Microsoft Word ìàíáà ëàò ëåê. doc

 
218
sovg’a-salomlarni) qabul qilgan», «twpchiboshilar esa zambaraklar va piёda 
askarlarga boshchilik qilgan». 
Axborotnomada wzbek xonlari saroymda amalda bwlgan qabul 
marosimlari h’aqida h’am malumotlar keltiriladi. Unda, xususan, bueday 
dkymladi; «(Ark) darvozasi oldida Boris va uning h’amroh’larini Malaybek 
(twpchiboshi) kutib oldi. Boris va uning h’amroh’lari (twpchiboshi olib kelgan) 
otlarga mindilar. Podshoh’ qasriga etganda ularni otdan tushirdilar, chunki 
podshoh’ qasriga otliq kirish man etilgan. Borisning wng tarafiga Buxoroning 
atoqli zotlari, xon avlodidan bwlgan xoda va xonning yaqin mulozimlari, chap 
tarafda, katta amir (boyarin) xonning yaqin mulozimlari va boshqa lavozimdagi 
mansabdorlar, (umuman) 100 dan ortiq kishi joy oldilar...Abdulazizixonning 
wng tarafidan xojalar, ruh’oniylar va ulamolar wrin oldilar. Xonning oldiga 
uning qilichi, wq-ёyi va qalqoni qwyilgan edi. Uning orqasida 12 nafar nayza va 
qilich kwtargan uy xizmatkorlari turgan edi. Xonning old tarafida 200dan ortiq 
yasovul (va qwriqchilar) tik turar edilar...» 
Aka-uka Pazuxinlarga berilgan yana bir muh’im topshiriq -Wrta Osiё 
xonliklarida tutqinlikda bwlgan rus asirlarini aniqlash va ularni ozod qilishdan 
iborat edi. Pazuxinlar ba masalada h’am bazi ishlarni amalga oshirdilar, xususan 
Buxoro, Balx va Xiva xonlarining shaxsiy xwjaliklarida 3000 dan ortiq rus asiri 
meh’nat qilaёtganini aniqladilar. Shundan 22 nafarini 685 swm oltin h’isobida  
twlab ozod qilishga muvaffaq bwldilar. 
Axborotnomada kwrsatilishicha, Pazuxinlar badavlat kishilarning 
qwlidagi rus asirlari sonini aniqlay olmaganlar. Rus elchisi Elchilar 
mah’kamasiga (posolmkiy prikazga) taqdim qilgan «Xabarnoma»da xususan 
mana bularni wqiymiz; «Buxorolik mansabdorlar qwlida, shah’arda va uluslarda 
ularni aniqlash mumkin bwlmadi. Qishloqlardan kelib turgan odamlarning 
swzlariga qaraganda, ular kwp.» Qulga aylantirilgan rus asirlari asli Qozon, Ufa, 
Simbir uezdidan va Volga bwyi qishloqlaridan bwlganlar va boshqirda h’amda 
qalmoq bosqinchilari ularni tutib Astraxanga olib borib xivaliklarga pullab 
turganlar. Aka-uka Pazuxinlarning mana bu guvoh’liklari h’am diqqatga 
molikdir; («boshqird va qalmoq bosqinchilaridan» ularni) xivaliklar sotib olar 
ekanlar. Ular maxsus rus tovarlari uchun Astraxandan (rus yurtlariga), qalmoq va 
boshqird uluslariga borar, bazi h’ollarda u erlarda rus asirlarini kutib ancha vaqt 
turib qolardilar. Swng rus asirlarini olib wz yurtlariga h’aydab borardilar. Boris 
va uning h’amroh’lari Xivaga boraёtganlarida qalmoq udusidan rus asirlarini 
h’aydab kelaёtgan xivaliklarni uchratdilar. (Xivaga  h’aydab kelinaёtgan) 
asirlarning soni 200, balki undan ortiqroq edi. Ularning h’ar birini 40 ёki undan 
sal ortiqroq swmga sotib olardilar. Ularning kwpchiligini Eron va Hindistonga 
olib borib sotar edilar».    
 
