Mətnlərin nəşrə hazırlanması problemləri Vüsalə Musalı
Yüklə 2,9 Kb. Pdf görüntüsü
|
Vüsalə Musalı. Mətnlərin nəşrə hazırlanması problemləri 112 məyəcəyindən əmin olmalıdır. Rəyçi hesabatları üzərində aparılan analizlər gənc alimlərin yaĢlı alimlərdən daha çox zaman ayıraraq, daha diqqətli hesabatlar hazırladığını üzə çıxarmıĢdır. Rəyçiliyi obyektiv olaraq analiz edə bilmək və onu daha tə- sirli və məhsuldar edəcək qaydalar yaratmaq üçün əhəmiyyətli tədqiqatlar aparılmıĢdır. Belə ki, məqalə müəlliflərinin adının ano- nim olmasının əhəmiyyətini qiymətləndirən 9 tədqiqatdan 4-ü bu- nun müsbət keyfiyyət olduğunu vurğulamıĢdır. Digər 5 tədqiqat- dan isə normal nəticə alınmamıĢdır 121 . Müxtəlif ölkələrdə məqalələrə rəy verilməsi və elmi nəĢr mərhələsini izləmək üçün bir sıra mərkəzlər yaradılmıĢdır. Ġngil- tərə mənĢəli "Committee on Publication Ethics" (COPE) təĢkilatı müəlliflik, redaktorluq və məqalələrin rəyinin mexanizmlərini mü- əyyən edir 122 . ABġ-da isə rəy mərhələsinə dövlət tərəfindən nəĢr olunan "Peer Review Bulletin" ilə nəzarət olunmaqdadır 123 . Elmi məqalələr nəĢr olunmazdan öncə jurnal redaktorları tə- rəfindən qiymətləndirilmək və dəyərləndirilmək üçün iki, bəzən üç rəyçiyə göndərlilir. Elmi məqalələrin qiymətləndirilməsi üçün seçilən rəyçilərin öz sahələrində nəĢrlərə sahib olması kafi deyil. Bir rəyçinin izlə- yəcəyi, diqqət yetirəcəyi ünsürlərə önəm verməsi, o sahədə bilik- lərinin hərtərəfli olması, araĢdırmaları izləməsi, tədqiqatlarına ara verməməsi, müəyyən olunan müddət içərisində məqaləni qiymət- ləndirib təqdim etməsi vacib Ģərtlərdəndir. Məlumdur ki, alimlərə və tədqiqatçılara rəyçiliklə bağlı dərslər keçilmir, mühazirələr oxunmur. Ancaq qiymətləndirilcək məqalə ilə birlikdə göndərilən formalardakı bəzi suallar rəyçinin dəyərləndirmədə diqqət yetirəcəyi xüsuslar üçün ipucu olmaqda- 121 Özdağ H. Bilimsel yayın sürecinde hakemlik müessesesi // Süreli yayıncılık 2. editörler çalıĢtayı, TÜBĠTAK, ULAKBĠM, 2008, s. 58. 122 www.publicationethics.org 123 www.whitehouse.gov Vüsalə Musalı. Mətnlərin nəşrə hazırlanması problemləri 113 dır. Zaman-zaman eyni məqalə üçün iki fərqli rəyçidən çox fərqli iki rəy gəlir. Bir rəyçi üçün cox önəmli görünən bir cəhət, digəri üçün ikinci dərəcəli olur. Bəzi rəyçilərin ciddiliyi və obyektivli- yində Ģübhə oyandıracaq vəziyyət ortaya cıxarsa, rəyçi siyahısın- dan cıxarılır. Heç bir mütəxəssis, alim məqaləsinin rədd olunmasını istə- mir. Elmdə olan insanlar da hər hansı bir elmi jurnaldan gələn rədd yazısı qarĢısında bəzən ciddi Ģəkildə ümidsizliyə qapıla bilir- lər 124 . Tədqiqatçıların böyük əksəriyyəti məqalələrinin nəĢr olun- mayacağını öyrənərkən narahat olurlar. Aparılan araĢdırmalar gös- tərmiĢdir ki, elmi jurnallara göndərilən məqalələrin 15 % birinci dəfə, 7,71 % ikinci dəfə rəyçilər tərəfindən qəbul edilməmiĢ və nəĢrinə icazə