Microsoft Word 017 esas sayi doc
Yüklə 1,54 Mb. Pdf görüntüsü
|
Filologiya məsələləri, № 7, 2017 350 universitetləri ilə müqayisədə çox yüksək səviyyəyə sahib idi. Bu səbəblə bəzi ingilis səyyahları və tələbələri elm öyrənmək üçün bu bölgələrə səyahət etməkdə, Qərb dünyası İslam-Ərəb universitetlerinin metodlarından istifadə etməkdə idi. İstifadəsi çox çətin olan Roma rəqəmlərinin Ərəb rəqəmləri ilə dəyişdirilməsi bunun bir örnəyidir. Xüsusilə riyaziyyat, fizika və kimya sahəsində Ərəblərin kəşflərinin çoxu eyni ilə İngilis dilinə keçmişdir. Məsələn İngilis dilində ki cəbr (algebra) və kimya (chemistry) terminlərinin Ərəb mənşəli olması, İslam mədəniyyəti ilə İngilis mədəniyyəti arasındakı yaxın əlaqəni göstəricisidir. (4. 19-20). Bu münasibətlərin qurulmasında ən mühüm vasitə İngilislərin dəniz sərhədləri ilə uzun müddət Müsəlmanlarla qonşu olması olmuşdur. Əndəlüsdəki yüksək İslam mədəniyyəti, qonşu ölkələrin diqqətini cəlb etmiş, İslamı və təbii elmləri öyrənmək üçün İspaniyaya gedən İngilis tədqiqatçılar, İngilis oryantalizminin başlanğıcı sayıla biləcək ilk addımları atmışlar. Bunlar arasında ilk sayıla biləcək elm adamı Batlı Adelarddır. XII əsrin əvvəllərində İspaniya və Suriyada uzun səyahətlərdə olan Adelard, Ərəb dilini öyrənmiş və Ərəb mədəniyyətini incələmiş, bununla yanaşı bir çox Ərəbcə əsəri Latın dilinə tərcümə edərək, Xristiyan aləminə təqdim etmişdir. (4. 20) Adelarddan sonra Çesterli Robert, İspaniyaya gedərək riyaziyyat öyrənmiş və tərcümə fəaliyyəti ilə məşğul olmuşdur. Daha bir şəxs Morlili Daniel İngilis universitetlərindən razı qalmayaraq "kainatın daha güclü filosoflarını" tapmaq niyyəti ilə Əndəlüsdə səyahət etmişdir. Danielin İngiltərəyə gətirdiyi bir çox Ərəbcə əl yazması tədqiqatçıların maraq dairəsində olmuşdur. Demək ki, o gün üçün Ərəb mədəniyyəti İngiltərə ilə müqayisədə daha irəlidə idi. Bunun təbii nəticəsi olaraq dövrün Qərbli tədqiqatçıları elm sahəsində faydalandıqları mədəniyyətə qarşı daha təvazökar olmuş və bu mədəniyyətin böyüklüyü qarşısında öz heyranlıqlarını gizlədə bilməmişlərdir. Professional mənada İngilis oryantalist araşdırmalarının başlan- ğıcının XVII əsr olaraq qəbul olunması məqsədə uyğundur. Çünki bu tarixdən etibarən oryantalizm tədqiqatları daimi və fasiləsiz bir şəkildə da- vam etdirilmişdir. 1632 ci ildə Ser Tomas Adams tərəfindən Kembricdə, bu tarixdən dörd il sonra isə Baş Yepiskop Laud tərəfindən Oksfordda Ərəb dili kafedraları yaradılmışdır. Beləliklə Ərəb dili bir elm və din dili olaraq İngilis təhsil sistemində öz yerini almışdır. Laud onun kitabxanasının formalaş- masına da şəxsən kömək etmişdir. Laudun bu uzaqgörənlyi sayəsində Oksford qısa müddətdə bir Ərəb və İslam elmləri mərkəzinə çevrilmişdir. Nəticə etibarı ilə Oxford, İslam araşdırmaları sahəsində bugün də irəli bir dərəcəyə sahibdirsə bunun səbəbi Laudun uzaq görənliyidir. (4.22). Erkən dövr İngilis oryantalizmi XV- XVI əsrləri əhatə edir. Bu dövr daha çox səyyahlar və din adamlarından ibarət tədqiqatçıların ön