18.2.8. V.A. Daudov va Muh’ammad Yusuf elchiligi twg’risida 
manbalar 
Vasiliy Aleksandrovich Daudov asli fors (eronlik) bwlib, 1653 yili 
Qozonda xristianlikni qabul qilgan, Rossiya davlatining xizmatiga kirgan h’am 

---

 
219
stolnik va voevoda lavozimida xizmat qilgan
116
. Muh’ammad Yusuf esa asli 
musulmon (tatar). U h’am ruslarning xizmatida bwlgan. 
Avvalo shuni aloh’ida aytib wtish kerakki, h’ar ikkala elchi – V.A.Daudov 
va M.Yu.Qosimov Buxorogacha yuirga borishgan bwlsalar-da, elchilar 
mah’kamasidan aloh’ida-aloh’ida topshiriq olganga wxshaydilar, chunki 
V.A.Daudov va M.Yu.Qosimovga berilgan ywriqnoma (nakaz) bizgacha etib 
kelmagan. U 1800 yilgacha Rossiya tashqi ishlar mah’kamasining arxivida 
saqlanar edi. 1806 yili wtkazilgan tekshirish paytida u turgan joyidan 
topilmagan. Shu sababdan V.A.Daudov va M.Yu.Qosimov qanday vazifalarni 
ado etganliklarini aniq bilmaymiz. Buni V.A.Daudovning elchilik 
mah’kamasidan olgan ywriqnomasi (nakaz)dan taxminan bilib olish mumkin. 
Ular quyidagilar:  
1.Buxoro va Xiva xonliklarining Moskva h’ukumati bilan diplomatik 
aloqalarini rivojlantirishga xoh’ishi bormi-ywqmi, shuni aniqlash; 
2.Xonliklarda yashab turgan rus asirlarini ozod qilish; 
3.İkki davlat, Rossiya, Xiva va Buxoro xonliklari wrtasidagi savdo va 
elchilik karvonlarining xavfsizligini taminlash uchun Kaspiy dengizining kun 
chiqish tarafida, dengiz soh’ilidagi Saratosh tepaligida kemalar twxtaydigan 
bandargoh’ qurishga Xiva xonining roziligini olish; 
4.Amudarёning boshi va wzani, darё soh’ilida istiqomat qilib turgan 
xalqlar, ularning mashg’uloti va turmush tarzi h’aqida malumot twplash; 
 
5.Buxorodan Hindistonga olib boradigan ywllar, Hindiston h’ukumatining 
Rossiya bilan savdo va diplomatik aloqalarini wrnatishga xoh’ishi bor-ywqligini 
M.Yu.Qosimovga berilgan topshiriqda aniqlash. 
 
Elchilik Buxoro va Xivada, ywlga ketgan vaqtni qwshib olaganda, Buxoroda 
1675 yilning 15 mayidan – 1676 yil 2 oktyabrigacha bwlgan. 
  Elchilik Buxoroga 1676 yil 20 yanvar kuni kelib tushgandan keyin 
M.Yu.Qosimov wz vazifasini ado etish uchun Hindistonga jwnab ketdi. 
 
Garchi V.A.Daudov va M.Yu.Qosimov elchiligining h’isoboti («Stateynıy 
spisok») 1800 yildan keyin ywqolgan bwlsa-da, tadqiqotchilar N.Selifontov, 
V.V.Bartold va A.B.Pankov asarlaridan (Ocherk slujebnoy deyatelnosti i 
domashnoy jizni stolnika i voevodı XU111 stoletiya Vasiliya Aleksandrovicha 
Daudova. Letopis zanyatiy Arxeograficheskoy komissii, vıp.5, SPb.,1871, s.1-
41;  V.V.Bartold, İstoriya izucheniya Vostoka v Evrope i Rossii, soch.T.1X,-M.: 
1977,s.372; A.B.Pankov. K istorii torgovli Sredney Azii s Rossiey v 1675-1725 
g.g.,-Tashkent: 1926) madum bwlishicha, Buxoro va Xiva xonlari Rossiya bilan 
savdo-diplomatik munosabatlarini rivojlantirishga tarafdor ekanliklarini 
bildirganlar va shunga h’arakat qilganlar. Tez orada Kaspiy dengizi soh’ilida 
Qarag’an bandargoh’ining qurib ishga tushirilishi va Buxoro xoni wz xwjaligida 
xizmat qilib turgan rus asarlaridan 38 tasini ozod qilganligi h’am yuqorida 
bildirilgan fikrga dalil  bwla oladi. 
  Xiva xoni Anushaxon bir tarafdan turkmanlar bilan qalmoqlar va 
qozoqlarning tez-tez Xiva h’ududlariga qilib turgan talonchilik yurishlari, 
                                                 
116
 Автобиография В.А.Даудова/Русский архив, год 27, 1889, кн.2, с.5-20.
 

---