MəHƏRRƏm qasimli

 
~ 40 ~ 
как Гумри, Шукухи создали совершенно отчетливые «мюна-
зире»  названных  образов.  Представленные  в  творчестве 
Гумри и Шукухи эти «мюназире» обнаруживали в себе следы 
влияния и Физули и Шейха Галиба, и вместе с тем выступали 
как совершенные и оригинальные произведения искусства.  
 
В  модернистской  а  также  постмодернистской  литера-
туре  XIX-XX  вв.  встречаются  совершенно  новые  формы  и 
типы противостояния Любви и Разума. Наиболее яркие при-
меры  подобных  форм  и  типов  встречаются  в  поэтическом 
творчестве Пеями Сефа, Бахтияра Вахабзаде, Ахмеда Хамди 
Тампинара,  Орхана  Памука,  Алифа  Шафаг  и  других  поэтов. 
В  соответствии  с  авторской  позицией,  а  также  принципами 
соответствующего  литературного  направления  человеческая 
природа,  суть  натуры,  характера  человека  представлены  в 
этих  произведениях  посредством  этого  противостояния, 
столкновения. 
 
В основе модели «противостояние Чувства и Разума» , 
используемой  в  настоящее  время  некоторыми  западноевро-
пейскими  писателями  также  стоит  обращение  к  традициям 
восточной  литературы,  творческая  переработка  этих  тради-
ций.  С  этой  точки  зрения  внимание  привлекают  произведе-
ния Пауло Коельо, Хорхе Луиса Борхеса, Котразара и др. 
 
В заключение можно сказать, модель Любви и Разума, 
получившая  в  творчестве  Физули  свое  совершеннейшее  во-
площение,  прошла  долгий  и  достойный  путь  в  азербай-
джанской  и  турецкой  литературе  и  стала  одной  из  наиболее 
привлекательных особенностей мировой литературы. 
 
TAHIRA MAMMAD 
 
FIZULI’S TRADITIONS IN ARTISTIC MODEL OF LOVE 
AND INTELLECT 
 
SUMMARY 
 
Key words: Fizuli, love and intellect, model, east literature. 
 
In  Azerbaijani  poetry  always  some  artistic  models  existed. 
These models transformed into stable tradition and ensured quali-
tative  changes  in  literature.  These  models  are  lovely  couple,  fa-
thers and sons, Intellect and Sense , etc.  

---

 
~ 41 ~ 
The  collisions  between  Intellect  and  Sense  (as  a  rule  it 
means  Love)  were  observed  in  literature  of  Early  Midcentury 
epoch already. But the division of these two postulates, sharp op-
position  between  them  and  the  Triumph  of  Love  got  traditional 
character in Fizuli’s poetry for a first time. Dialogues of Leyli and 
Mejnun with people around them, the words ―if Intellect would be 
a friend‖, sometimes desire to be more reasonable can be consid-
ered  as  bright  samples  of  such  opposition.  The  same  opposition 
was described by great poet later, in other ―gazelles‖.  
After Fizuli most perfect samples of mentioned model in Ot-
toman  poetry  were  created  by  Sheikh  Galib.  As  for  Azerbaijani 
poetry of XIX century , the model of Love and Intellect was pre-
sented  here  as  separate,  quite  independent  artistic  images.  E.g. 
Turkish  poets  Gumri  and  Shukukhi  created  clear  ―munazire‖  of 
mentioned  images.  These  ―munazire‖,  presented  in  creativity  of 
Gumri  and  Shukukhi  contain  some  marks  of  Fizuli  and  Sheikh 
Galib’s  influence.  In  the  same  time,  these  ―munazire‖  are  inde-
pendent literary works. 
In  modernistic  and  post-modernistic  literature  of  XIX-XX 
century  new  forms  and  types  of  Love  and  Sense  oppositions  are 
met. The brightest samples of such forms and types are created in 
poetic  creativity  by  PeyamiSefa,  BaxkhtiyarVahabzadeh,  Ahmad 
Hamdi, Tampinar, OrhanPamuk,  AlifaShafag and other poets.  In 
accordance with author’s creative position, and with principles of 
literary trend the human nature, the matter of human character is 
presented in these works by means of the same opposition. 
The model ―opposition of Sense and Intellect‖ is used now-
adays  by  many  West-European  writers.  This  interest  is  based  on 
Oriental literature traditions, their creative working out. Form this 
position the works of Paulo Coelho, Jorge Luis  Borges, Cortazar 
are of great interest. 
At the end we can say, that model of Love and Intellect got 
it’s  most  perfect  embodment  in  Fizuli’s  creativity.  That  model 
also  passed  very  long  and  intersting  development  both  in 
Azerbaijani  and  Turkish  literature,  and  became  one  of  most 
attractive features of world literature. 
 

