Mehman ağayev

 
70
filtrasiyasının səviyyəsini (F) hər hansı maddənin plazmadakı 
qatılığına (P) vurduqda təyin edirik. Bu miqdar həmin maddənin 
sidiklə xaric olan miqdarına bərabərdir, yəni bir dəqiqədə ifraz olu-
nan sidiyin miqdarını (V) həmin maddənin sidikdəki qatılığına (U) 
vurmaqla bu kəmiyyəti alırıq. Bunu aşağıdakı düstur vasitəsilə ifadə 
etmək olar.  
 
 
                                          F
  
x
  
P = U
 x
 V 
Buradan: 
                                          F = U x V / P 
         
 
 
 
 
 
 
 
 
                     
alırıq. 
Bu düsturda U, V, P qiymətlərini yerinə qoyduqda yumaqcıq filt-
rasiyasını alırıq, yəni bir dəqiqə ərzində qanın plazmasının nə qədəri 
həmin maddədən tam azad olub, bu klirens adlanır. Adətən yumaq-
cıq filtrasiyası endogen kreatinin təmizlənməsinə görə  təyin edilir. 
Çünki kreatinin yumaqcıqdan filtrasiya olduqdan sonra kanalcıqda 
reabsorbsiya və sekresiya olunmur. Bu Reberq sınağı adlanır. 
Bu sınağı apardıqdan sonra suyun kanalcıqda reabsorbsiyasını da 
hesablamaq olar. Belə qəbul olunur ki, kreatinin qatılığı qan plazma-
sında və yumaqcıq filtratında eynidir, onda kanalcıqdan keçən filtra-
tın neçə  dəfə qatılaşmasını  təyin etmək olar. Onda reabsorbsiyanın 
həddini, reabsorbsiya olunan suyun faizini təyin edirik: 
 
                                       R =  (F - V) 
x
 
100 / F 
 
    
   
Sağlam  şəxslərdə yumaqcıq filtrasiyasının kəmiyyəti 65-120 
ml/dəq, suyun kanalcıq reabsorbsiyası  98,5-99% -dir. 
  1926-cı ildə Reberq yumaqcıq filtrasiya sürətini ekzogen 
kreatininin köməyi ilə  təmin etməyi təklif etdi. 1936-cı ildə 

---

 
71
E.M.Taryev yumaqcıq filtrasiyasını endogen kreatininin köməyi ilə 
təyin etməyi təklif etdi. Ona görə yumaqcıq filtrasiyasının endogen 
kreatininin klirensinə  əsasən təyin olunması  bəzən Reberq-Taryev 
sınağı da adlandırılır.  
Kreatinin klirensini və yaxud yumaqcıq filtrasiyası  aşağıdakı 
qaydada təyin edilir. Səhər saat 8.00-da xəstə sidiyini xaric edir və 
0,5 l su və ya açıq rəngli çay qəbul edir. Sonra 2 saat ərzində saat 
10.00-dək sidik yığılır. Sidiyin miqdarı  təyin olunduqdan sonra 
dəqiqəlik diurez (V) və sidikdə kreatinin qatılığı  təyin edilir (U). 
Saat 9.00-da venadan götürülən qan plazmasında kreatinin səviyyəsi 
təyin edilir (P). 
F = U 
x
 V / P  düsturu ilə yumaqcıq filtrasiyası təyin edilir,  
 
