MəŞrutə İNQİlabi iLLƏRİNDƏ demokratiK ƏNƏNƏLƏRİn formalaşmasi 1905-1911
Yüklə 1,08 Mb. Pdf görüntüsü
|
[Skriv text] www.achiq.info
14 Ey milləti-islam, oyan vəqti-səhərdi, Dur, gör nə xəbərdi! Bəsdir, bu qədər yatma, çürürsən, nə xəbərdi, Dur, vəqti səhərdi! Min yerdən ayıldır səni biçarə əhibba, Tərpənmə sən əsla, Yatmaq belə olmaz, bu ölümdən də betərdi, Dur, vəqti səhərdi! Dərginin səhifələrində yaxın və uzaq ölkələrdə baş verən hadisələrdən bəhs olunurdu. İkinci sayda Rusiyada baş verən inqilabi hərəkatdan, Rusiya dövlət dumasının gördüyü tədbirlərdən geniş danışılırdı. Məqalə müəllifi, görünür, oxuculara gözüaçıq olmağı, onları ziyalıların xalqın səy və fədakarlığı bahasına əldə olunmuş Məşrutədən bəhrələnməyə və onu saxlayıb qorumağa səsləyirdi. Dərginin səhifələrində Böyük Fransa İnqilabı haqqında yazılar dərc olunur, onun mahiyyəti açıqlanırdı. Bütün bu yazılar oxuculara inqilabi vətənpərvərlik ruhu aşılayırdı. Ölkədə ziyalıların ən ağrılı yeri məktəb və mədrəsə ilə bağlı idi. Ona görə də «Azərbaycan maarifçilik ideyasının xalq kütlələri arasında təbliğinə, yayılmasına çalışırdı. Ana dilində məktəb və dərsliklərin olmaması bir sıra maarifçilərin, xüsusilə Mirzə Həsən Ruşdiyyənin səylərinin mürtəce ruhanilərin təzyiqinə məruz qalması dərgidə böyük təəssüf hissi ilə qarşılanırdı. Ölkənin, xüsusilə Azərbaycan vilayətlərinin elm, təhsil, sənət sahələrindəki geriliyi satirik qələmlə ifşa olunurdu. İkinci saydakı xəbərlərə nəzər salaq: «Qərəcədağ. Hökumət fövqəladə maddi zayiələrə dözüb, ağır pullar qoyub bir darülfünun və bir də darüssənaye açıbdır». «Livan. Lüleyinin ixtira olunmasının ildönümü münasibətilə cəşn tutub və müxtərin mücəssəməsini tökmək istəyirlər». Jurnalın 5-ci sayında «Gəldi-gedər» imzası ilə bir felyeton da İranda, xüsusilə Cənubi Azərbaycanda balaca kibritin belə istehsal olunmadığından danışılır. Ölkənin iqtisadi cəhətdən geridə qalması tənqid edilir. «…Qəzzarə bu gün bazara çıxdım. Mənə kibrit lazımdı. Hər dükandan İran kibriti istədim, tapmadım. Axırı təngə gəlib ayağımı qoyub Peterburqdan bir qutu alıb qayıtdım. Mənim təəccübüm burdadır: ümumi müvəhhidin odu aləmi yandırır, amma … bizləri də xaricilərin odu yandırır». Dərgidə imzasız satirik şeirlərdən birində vətənpərvərlik hissi qabarıq verilirdi: Aləmdə olub zülm eləmək hər kəsə pişə, Zülmün ağacı salmış odur hər yerə rişə. Bu rişəyə lazımdı vuraq ədl ilə tişə, Ta inki ədalət gələ izharə vətəndə. [Skriv text] www.achiq.info