verilməmiĢdir 125 . Belə ki, məqalələri qəbul edilməyən tədqiqatçıların çox az hissəsi rəyçi və redaktoru günahlandırır. Əslində məqalənin qəbul edilməməsi rəyçilər tərəfindən yaradılan əngəl deyildir. Məlum olduğu kimi, elmi məqalələr XVII əsrin ortalarından nəĢr olunmağa baĢlamıĢdır. Elmi jurnallara rəyçilərin təyin olun- ması isə 1750-ci ilə təsadüf edir 126 . Rəyçi kimdir və əsl rəyçi necə olmalıdır? Sahəsinin mütə- xəssisi olan hər hansı bir tədqiqatçı eyni zamanda elmi jurnala rəyçi ola bilərmi? Əlli ilə yaxın elmi jurnallarda rəyçi olan Parkesə görə rəyçi məqaləni dəyərləndirməzdən əvvəl özü-özlüyündə bu suallara ca- vab verməlidir: a) Mən bu məqalə üçün uyğun bir rəyçiyəmmi? Bəzi redaktor- lar rəyçilərin fikirlərini öyrənmədən onlara məqalə gön- 124 Cassey P. and Blackburn TM. Publication rejection among ecologists. Trends in Ecology and Evolution. 2003, Vol. 18.No: 8. s. 375-376. 125 Yenə orada. 126 Yüksel A. Writing publishable papers. 2003, s. 437-446. Vüsalə Musalı. Mətnlərin nəşrə hazırlanması problemləri 114 dərir, bəzi rəyçilər isə məqalənin mövzusu ilə əlaqəli olma- dıqları halda onu qiymətləndirməyə çalıĢırlar. b) Bu məqaləni obyektiv olaraq qiymətləndirə biləcəyəmmi? Bəzən gələn məqalələrin müəllifləri ilə rəyçilər arasında so- yuq münasibət olur. Rəyçilərin çoxu "akademik düĢ- mən"lərinin məqalələrini yoxlamırlar. Yəni rəyçi bu zaman obyektiv olmayacağından qorxur. c) Bu məqalə nəticələri mənim tədqiqat sahəm və obyektimlə üst-üstə düĢürmü? d) Ġfadə və düzəltmələr aydındırmı? Aparılan araĢdırmalara görə nüfuzlu elmi jurnallara təqdim edilən 10 məqalədən 9-u qəbul olunmur 127 . Məqalələrin 74%-i metoduna, 60% əhəmiyyətinə, üslubuna, ədəbiyyatın azlığına, 3 %-i isə xülasəyə görə rəyçilər tərəfindən qəbul edilməmiĢdir 128 . Müəllif məqaləni nə üçün yazdığını (giriĢ, bazis və hipotez), hansı nəticəni aldığını müəyyən etməlidir. Əgər bu suallar mə- qalənin müvafiq yerlərində öz cavabını taparsa o zaman məqalənin qəbul olunma Ģansı artacaq 129 . Bir jurnalın keyfiyyəti onun kağızı, görünüĢü, cildi, tərtibatı və s. kimi texniki xüsusiyyətlərindən deyil, içindəki məqalələrin keyfiyyətindən asılıdır. Jurnalın və məqalələrin elmi səviyyəsi rəyçinin nə qədər doğru, elmi, obyektiv və nizamlı iĢləməsi ilə ya- xından bağlıdır. Məqalələrin rəyə verilməsi mərhələsi özü də 4 pillədən iba- rətdir: redaktor – rəyçi formu, rəyçi seçimi, rəyçinin məqaləni qiy- mətləndirməsi. Prof. R.Gözen redaktorun məqalənin rəyə veril- 127 McKercher B., Law R., Weber K., Song H. and Hsu C. 2007. Why referees reject manuscripts. Journal of Hospitality and Tourism Research. Vol: 3. No: 4. p. 455-470. 128 Yenə orada. s. 455. 129 Aytekin M. Bilimsel yayınlarda hakemlik sistemi // Tarım, veteriner ve biyoloji bilimleri süreli yayıncılık 2. çalıĢtayı. TÜBĠTAK, ULAKBĠM, 2008, s. 65. Yüklə 2,9 Kb. Dostları ilə paylaş:
|