plana çıxdığı bir Filologiya məsələləri, № 7, 2017 351 dövrdür. Bu dövrün oryantalistləri İslam ilə bağlı heç bir təhsil almadan bu işə girişmiş və təbii olaraq bir sıra səhvlərə yol vermişlər. İngiltərədə oryantalist fəaliyyətlərə olan marağın artmasında səyyah və tacirlər mühüm rol oynamışdır. Onların bəzən şişirdilmiş, bəzən də həqiqətə yaxın təsvirləri, Şərqin sirli dünyasını araşdırmaq istəyənlərə yol göstərmişdir. Avropa millətləri ilə müqayisə də İngilis səyyahlarının sayca çox olmasında iki səbəb var idi. Birinci səbəb İngilislərin dənizçi bir millət olub, gəmilərlə dünyanın ən uzaq ölkələrinə rahatlıqla gedə bilmələri olmuşdur. Digər səbəb isə siyasi səbəbdir; Belə ki, 1570-ci ildə İngilis kraliçası Elizabet, Papa tərəfindən aforoz edilmiş və bu aforoz ( Dini bir topluluğa mənsubiyyətdən məhrum etmə ya da çıxarılma mənasında işlənən dini bir qınaq şəkli) sayəsində İngilislər, Papalığın Müsəlmanlarla ticari və siyasi münasibətlərə qadağa qoyan qaydalardan azad olmuşdur. Bu tarixdən etibarən, İngilislər başda Osmanlı dövləti olmaqla İslam aləminin uzandığı bütün ərazilərlə səyahət və ticarət etməyə başlamışdır. İngilislərin İslam dünyası haqqında digər millətlərlə müqayisədə daha çox bilik və təcrübə qazanması elə bu aforoz səbəbilədir. Halbuki o dövrdə bir çox Avropa dövləti Papalığın tövsiyyələri üzrə bu cür siyasi münasibətlərdən məhrum olunmuşdu. XVI əsrdən etibarən ticari münasibətlərin inkişaf etməsi ilə bir çox səyyah və missioner İslam aləmini dolaşmış və səyahətnamələr yazmışlar. Bu səyahətnamələr, Müsəlmanların dini yaşayışı haqqında bəzən həqiqətə yaxın məlumatlar vermişdir. Bu səbəblə müsəlmanlar "dəyərləri, fikirləri, adət-ənənələri bir çaşqınlıq olaraq başa düşülməkdən qurtulmuşdur." Bu dövrdə İngilis oryantalistlərinin yanaşmalarında artıq əvvəl ki dövrlərlə müqayisədə nisbi bir yumuşalma görülməkdə idi. Çoxlu sayda səyyahın İslam aləmini dolaşması səbəbiylə məlumat mənbələri çoxalmış beləcə də Xristiyan din adamlarından asılılıq azalmışdır. Bu dövrdə yazılan səyahətnamələrin sayı xeyli çoxdur. Beləki, sadəcə XVII əsrdə Şərq haqqında yayımlanan səyahətnamələrin sayı 200-ü keçmişdir. (5.21). XVII əsr İslam araşdırmaları sahəsində İngiltərədə ciddi addımların atıldığı bir dövrdür. Bedvell, Castel, Pokok kimi oryantalistlərin demək olar ki hamısı ciddi araşdırmalar apara bilmək üçün Ərəb dilinin vacibliyi və əhəmiyyəti haqqında məqalələr yazmışlardır. XIX əsrdə Avropanın Şərq haqqındakı düşüncəsini müəyyənləşdirən hadisə imperializm idi. Avropanın siyasi, iqtisadi, hərbi gücü getdikcə daha əzici bir mahiyyət alarkən, Şərq daima bir çöküş içərisində idi. Bunun ən bariz nümunələrindən birisi 1857 ci ildə İngilislərin siyasi olaraq Hindistanı istila etmələridir. Beləcə Hindistan rəsmən İngilis kraliyyətinin tabeliyinə keçdi. Bu ölkəni nüfuzu altına ala bilmək üçün oryantalistlərin əldı etdikləri biliklərdən faydalandılar. İngiltərənin ən böyük məqsədi istila etdiyi Hindistan və digər Yüklə 1,54 Mb. Dostları ilə paylaş:
|