Mелиораtив щидроэеолоэийанын
Yüklə 6,75 Mb. Pdf görüntüsü
|
41 Bağ sahələrinin suvarılması üçün avtomatik suvarma üsul- larından istifadə etmək əlverişlidir. Bu üsulun tətbiqinin bir sıra üstünlükləri vardır: su sahəyə bərabər miqdarda verilir, qa- zon, ağac, kol, gül və s. bitkilərin suvarma norması dəqiq tət- biq olunur, suyun verilmə vaxtı (səhər və ya axşam) avtomatik olaraq dəqiq təyin olunur, su resurslarına və vaxta qənaət olunur, suvarmada insan əməyi istisnalıq təşkil edir. 9 a,b,c,d,e,f saylı şəkillərdə avtomatik suvarma sistem- lərinin müxtəlif yerləşmə variantları, o cümlədən müxtəlif su- varma üsulları (damcı, şırnaq, mikrodamcı və s.) göstərilmişdir. a 42 b c 43 d e 44 f Şəkil 9. Avtomatik suvarma sistemlərinin müxtəlif yerləşmə vari- antları, o cümlədən müxtəlif suvarma üsulları (damcı, şırnaq, mikro- damcı və s.) (a,b,c,d,e,f). Azərbaycanda suvarmanın tətbiq edilən üsulları aşağıda- kılardır: şırımlarla (660,6 min ha), zolaqlarla (653,5 min ha), çiləmə üsulu ilə (47,5 min ha), damcı və digər üsullarla (0,1 min ha-Alazan-Əyriçay zonası). 1.7.Suvarma sahələrində baş verən infiltrasiya prosesi Qeyd etmək lazımdır ki, suvarma üçün nəzərdə tutulan suyun bir hissəsinin itkiyə sərf olunması yerüstü (səth) üsulla suvarma aparlıması zamanı baş verir. Ə.K.Əlimovun hesabla- malarına görə, suvarma sahələrində suvarma sularının, orta he- sabla, 56% - i infiltrasiyaya sərf olunur. Eyni şəraitdə aparıl- mış tədqiqat işlərinin nəticələri göstərir ki, qrunt sularının yatım 45 dərinliyinin müxtəlif qiymətlərində suvarılan sahələrdə baş verən infiltrasiyanın qiyməti də müxtəlif olur. Qrunt suları yer səthinə daha yaxın (0,5 m – ə qədər) yerləşdikdə onların suvarma suları ilə qidalanması da çoxalır. Bu zaman baş verən infiltrasiyanın həcmi pambıq əkilən sahə- lərdə suvarma sularının 47% - i qədər olur. Bu göstərici mü- vafiq olaraq, yonca əkilən sahələrdə 54%, yazlıq qarğıdalı əkilən sahələrdə 57% təşkil edir. Qrunt suları 3 m dərinlikdə yerləşdikdə isə infiltrasiya olunan suyun həcmi 1-7% arasında dəyişir. Beləliklə, qrunt sularının yatım dərinliyi artdıqca on- ların suvarma sularının infiltrasiyası hesabına qidalanması aza- lır. Həmçinin müəyyən edilmişdir ki, qrunt sularının eyni ya- tım dərinliyində, torpaq səthində bitki örtüyü olmadıqda baş verən infiltrasiya kənd təsərrüfatı bitkiləri əkilən sahələrdən su- varma zamanı baş verən infiltrasiyadan 1,5 – 1,8 dəfə çoxdur. Ə.K.Əlimova görə, aerasiya zonasının qalınlığının 6 dəfə artması zamanı bitki örtüyü olmayan sahələrdən infiltrasiya 7 – 16, pambıq sahələrindən 3 – 16, təbii sahələrdən 3 – 13, yonca sahələrindən isə 3 – 12 dəfə az baş verir. Suvarılan sahələrdə infiltrasiya həcminin formalaşmasın- da həlledici rol oynayan amillərdən biri də torpaq-qrunt qatı- nın süzülmə əmsalı olduğundan, onun qiymətinin yüksək oldu- ğu torpaqlarda suvarma üsulu düzgün seçilməlidir. 1.8.Suvarmanın növləri Suvarmanın aşağıdakı əsas növləri tətbiq olunur: -vegetasiya - kənd təsərrüfatı bitkilərinin vegetasiyası döv- ründə aparılır; -nəmləşdirmə (ehtiyat) – qeyri-vegetasiya dövründə torpaq- da su ehtiyatı yaratmaq üçün aparılır; 46 -səpinqabağı – kənd təsərrüfatı bitkilərinin səpinindən əvvəl aparılır; -səpindən sonra – bilavasitə səpindən sonra aparılır; -sərinləşdirmə – torpağın və havanın yer səthindəki layını və bitkilərin yer səthində olan hissəsini sərinləşdirmək məqsədilə aparılır; -yuma – torpaqdan artıq duzların kənar edilməsi məqsədilə tətbiq edilir. Eyni zamanda, gübrəli (su ilə birlikdə gübrə də veri- lir) və donmaya qarşı suvarma da tətbiq olunur. Suvarma növləri kənd təsərrüfatı bitkilərinin növündən, meteoroloji şəraitdən, torpağın şoranlaşma dərəcəsindən və nəm- liyindən, qrunt sularının yatım dərinliyindən asılı olaraq seçilir. 1.9.Kənd təsərrüfatı əkinlərinin suvarma rejimi. Suvarma normaları Suvarma hər bir kənd təsərrüfatı bitkisi üçün vaxt-, norma- və saydan ibarət rejim üzrə həyata keçirilir ki, bu da suvarma rejimi adlanır. Suvarma norması dedikdə, kənd təsərrüfatı bitkiləri əkilmiş 1 ha sahəyə bir suvarma zamanı verilən suyun miqdarı nəzərdə tutulur və m 3 /ha ilə ölçülür. 1 ha sahəyə bütün suvarma müddəti verilən suyun ümumi həcmi ümumi suvarma norması adlanır. Ümumi suvarma normasını „netto” (suvarma mənbəyindən götürülən suyun miqdarı) və „brutto” (bilavasitə sahəyə verilən suyun miqdarı) kimi iki hissəyə ayırırlar: brutto : netto = FİƏ. Ümumi suvarma norması qarayonca üçün pambığa nisbətən yüksəkdir ki, bu da həmin bitkinin suya olan yüksək təlabatı ilə izah olunur. Məlumdur ki, çəltik də su sevən bitkidir. Bu bitki üçün ümumi suvarma norması Uzaq Şərqdə 8-10 min m 3 /ha, Orta Asiyanın səhra zonasında 20-30 min m 3 /ha qəbul edilir. Səhra zonalarda kənd təsərrüfatı bitkilərinin suvarma reji- minin tətbiqi zamanı torpaq-hidrogeoloji və digər amillərdən əla- Yüklə 6,75 Mb. Dostları ilə paylaş:
|