Microsoft Word 017 esas sayi doc
Yüklə 1,54 Mb. Pdf görüntüsü
|
Filologiya məsələləri, № 7, 2017 345 Tənuxinin tədqiq etdiyimiz əsərində də “Min bir gecə” abidəsinə daxil olan nağılların kompozisiya baxımından təsiri açıq-aydın hiss olunur. “Ədəb” janrının əsas ideya-estetik qaynaqlarından biri olan “Min bir gecə”, “Əlf leylə və leylə” – orta əsrlər ədəbi abidəsi, nağıllar məcmuəsidir. Tədqiqatçıların əksəriyyətinin fikrincə, “Min bir gecə” nağıllarının əsasını IX əsrdə orta fars (pəhləvi) dilindən ərəb dilinə tərcümə edilən “Hezar əfsanə” (“Min əfsanə”) təşkil edir. Pəhləvi mətni dövrümüzədək gəlib çatmamışdır. Əsərdəki hekayələr orta əsr iran, ərəb və hind xalqlarının həyatını əks etdirdiyi üçün hər üç xalqın müştərək abidəsi sayılır. “Min bir gecə”-nin ərəb dilində son tərtibi əsrin əvvəllərində Misirdə başa çatmışdır. Sonralar katiblər və abidəni başqa dillərə çevirən mütərcimlər dövrlərinin ictimai, əxlaqi görüşlərinə və şəxsi zövqlərinə uyğun olaraq onda dəyişikliklər aparmış, bəzi yerlərini ixtisara salmış, əlavələr etmişlər. Əsəri fars dilinə ilk dəfə 1844-cü ildə Təbrizli Əbdüllətif çevirmişdir. “Min bir gecə”nin süjet xəttinin əsasını ərəb hökmdarı Şəhriyarla onun vəzirinin ağıllı və fərasətli qızı Şəhrizad haqqında nağıl təşkil edir. Ölümə məhkum olunmuş Şəhrizad gecələr sübhədək Şəhriyara maraqlı və sehirli nağıllar söyləyir; o, nağılı qəsdən ən maraqlı yerində yarımçıq kəsir. Beləliklə, 1001 gecə keçir və nəhayət Şəhriyar Şəhrizadı öldürmək hökmündən əl çəkir. “Min bir gecə” geniş şöhrət qazanmış, bir çox dillərə (ingilis, alman, fransız, rus, Azərbaycan və s.) tərcümə olunmuş, Asiya və Avropa xalqlarının şifahi və yazılı ədəbiyyatına təsir göstərmişdir. Abidənin bir hissəsini (446 gecə) Ə.Müznib Azərbaycan dilinə çevirmiş və hələ 1910-cu ildə “Əlf leylə” (“Min gecə”) adı ilə nəşr etdirmişdi. Akad. Ziya Bünyadovun redaktorluğu ilə “Min bir gecə” rus dilindən ana dilimizə tam şəkildə tərcümə olunaraq səkiz cilddə nəşr edilmişdir (1). Bu mövzuda aparılan tədqiqatda göstərilir ki, “Təqribən min illik zaman məsafəsində üç mərhələdə keçdiyi təkamül mərhələsi nəticəsində “Min bir gecə”nin tərkibində üç lay – Hind-İran, Bağdad və Misir layları yaranmışdır. Bu laylar abidədə xalis şəkildə mövcud olmasa da, onların fərqləndirilməsi aparıcı tematik ünsürlər, tarixi və coğrafi reallıqlar, süjet və kompozisiya elementləri əsasında mümkün olmuşdur. Çünki hər bir laydakı nağıllar sonrakı təsir və əlavələrə uyğun özündə yarandığı mühitin ictimai şəraitinin, mədəni ənənələrinin, həyat və təfəkkür tərzinin möhrünü daşıyır (1, 5). Ərəb-müsəlman sinkretik mədəniyyətinin formalaşması və tərəqqisində, sonrakı dövrdə “müsəlman intibahı” adını almış ictimai-mədəni çiçəklənmə mərhələsinin meydana gəlməsində mühüm amillərdən biri olan tərcüməçilik fəaliyyətində İran ədəbi-fəlsəfi fikri nümunələrinin ərəbcəyə çevrilməsi xüsusi yer tuturdu, yəni “Min bir gecə”nin pəhləvi dilindən ərəbcəyə tərcüməsi və təkmilləşdirilərək yeni keyfiyyətlər qazanması nadir bir hadisə deyildi. Filologiya məsələləri, № 7, 2017 346 Bu ecazkar əsər yalnız dinin deyil, hüququn, şəriətin və bütünlükdə müsəlman xalqlarının ideologiyasının qiymətli mənbəyidir. Orta əsrlərdə fəlsəfi, ictimai-siyasi, etik, estetik və s. görüşlərin çoxunu Qurani-Kərimdən təcrid etmək qeyri-mümkündür; əksər ideoloji cərəyan və təlimlər bu və ya digər dərəcədə onunla bağlıdır . 