:  nternet-vasitəçilərin cəlb olunması ilə alışlar və real vaxt 
(on-line) rejimində birbaşa sövdələşmələr.  
nternet-vasitəçilər  alıcılar  ilə  satıcıları  bir-birlərini  tap-
mağa  kömək  etməklə  elektron  bazarların  effektivliyini  artırır-
lar.  nternet-vasitəçilərə  on-line  brokerlər,  portallar,  reklam 
agentləri  və  s.  aiddirlər.  nternet-vasitəçiləri  şərti  olaraq  elek-
tron kommersiyada üçüncü səviyyə adlandırmaq olar.  

---

 
 
17
Real  vaxt  rejimində  birbaşa  sövdələşmələr  nternet 
vasitəsilə malları və xidmətləri ayrı-ayrı alıcılara və (və yaxud) 
ş
irkətlərə  (dövlət  strukturlarına)  satan  şirkətlər  tərəfindən  hə-
yata keçirilir. Şərti olaraq dördüncü səviyyə adlandırılan bu sə-
viyyəyə  pərakəndə  ticarət  şirkətləri  (elektron  mağazalar),  öz 
mallarını satan kompyuter təchizatı və proqram təminatı isteh-
salçıları,  nəqliyyat  şirkətləri,  turist  firmaları  və  bir  çox  bazar 
münasibətləri iştirakçıları aid edilir.  
 
2. Elektron bazar kimi malların, xidmətlərin və informa-
siyanın  alışı  (satışı)  şəklində  sövdələşmələrin  baş  verdiyi 
nternetdə yüksək rəqabət mühiti (lokasiya) adlandırılır.  
lk  əvvəl  belə  hesab  olunurdu  ki,  nternetdən  istifadə 
olunması yüksək nəticələr əldə etməyə imkan verir ki, bu da üç 
ə
sas fərziyyəyə əsaslanırdı:  
• bazara daxilolmada aşağı səddin olması; 
• vasitəçilərin rolunun azaldılması; 
• aşağı tranzaksiya xərcləri. 
Doğrudan  da,  nternet  mağazalar  tikilməsini,  iri  xidmət-
edici ştatın tutulmasını, iri anbar sahələrinin qurulmasını istisna 
edir. Bu isə belə düşünməyə imkan verirdi ki, iri oyunçular xır-
dalar  qarşısında  üstünlüklərini  itirəcəklər.  Lakin  vəziyyət 
elektron  bazara  daxil  olan  zaman  aşağı  səddi  keçməklə  deyil, 
orada möhkəmlənib qalmaqla çətinləşir.  
Nəzəri olaraq internet vasitəçiləri satış zəncirindən istisna 
edib  çıxara  bilər.  Ənənəvi  iqtisadiyyatda  vasitəçilərin,  ilk 
növbədə, informasiya brokerlərinin rolu yüksəkdir. Yeni iqtisa-
diyyatda  belə  hesab  olunurdu  ki,  vasitəçilərin  (brokerlərin, 
market-meykerlərin,  konsolidatorların  və  digər  aralıq  halqala-
rın)  aradan  qaldırılması,  alıcı  ilə  satıcı  arasında  birbaşa  əlaqə-
nin yaradılması daha yüksək nəticələr əldə etməyə imkan yara-
dacaqdır.   
Elektron  biznesin  real  praktikası  isə  vasitəçilik  fəaliyyə-
tinin artması haqqında danışmağa imkan verir.  

---