      
məsələn: V=1,2 ml/dəq, U=100000 mkmol/l 
 
     P=100 mkmol/l 
Rəqəmləri yerinə qoyduqda: 
F = 100000 mkmol/l 
x 
1,2 ml/dəq / 100 mk/mol/l  = 120 ml/dəq  
alırıq. 
Böyrək çatışmazlığı inkişaf etdikdə yumaqcıq filtrasiyası tədricən 
aşağı düşməyə başlayır və  hətta 5-2-1 ml/dəq-ə  qədər enə bilər. 
Kanalcıq  reabsorbsiyası isə 80-60% -ə qədər düşə bilir. 
Bir qrup maddələr həm yumaqcıqlarda filtrasiya olunur,  həm də 
kanalcıqlarda sekresiya olduqları üçün qarışıq klirens verir: filtrasiya-
reabsorbsiya, yaxud filtrasiya-sekresiya klirensi. Belə klirens böyrəyin 
tam funksiyasını qiymətləndirməyə imkan verir. Bəzi maddələrin 
(dioqrast, fenolrot, paraaminhippur turşusu – PAH  və s.) klirensi 
həddən yüksək olub böyrək qan cərəyanına (1 dəq. böyrəkdən keçən 
qan) yaxınlaşır və beləliklə, bu maddələrin köməyi ilə böyrək qan 
cərəyanı təyin edilir. 
Klinikada  ən çox istifadə olunan sınaq kreatinin klirensidir. Bu 
sınağın nəticəsinə görə böyrəklərin funksional vəziyyəti haqda 
obyektiv mühakimə yürütmək olar. Dinamikada təyin olunduqda 
sınağın praktik qiyməti daha da artmış olur. Belə ki, yumaqcıq 

---

 
72
filtrasiyasının 1,5-2 il ərzində 50 – 40 ml/dəq. düşməsi xroniki 
böyrək xəstəliyinin (qlomerulonefrit, pielonefrit) nefroskleroz mər-
hələsinə keçməsini göstərir və xroniki böyrək çatışmazlığı haqda 
fikirləşməyə əsas verir. 
                                              
Ultrasəs müayinəsi 
 
Böyrəklərin və sidik yolları orqanlarının xəstəliklərinin diaqnozu-
nun qoyulmasında ultrasəs müayinə (USM) üsullarının  əhəmiyyəti 
çox mühümdür. Bu müayinə üsulu qeyri-invaziv olmaqla tez-tez tək-
rarlana bilir. Müayinə zamanı böyrəyin olmasını, lokalizasiyası, yer-
ləşməsi, forması, strukturu, konkrementlərin olması, sidik yolları 
boşluqlarının vəziyyəti və sairə qiymətləndirilir. Böyrəklərdə cüzi 
halda olan morfoloji dəyişiklikləri aşkar etməklə onların funksional 
vəziyyətini qiymətləndirməyə imkan verən ultrasəs müayinə üsulu 
xəstəliklərin erkən diaqnozunun qoyulmasına imkan yaradır.  Əldə 
edilmiş müayinə göstəricilərinin kliniki, laborator, endoskopik və 
morfoloji müayinə nəticələri ilə bir yerdə analiz edib interpritasiyası, 
bir tərəfdən xəstəliyin dəqiq diaqnozunu təyin etməyə, onun dinami-
kasını qiymətləndirməyə, digər tərəfdən  düzgün qərar qəbul etməyə 
kömək edir. Ultrasəs müayinəsinin köməyi ilə punksion biopsiya 
aparılır, böyrəyin kasacıq-ləyən sistemini punksiya edərək perkutan 
manipulyasiyalar yerinə yetirilir, nefrostomiya edilir və s. 
Üsulun mahiyyəti ultrasəs siqnalının müayinə olunan orqandan 
əks olunaraq qeyd olunmasıdır. 
Müayinə metodikası. Ultrasəs müayinəsi bel tərəfdən, qarının ön 
və yan tərəflərindən aparılır. Ötürücünün dəri ilə yaxşı təması üçün 
xüsusi səskeçirən geldən istifadə olunur. Qabırğalar böyrəklərin yu-
xarı qütbünü örtdükləri üçün müayinə dərindən nəfəs alıb saxladıqda 
aparılır. Hamiləliyin ikinci yarısından sonra böyrəklər ayaq üstə 
vizualizasiya olunur. 
Müayinə adətən bel tərəfdən, xəstə qarın üstə uzandıqda aparılır. 
Böyrəklərin yerləşməsini təyin etmək üçün əvvəlcə böyrəklər 

---