Metodologiya4
Yüklə 1,67 Mb. Pdf görüntüsü
|
38 edirdilər ki, ümmətin həyat ruhu canlanacaqdır. Ancaq qərbliləşdirmə uğur qazanmadı; bəzi ölkələrdə müsəlmanların bir hissəsi islamdan uzaqlaşdı. Bəzi ölkələrdə isə ənənəvi dini və dünyəvi Qərb təhsil sistemi yerini möhkəmlətdi 1 . Bununla da ümmət – Faruqiyə görə ‐ bu gün özünü iki metodologiya növü arasında görür: birincisi ümməti dirçəldib islah etməyə qadir olmayan dünyəvi qərbliləşdirmə metodologiyasıdır. İkincisi isə ümmətin real problemlərini həll edə bilməyən ənənəvi təqlidçi islam metodologiyasıdır. Faruqi ənənəvi təqlidçi metodo‐ logiyanın gücsüzlüyünü iki məsələ baxımından izah edir: birinci məsələ budur ki, ənənəvi islam metodologiyası ictihad anlayışını yalnız fiqh sahəsi ilə məhdudlaşdırır. Həmçinin, bu metodologiya fiqh məfhumuna dar çərçivədə toxunur və bildirir ki, fiqh islam məzhəblərinə məlum olan hökm və qanunlar məcmuyu deməkdir. Bununla da böyük fəqihlərin başa düşdüyü geniş mənalı fiqh anlayışı cılızlaşdırılır. Böyük fəqihlərin fəhmi elmi və biliyi qazanma yollarını, həyatı və reallığı dərketmə prinsiplərinin müəyyənləşdirilməsini əhatə edirdi. Müasir dövrün fəqihləri fitva çıxarmada halalsayma və harametmə ilə kifayətləndikləri üçün əvvəlki alimlərin məsuliyyətini dərk etməkdə aciz qalıblar. Ənənəvi metodologiyanın gücsüzlüyünün ikinci tərəfinə gəlincə, bu, dünyada qəribləşməkdə, ona etinasız yanaşıb onu müstəbidlərə, zalımlara, pozuculara “təhvil” verməkdə, sufilik idealları səmasında süzməkdə ifadə olunub. Sufiliyin donuqluğun yeganə mənbəyi olması bir həqiqətdir. Düzdür, sufilik psixoloji və ruhi saflanma yolu ilə nəfsin qorunması və nəfsin tərbiyəsində böyük rol oynayır və o, gözəl nümunə sayəsində bir çox insanın islam dinini qəbul etməsinə səbəb olmuş və bəzi dövrlərdə cihada və düşmənlərə qarşı çıxmağa stimul vermişdir. Ancaq, o, ümumiyyətlə, donuqluq mənbəyidir; o, insanları ağıl və vəhy arasında məchulluq yaradan intuisiya və mistik təcrübə əsasında qurulmuş tərki‐dünyalıq metodologiyasına çağırır. Faruqi müsəlmanları yeni metodologiyaya çağırır. O metodologiyaya ki, təqlidçi fəqihlər onu təsəvvür etməyə qadir deyillər. Bu metodologiya islamdakı fundamental məsələlərin yeni növ dərkinə əsaslanır. Bu yeni növ fəhmə görə, dinin fundamental məsələləri
1 Yenə orada, səh. 33. 39 yamsılayıcı fiqhin təqlidçi əsasları rolunu oynamır. Əksinə, onlar islam düşüncəsi və biliyinin mənbələri hesab edilməlidirlər 1 . Bu səbəbdən Faruqi məfkurənin islamlaşdırılmasına çağırır və hesab edirdi ki, təhsil sistemi və ümmətin həyatındakı ikiliyin aradan qaldırılması, ənənəvi metodologiyadakı gücsüzlüyün dəf edilməsi üçün düşüncənin islamlaşdırılması olduqca zəruridir. Alim bu metodolo‐ giyanın bir neçə xüsusiyyətindən söz açsa da əsas diqqəti onun islam nöqteyi‐nəzərindən birləşdirici əsasa malik olmasına yönəltmişdi. Faruqiyə görə, bu metodologiyanın əsasında Yaradıcının, məxluqatın, düşüncənin, həyatın və insanlığın birliyi dayanır 2 .
anlayışı ilə o qədər də uyuşmur. Onlar hesab edirlər ki, bunun səbəbi metodologiyanın tədqiqatçının mədəni səviyyəsindən və tədqiq etdiyi mövzulardan asılı olmayan obyektiv vasitə olmasında gizlənib.
Bu fikrə qarşı çıxan Əbdülhəmid əbu Süleyman digər millət və mədəniyyətlərin metodologiyalarından fərqlənən islam metodologiyasından söz açır 3 .
olduğu hazır dini mətnlərdən ibarət deyildir. Əksinə, o, dinin məqsədlərinin reallaşması üçün dini mətnlərlə real problemlər arasında tələb olunan qarşılıqlı münasibətlərin dərk edilməsinə yönəlmiş bəşəri səy və zəhmətdir. Bu metodologiya inkişaf etdirilərsə, real yeniliklərlə davamlı şəkildə ayaqlaşar. Metodologiya anlayışı və inkişafı, əvvəlki uğurları və sonrakı müvəffəqiyyətsizlikləri kimi məsələlər tədqiqat və əqli mühakimə tələb edir. Əbu Süleyman bildirir ki, islam ümmətinin erkən dövrlərində inkişaf etdirilib tətbiq olunmuş, bilik mənbələri olan vəhy və varlıq aləmini vəhdətdə götürmüş, təfəkkürün imkanlarına ehtiram bəsləmiş islam metodologiyası müsəlman mədəniyyətinin sütunları üçün kafi əsas rolunu oynamışdır. Bu metodologiya dünyanın müxtəlif xalqlarının bütün sahələr üzrə inkişafına stimul vermişdir. Ancaq sonralar təqlidçi forma alan bu metodologiya dini mətnlərin başa düşülməsi ilə bağlı bir
1 Yenə orada, səh. 35. 2 Yenə orada, səh. 38-52. 3 Əbdülhəmid əbu Süleyman islam düşüncəsinin metodologiya probleminə və metodoloji təfəkkür formasının əhəmiyyətinə nəzərlərin cəlb edilməsində böyük rola malik az-az şəxsiyyətlərdən biridir. Bu istiqamətdə alimin xidməti bundan ibarətdir ki, o, metodologiya problemi ilə məşğul olan bir çox müəssisənin qurulmasında, fəaliyyət proqramlarının icrasında iştirak etmişdir. Eləcə də bu görkəmli alim məlum problem haqda kitablar və yazılar qələmə almışdır. Əbu Süleymanın yazdıqları və ya danışdıqları ilə tanış olan kəs görəcəkdir ki, o, “metod” və ya “metodologiya” sözlərindən az qala hər sətirbaşı istifadə etmişdir. Yüklə 1,67 Mb. Dostları ilə paylaş:
|