5. “Ədəb” janrının əsas ideya-estetik qaynaqlarından olan “Saflıq qardaşları” orta əsrlərdə din ilə bidət arasında gedən açıq mübarizələr zamanı yaranmışdı. Bu mübarizələr çox vaxt ağır faciələr törətdiyi səbəbdən yaranmış “Saflıq qardaşları” cəmiyyəti gizli fəaliyyətə başlamışdı. Onun mərkəzi orqanı Bəsrədə (İraq) yerləşsə də, üzvlərinə bütün müsəlman Şərqi ölkələrində, o cümlədən Azərbaycanda da rast gəlinirdi. Xilafətə qarşı çıxan şiəliyin, xüsusən batinilik mövqeyində duran ismaililiyin və mütəzililiyin “Saflıq qardaşları”nın yaradıcılığına dərin təsiri açıq-aşkardır. “Saflıq qardaşları” eyni zamanda, müxalifətçi sxolastlar kimi özlərini “ədalət əhli və həmd övladları” adlandırırdılar. Traktatların baş- lanğıcında həmçinin deyilir ki, bunlar “elmin sahələrinə, hikmətlərin qəribəlik- lərinə, mənaların həqiqətlərinə dair səmimi sufilərin kəlamı barəsindədir . “Saflıq qardaşları” cəmiyyətin müxtəlif təbəqələrini təmsil edirdi. Özləri xəbər verirlər: “Bizim comərd, fəzilətli adamlardan ölkələrə səpələnmiş qardaşlarımız, dostlarımız var. Onlardan bir tayfa padşahların, əmirlərin, vəzirlərin, katiblərin, bir tayfa şəriflərin, dehqanların, tacirlərin və qaimlərin, bir tayfa alimlərin, ədiblərin, fəqihlərin və din xadimlərinin, bir tayfa isə sənətkarların, təsərrüfatçıların və sair adamların övladlarıdır” . “Saflıq qardaşları”nın yaradıcı üzvlərindən, elm və sənət adamlarından beş nəfərin adı məlumdur: Zeyd ibn Rifaə, Əbu Süleyman Məhəmməd ibn Məşər Bisti (Müqəddəsi), Əbülhəsən Əli Harun oğlu Zəncani, Əbuəhməd Məhrəcani, Əvfvi, Əbu Həyyan. Onların çoxlu dostları, həmkarları, xidmətçiləri varmış. Əbu-Həyyan Əli Mühəmməd Tauhidinin verdiyi məlumatda deyilir: “Bu dəstə on-on düzəlmişdi, bir-birinə sədaqətlə səmimi münasibətdə idi, qüdsiyyət, paklıq, nəsihət əsasında toplanmışdı”. “Saflıq qardaşları” geniş xalq kütlələri içərisində təbii-elmi biliklər yayır, dini fəlsəfələşdirməyə çalışırdılar. “Saflıq qardaşları” əsərləri dörd cilddə toplanmışdır: 1) riyazi elmlər, 2) təbiət elmləri, 3) əqli-nəfsani elmlər (metafizika) və 4) ilahi-qanuni və dini şəri elmlər. Bu cildlərdəki traktatların düzümü müəyyən dərəcədə “Saflıq qardaşları”nın təliminin sistemini əks etdirir. Onların fikrincə, “fəlsəfi elmlər dörd növdür: birinci – riyaziyyat, ikinci – məntiq, üçüncü – təbiət, dördüncü – metafizika” (3, 50). “Saflıq qardaşları”nın traktatları əzəli ənənələri təqlid etmək, xarakterin tərbiyə edilməsi, güclü iradi keyfiyyətlər aşılanması mərhələ- lərindən ardıcıl keçməklə mənəvi və intellektual kamilliyin son mərhələsinə çatan saf əxlaqlı və bacarıqlı gənclər üçün nəzərdə tutulurdu. Bu mərhələdə Yüklə 1,54 Mb. Dostları ilə paylaş:
|