MəHƏRRƏM ƏKBƏrov
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
21 kommersiya sistemlərinin inkişafı üçün vəsaitlərə malik olan iri rəqiblərlə müqayisədə geridə qala bilər. Buna görə də yeni texnologiyaların biznesə tətbiqini təbliğ etmək və təhsilalma imkanını yaratmaq lazımdır (məsələn, ABŞ, Yaponiya, Sin- qapur, Cənubi Koreya və digər ölkələrdə olduğu kimi). 22 V. ELEKTRON KOMMERS YANIN KOMPLEKS ŞƏ K LDƏ REALLAŞDIRILMASININ ƏSAS MƏRHƏLƏLƏR Elektron kommersiya konsepsiyasının kompleks şəkildə reallaşdırılmasına çoxdan cəhd edilir. Onlar demək olar ki, EHM-lərin yarandığı 1950-1960-cı illərdən sonra başlamışdır. Elektron kommersiyanın ilk tətbiq sahələrindən biri nəqliyyat üçün proqamlardan – biletlərin sifarişindən, həmçinin reyslərin hazırlanması zamanı müxtəlif xidmətlər arasında məlumat mübadiləsinin aparılmasından ibarət idi. 1968-ci ildə ABŞ-da xüsusi komitə - TDCC (Transpor- tation Data Coordination Committee) təşkil olunmuşdu ki, bu- nun da əsas vəzifəsi müxtəlif nəqliyyat sistemləri – aviasiya, dəmiryolu və avtomobil nəqliyyatları üçün mövcud olan müx- təlif sənaye standartlarını razılaşdırmaqdan və onları bir-birinə uyğunlaşdırmaqdan ibarət idi. Komissiyanın işinin nəticələri təşkilatlar arasında məlumatlarla elektron mübadilə standar- tının – EDI (Elektronic Data Interchange) əsasını təşkil etdi. Standart ANSI X.12 (host-based) adını aldı. EDI üç istiqamətin: biznesin, məlumatların işlənilməsi və mübadiləsi istiqamətlərini özündə birləşdirir. EDI biznes tərəf- daşlarının (istehsalcıların, riteylerlərin, brokerlərin, topdan satı- cıların, daşıyıcıların, gömrüyün və s.) qarşılıqlı əlaqəsinin ef- fektiv vasitələrindən olmaqla kommersiya məlumatlarının bir kompyuter sistemindən digər kompyuter sisteminə ötürülməsi yolu ilə həyata keçirilir. EDI əsas üstünlükləri aşağıdakılardan ibarətdir: Qənaətcillik – işlənilmə üçün nəzərdə tutulan kağızların həcminin əhəmiyyətli dərəcədə azalması işçi heyətinə və in- zibati-idarəetməyə çəkilən xərclərin aşağı salınmasına səbəb olur. EDI «dəqiq vaxtında» (just in time) strategiyasının vacib tərkib hissələrindən biridir. 23 Operativlik – kommersiya məlumatlarının böyük həcm- ləri qısa müddət ərzində bir hesablama sistemindən digərinə ötürülə bilər. Bu məlumatların işlənilməsinin nəticələri müş- tərilərin tələblərini dərhal ödəməyə imkan verir. Dəqiqlik – EDI istifadə olunması informasiyanın kom- pyuter sisteminə əl ilə daxil edilməsi zamanı labüd olan səhv- lərin olmasını istisna edir. 1970-ci illərdə Böyük Britaniya və sveçdə məlumat mü- badiləsi üçün standart qərarların axtarılmasına başlanılmışdı. Bu axtarışların əsas istiqaməti – ticarət prosesləri idi. Bu zaman beynəlxalq ticarət üçün Tradecoms standartlar dəsti meydana çıxdı. Məhz onu Avropa qtisadi Komissiyası UNECE (United Nations Economic Commission for Europe) beynəlxalq standartlar sistemi - GTDI (General-purpose Trade Data Inter- change Standards) kimi qəbul edir. Beləliklə, iki standartın – Avropa və Amerika standartlarının