Mehman süleymanov
Yüklə 51,54 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Mehman Süleymanov
- Gülüstan müqaviləsi
- Altıncı maddə
Mehman Süleymanov
580 tapmaması idi. Maddədə təsbit olunan “əvvəl olduğu kimi” ifadəsinin əslində hüquqi bazası yox idi. Məlumdur ki, Əfşarlar dövləti dövründə Nadir şah ingilis mühəndislərinin vasitəsilə Xəzər dənizində hərbi gəmi- lərin quraşdırılmasına başlamışdı. Nadir şahın qətlə yetirilməsi ilə bu iş yarımçıq qaldı. Qacar sarayı ilə İngiltərə arasında olan razılaşmaya görə də ingilislər Xəzər dənizində hərbi gəmilərin quraşdırılmasına kömək etməli idilər. Rusiyanın təklifinin qəbul edilməsi bu işin də qarşısını almalı idi. Ona görə də Mirzə Əbülhəsən xan Rusiyanın yeni şərtinə qarşı müqavimət göstərdi. General Rtişşev yazırdı ki, bu maddənin Rusiya maraqları üzərində qurulması üçün çox ciddi səylər göstərməli oldu. Mirzə Əbülhəsən xan rus generalının təkidləri qarşısında güzəştə getməli oldu. General Rtişşev isə onun bu addımını öz vətəninin dərindən sevməsinin əlaməti kimi dəyərləndirdi. Rus generalı onun tələbləri qarşısında güzəştə gedən Mirzə Əbülhəsən xan haqqında belə yazırdı – onun xarakterinin belə alicənab cəhəti hər cürə ehtirama layiqdir. Bununla belə, müqavilənin farsca variantında Xəzər dənizində Rusiyanın hegemonluğa malik olması bir qədər yumşaq şəkildə ifadə edilmişdir. Görünür, Mirzə Əbülhəsən xan müqavilənin rusca variantında təsbit olunmuş şərtin kəskinliyinin Qacar sarayında ciddi narazılıqla qarşılana biləcəyindən nehtiyat etmişdi. Ona görə də rusların tələbi müqavilədə saxlanmaqla onun ifadə tərzi dəyişdirilmişdi. Bu məsələ ilə bağlı maddənin fars variantının Azərbaycan dilinə hərfi tərcüməsi aşağıdakı kimi səslənir: “Rusiyanın hərbi əsgəri gəmiləri
Mirzə Əbülhəsən xan Rusiyaya getdiyi güzəştlərin qarşısında heç olmasa hansısa ərazinin rus işğalı altından çıxarılmasını xahiş etdi. Bildirdi ki, Qacar sarayında iki dövlət arasında sülh müqaviləsinin imza- lanması əleyhinə olanların etirazlarını yatırmaq üçün onlara nə isə təqdim etmək lazımdır. General Rtişşev şah elçisinin bu xahişinin nəzərə alınması üçün bir çıxış yolu tapdı və bəyan etdi ki, Mehriyə iddiadan əl çəkir. General Rtişşev yazırdı ki, Mehri mahalı Qarabağdan qoparılaraq güzəştə gedildi. Amma Qarabağ xanlığının bu mahalının qoparılaraq Qarabağ xanlığından ayrılmasını general Rtişşev sözsüz ki, bu mahalın sahibi olan Qarabağ xanı ilə məsləhətləşmədi. Çünki aydın idi ki, formal olaraq Qarabağ xanlığı öz mövcudluğunu saxlasa da, general Rtişşev işğal altında olan bu ərazilərin taleyinin müəyyənləşdirmək səlahiy- yətində olduğunu güman edirdi. Sonra da Qarabağ torpaqlarının parça- Gülüstan müqaviləsi
581 lanması haqqındakı qərarına haqq qazandırmaq üçün rus generalı Mehrini boş, əhalisiz dağlıq ərazi adlandırırdı. Mehri mahalı general Rtişşevin xatirində rus qoşunlarının böyük itkilər verdiyi ərazi kimi qalmışdı. Coğrafi şəraitinə görə, orada yerləşən rus qoşun dəstəsinə azuqə və təchizat çatdırılması çətin idi. Digər tərəfdən isə Mehrinin ab- havası ruslar üçün heç də əlverişli deyildi və iki il yarım ərzində ruslar Mehridə müxtəlif xəstəliklər üzündən 800 nəfər hərbçisini itirmişdilər. Ona görə general Rtişşev Mehri mahalının Qarabağ xanlığından qoparılaraq güzəştə getməsinə təəssüflənmədiyini bildirirdi (109). Burada belə bir məqama da diqqət yetirmək lazımdır ki, general Kotlyarevski Lənkəran xanlığı üzərinə hücum etməzdən əvvəl Mehridəki rus taboru xanlığın mərkəzinə gətirildi. Rus taboru Mehrini tərk edən kimi, Abbas Mirzənin qüvvələri oranı nəzarət altına aldılar. Başqa sözlə, Gülüstanda sülh müzakirələri aparıldığı vaxt Mehri şah qoşunlarının nəzarəti altında idi. Ola bilsin ki, bu məqam da general Rtişşevin qərarına təsir göstərdi. Mehri ilə bağlı müqavilədə hər hansı bir məqam öz əksini tapmamışdır. Yalnız 2-ci maddədə sərhəd xəttinin müəyyənləşdirilməsi zamanı Mehri Rusiya ərazilərindən kənarda saxlanmışdır. Rusiya sarayından təlimat verilmişdi ki, iki dövlət arasında əvvəllər imzalanmış müqavilələrin qüvvədə saxlanması haqqında yeni imzalanan müqaviləyə bir maddə əlavə edilsin. Mirzə Əbülhəsən xan birmənalı şəkildə bu təklifə qarşı çıxdı. Bildirdi ki, İranda tez-tez baş verən saray çevrilişləri nəticəsində əvvəllər imzalanmış müqavilələr itib-batıbdır. Ona görə həmin müqavilələrin saxlanmadığı və bu müqavilələrdə hansı məsələlərin təsbit olunmasını bilmədiyi halda onların qüvvədə qalmasına zəmanət verə bilməz. General Rtişşev onun izahatlarını qəbul etməli oldu və belə bir maddə müqaviləyə salınmadı. Rus generalı bildirdi ki, Mirzə Əbülhəsən xanın təklifindən sonra həmin maddənin müqaviləyə salınmasına təkid etmədi. Onun sözlərinə görə, əvvəllər imzalanmış müqavilələrin əksər maddələri vaxt ötdükdən sonra öz əhəmiyyətini itirmişdir. Həmin müqavilələrdə yalnız ticarətlə bağlı bəzi diqqət cəlb edən maddələr var idi. Ticarətlə bağlı maddələr isə ayrıca olaraq yeni müqavilədə öz əksini tapmışdı. Ona görə də, əvvəlki müqavilələrin qüvvədə saxlanması barəsində maddənin yeni müqaviləyə daxil edilmə- məsi Rusiyanın maraqlarını heç də kölgə altında qoymur (110). Altıncı maddə - Hər iki tərəfdən döyüşdə götürülmüş əsirlər müqavilənin imzalanmasından və təsdiqindən üç ay sonra azad edilirlər. Onlar Qarakilsəyədək hər iki tərəfdən ərzaqla və yol xərcləri ilə təmin edilirlər, orada sərhəd rəisləri əsirlərin dəyişdirilməsi üçün qarşılıqlı Yüklə 51,54 Mb. Dostları ilə paylaş:
|