---

 
~ 42 ~ 
MƏTANƏT ABDULLAYEVA 
BDU, f. ü.e. dok.  
 
MĠFĠK TƏFƏKKÜRÜN FƏLSƏFĠ ASPEKTĠ 
 
Açar sözlər: mifik təfəkkür, etnik mədəniyyət, arxetipik  
qəhrəman, mifik personaj 
 
Mifik təfəkkür mənəvi mədəniyyətin təzahür formaları olan 
dini,  fəlsəfi,  elmi  təfəkkürün  tarixi  kökünü,  təməl  qatını  təĢkil 
edir.  Dünyanı  fəlsəfi,  dini,  elmi  dərk  formalarından  əvvəl 
emosional  -obrazlı  dərk  üsulu  insanların  təbii  halına  daha  yaxın 
idi.  Fəlsəfə  üçün  dünyanın  ilkin  dərki  mifologiyadan  baĢlanır. 
ġellinqə görə, mifologiya həqiqətin dərki üsuludur. Burada söhbət 
dərk  prosesinin  mistik-emosional  yaĢantılar  olaraq  mifik  obraz-
larda,  metaforalarda  yerləĢdirilmiĢ  formasından  gedir.  Ġnsan  və 
dünya  münasibətlərinin  ilkin  Ģəkildə  (lakin  primitiv  yox!)  təza-
hürü  kimi  dəyərləndirilən  mifoloji  dünyagörüĢ  arxetipik  olaraq 
özünü  göstərir.  Rasional  elmlərin  gəldiyi  nəticə  belədir  ki,  dün-
yanı dərkin ilkin aktları mifoloji təfəkkürdə özünü göstərir. 
Dünya  mədəniyyəti  tarixində,  o  cümlədən,  türk  etnik  mə-
dəniyyətində  mifik  təfəkkürün  ifadə  olunduğu  nümunələr  bizə 
yarandığı  dövrün  insanlarının  fəlsəfi,  etik,  estetik,  kosmoqonik 
görüĢləri  və  düĢüncələri  ilə  tanıĢ  olmağa  imkan  yaradır.  Məlum 
olur  ki,  belə  nümunələrin  mənalandırılması  zamanı  ortaya  çıxan 
fəlsəfi həqiqət zahiri əlamət, kolorit və spesifika kənara atılarkən, 
müasir  dövrün  reallığı  ilə  dərin  ziddiyyət  təĢkil  etmir.  Fransız 
etnoqrafı, strukturalist və sosioloq Levi-Stross göstərirdi ki, yaĢa-
dığımız dünyanın rəngarəng hadisələri hansısa bir baĢlanğıc vahid 
modelin  modifikasiyalarıdır,  onun  açılma  formalarıdır,  ona  görə 
də onları sistemləĢdirmək və təsnif etmək olar; onlar arasında və 
onlarla  baĢlanğıc  model  arasında  əlaqə  və  uyğunluqlar  tapmaq 
olar (1). Bu o deməkdir ki, bütün dövrlərdə insanları düĢündürən 
problemlərin  təməl  səbəbləri  eyni  olub  və  indi  də  belədir.  Əgər 
problemlər  zamanın  dəyiĢməsi  ilə  yox  olmayıb  özlərinin  invari-
antlarında  davam  edirsə,  onlara  fundamental  problem  kimi 
yanaĢmaq  lazımdır.  Fundamentallıq  zamansızlıq  kateqoriyasında 
mövcud olan, ona görə də «planetar miqyaslı» kimi səciyyələnən 
problemlərə  Ģamil  edilir.  Bütün  zamanları  və  məkanları  aĢıb 
keçən,  bəĢəriyyət  üçün  daim  maraqlı  və  aktual  olan  məsələlər 
fundamental  sayılır.  Bunlardan  biri  və  birincisi  dünyanı  dərkdə 

---