birgə fəaliyyət göstərməsi vəziyyəti yarandı ki, bu da ticarət biznesini qane edə bilməzdi. Okeanın iki tərəfi arasında ticarət əlaqələrinin fəallaşması EDI və GTDI standartlarının birləşdirilməsini tələb edirdi. Keçən əsrin 80-ci illərində BMT-nin Avropa qtisadi Ko- missiyasının köməkçi orqanı olan beynəlxalq ticarət prosedura- larının sadələşdirilməsi üzrə şçi qrupu özünün «Xarici ticarət məlumatlarının digər metodlarla, kağız sənədlərindən savayı, mübadiləsi; xarici ticarət məlumatları ilə mübadilə proto- kolları» proqramına yenidən baxılması haqqında qərar verdi və oraya «BMT-nin Standart EDIFACT məlumat vermənin işlənilməsi» proqram elementini əlavə etdi. 1996-cı ilin sen- tyabrında şçi qrupunun 42-ci sessiyasında 25 №-li tövsiyə qəbul olundu və EDIFACT (Electronic Data nterchange for Administration, Commerce and Transports) beynəlxalq stan- dartının tətbiqi başlanıldı. Nəqliyyat sahəsi üçün X.400 elektron poçt standartı tətbiq olunur. Lakin ABŞ-da X.12 əsas standart kimi qalmaqdadır. 1997-ci ildə EDIFACT və X.12 standartlarının birləşdirilməsi üzrə son cəhdlər göstərildi, lakin 24 real nəticə əldə olunmadı, çünki məlumatların elektron müba- diləsi üçün yeni, daha perspektiv istiqamət – Internet vasitəsilə məlumat mübadiləsi imkanı yarandı. nternetin 1990-cı illərdə Web-texnologiyaların yaran- ması ilə bağlı olan coşqun inkişafı EDI qızğın pərəstişkarlarını elektron kommersiyanın sonrakı inkişafı haqqında planlarını dəyişməyə vadar etdi. Biznesin yeni tipi – nternet vasitəsilə pərakəndə ticarət yarandı. Belə ki, internet informasiya ötürül- məsinin ən ucuz məkanı (cədvəl 1) olduğu üçün (əlavə olun- muş xüsusi şəbəkə VAN (Value-added Networks) vasitəsilə elektron poçt sistemi ilə müqayisədə) nternetin elektron poçt standartları olan SMTP/S–MIME bazasında EDIINT (EDIFACT over Internet) standartı yaradıldı. Cədvəl 1 Bank tranzaksiyalarının dəyəri, ABŞ dolları ilə 1997-ci ildə daha bir standart – OBI (Open Buying on the Internet) yarandı. OBI standartının əsas ideyası – açıq sis- temlərə istiqamətlənmədir. OBI EDIINT standartına əsaslanır, lakin alış-satış-mal göndərişi üzrə tam dövriliyə cəlb olunmuş təşkilatlar arasında bütün qarşılıqlı əlaqələr formalarının standartlaşdırılmasının daha böyük dairəsini əhatə edir. ndiyədək elektron kommersiya sahəsində həyata ke- çirilən layihələrin əhəmiyyətli hissəsi EDI standartı altında işlənib hazırlanırdı. EDI-sisteminin müsbət cəhətlərindən biri də dəqiq və anlaşılan standartların olmasıdır. Hazırda EDI sis- temlərində on ikiyə yaxın standartlardan geniş istifadə olunur, lakin ən çox yayılanları: UN/EDIFACT və ANSI ASC X.12. Standard Bank tranzaksiyası 1.08 Korporativ bank sisteminin ayrılmış kanalları ilə həyata keçirilən Standart Bank tranzaksiyası 0.54 Kommutasiya olunan (müştəri-bank) kanalları ilə həyata keçirilən Standart Bank tranzaksiyası 0.26 nternet şəbəkəsinin açıq kanalları ilə həyata keçirilən Standard Bank tranzaksiyası 0.13 Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|