15 Bu atəş zülm içrə səməndər kimi yanırıq, Yannıq, nə qədər taqətimiz varsa dayannıq. «Azərbaycan» dərgisini araşdıran Məmmədrza Heyət dərginin Cənubi Azərbaycan xaricində – İranın müxtəlif yerlərində izləndiyini, eyni zamanda Bakı və İstanbulda diqqətlə oxunduğunu qəzetə göndərilən məktublardan və qəzetin elanlarından bəlii olduğunu qeyd edir» [108,1384, №138-139]. Dərginin beşinci sayında dərginin Bakıdakı təmsilçisinin Kazımzadə adlı bir şəxs olduğu bildirilir. Doqquzuncu sayda yenə də Bakıda aprel ayının əvvəlində Nikolayevski küçəsində (Hacı Zeynalabdin Tağıyevin mətbəəsində – P.M.) «Tazə həyat» adlı ədəbi, ictimai-siyasi qəzetin nəşr olunması ilə bağlı elan verilmişdir. Dərginin 18-ci sayında Ədirnədən göndərilən bir məktuba cavab şəklində olan bir felyeton dərc olunmuşdur [108,1384, №138-139]. Ədirnəli oxucu «yer üzünün ən əliaçıq sultanı kimdir?» deyə bir sorğu ilə «Azərbaycan» dərgisinə müraciət edir. Dərginin yazarına görə yer üzünün ən əliaçıq sultanı Osmanlı padşahıdır. Çünki islam qazilərinin gücü ilə fəth edilən torpaqları kimsədən əsirgəməmişdir. Sonra yazı müəllifi əyani misallar çəkərək yazır: «Məsələn, Misir torpaqlarını rica edirlər, sultan dərhal mərhəmət buyurur, sonra Bolqarıstanı istirham etdilər (istədilər – P.M.), «önəmli deyil» dedi. Bir qrupu Samus adasını aldı, «sizə minnət borcluyam» dedi. Sonra Lubnan (Livan – P.M.) dağını istədilər, «oranı sizə bağışlayıram» dedi. Hersoqdan (Hersoqovina – P.M.) söz edilincə, «tamam», dedi. Bosniyaya gəlincə, dərhal təqdim etdi. Kıprısı (Kipr adası – P.M.) istirham etdilər, «məmnuniyyətlə» dedi: Sonra Kiridi (Krit adası – P.M.) istədilər, onların ümidini qırmadı və nəhayət Makedoniyanı tələb etdilər, «sizə layiq deyildir», dedi…». Sonda Ədirnəli oxucunun «indi soltan nə işlə məşğuldur?» sualına cavabında isə İran-Osmanlı sərhədinə soruşmaq lazım – deyə qısa bir cavab vermişdir [108,1384, №138-139]. Doqquzuncu saydan başlayaraq dərgidə şeir və elanlardan başqa digər yazılar farsca verilir. M.Heyət dərgidə dərc olunan elanların yalnız Quzey Azərbaycanla bağlı olanların farsca yazıldığını bildirir. O, öncəki saylarda materialın yazıldığı dil nisbətinin təxminən 50 faiz olduğunu xatırladır. Sonrakı saylarda fars dilində yazıların daha çox yer alması ilə bağlı dərgidə heç bir açıqlama verilmədiyini vurğulayır. Bizə elə gəlir ki, bunun səbəbini həmin illərdə ölkədəki siyasi-ictimai durumda axtarmaq daha düzgün olardı.
Dövrünün demokratik mətbu orqanı olan «Azərbaycan» dərgisinin sələfi olduğu «Molla Nəsrəddin» kimi xalqa gün ağlayır, onu ictimai fəaliyyətə həvəsləndirir, siyasi şüurun artmasına, yeni mütərəqqi mədəniyyətə qovuşmasına çalışırdı. Bir gülgü dərgisi kimi «xalqı yazmaqnan və kinayəli sözlərnən xabi- qəflətdən oyadıb başa salırdı». Məmmədlui Abbasi «Azərbaycan» dərgisinə həsr etdiyi məqaləsində ona çox yüksək dəyər verib yazırdı ki, bu illər Azərbaycan millətini həqiqi demokratik azadlıqların mahiyyətini mənimsəməyə sövq edən, xəlqi milli ruhda tərbiyə edən mətbuatın ən mütərəqqi qabaqcıl və irəlidə gedəni «Azərbaycan» məcmuəsi idi [73, 1945, №5, 30]. Şübhəsiz ki, xalqın xabi qəflətdən oyadıb, onun gözlərini açan, «Azərbaycan» kimi bir mətbu orqanı
Yüklə 1,08 Mb. Dostları ilə paylaş:
|