Microsoft Word 017 esas sayi doc
Yüklə 1,54 Mb. Pdf görüntüsü
|
Filologiya məsələləri, № 7, 2017 343 peyğəmbərin və səhabilərinin iş və sözləri ilə bağlı xəbər mənasında işlənmişdir. Müsəlmanların dini nağıllarının hamısına birlikdə bu ikinci mənada olaraq hədis və bununla bağlı elmə də - elmül-hədis deyilir” (11, 2 39). Hz.Məhəmmədin (s.a.s) həyat tərzi, söz və işi ilə əlaqədar rəvayət, məlumat və xəbərlər hədislərin əsas rüknünü, əsas məğzini təşkil edir. Hədisləri mövzu dairəsinə, toxunduğu problemlərin əhatəliliyinə görə heç bir humanitar sahə ilə, heç bir ədəbi janr ilə, heç bir tarixi əsərlə müqayisə etmək olmaz. Hədislər insan fərdinin ən adi əxlaq normalarından, həyat və məişət problemlərindən tutmuş, dini ehkamlara qədər, yüksək dövləti siyasətə qədər çoxcəhətli, rəngarəng və zəngin məsələləri özündə ehtiva edir. Elə bu əvəzsiz mahiyyət və əhəmiyyətinə görə idi ki, islam aləmində hədislərin toplanması, şərhi xüsusi elm sahəsinə çevrilmişdir. Hədislər öz yığcamlığı, mövzu konkretliyi ilə daha çox tövsiyə, nəsihət, dəvət və yönəltmə xarakteri ilə atalar sözlərinə çox yaxındır. Onların əzbərlənib sürətlə yayılmasının əsas səbəbi də forma və məzmunundakı məhz bu keyfiyyət idi (6, 42). Ancaq sonrakı dövrlərdə hədis kitablarının hamısında hədislər mövzularına görə sıralanmışlar ki, belə əsərlərə “müsənnəf” (təsnif edilmiş) deyilir. Müsənnəflərin özləri də iki qismə bölünür: camelər və sünənlər. Bütün dini mövzularla bağlı hədisləri özündə birləşdirən əsərlər came, təharətdən vəsiyyətə qədər bütün fiqhi mövzulara aid hədisləri ehtiva edən məcmuələr isə sünən adlanırdı. Sonralar çoxlu sayda hədis məcmuələri tərtib olunsa da, onların əksəriyyəti başlıca olaraq “Altı kitab”dan istifadə yolu ilə yazılmış kitablar idi. Həcm etibarilə müxtəlif olan bu kitablar içərisində “Hədisi-Ərbəin” (qırx hədisi ehtiva edən məcmuələr) adı ilə tanınan toplular da xüsusi yer alır. “Hədisi-ərbəin” məcmuələri şəkil, məzmun və mövzu baxımından müxtəlifdir. Şəkil baxımından “Hədisi-Ərbəin” topluları üç hissəyə ayrılır: nəsr, nəzm və nəsr-nəzm növbələşməsi ilə yazılanlar. Məzmunun şəkli (ümumi görünüşü) baxımından da “Hədisi-ərbəin” məcmuələri üç yerə bölünür: 1) yalnız hədis mətnləri; 2) qısa izahlar və ya tərcümə və izahlarla hədis mətnləri; 3) ayət və hədislər və ya nəsihət və hekayətlərlə qüvvətləndirilənlər (7, 10-11). 3. İmam Əli ibn Əbi Talibin hikmətli kəlamlarından ibarət olan “Nəhcül-bəlağə” kitabı da “ədəb” janrının əsas ideya-estetik qaynaqlarından biridir. “Nəhcül-bəlağə” Əli ibn Əbi Talibin söylədiyi xütbə, yazdığı məktub və hikmətli kəlamlarıdır. “Nəhcül-bəlağə” əsəri Allahı vəsf edən bir xütbədən başlayır və insanları Allahın varlığına inanmaq, ona başlanğıc, ədəbi, dəyişməz və ilahi qüvvə kimi baxmaq və onun qanunlarına riayət etməyə çağırır. İmam Əli bu əsərdə Allahın Rəsulunu və “Qurani-Kərimi” vəsf etmiş, insanlara həyatda hər çətinliyi səbrlə qarşılayan Məhəmməd Filologiya məsələləri, № 7, 2017 344 Peyğəmbər kimi yaşamağı tövsiyə edir. “Nəhcül-bəlağə” hekayətləri sadə və ümumi dildə yazılmış bir əsərdir. Kitabdakı dastanlar siyasi-iqtisadi, əxlaqi- ictimai və dini sahələri özündə əhatə etmişdir. “Nəhcül-bəlağə”də başqa mövzularla birgə ədəb mövzusuna da geniş yer verilməsi “ədəb” janrının əsas ideya-estetik qaynaqlarından olmasına gətirib çıxarır. Ərəb-islam ədəbiyyatı tarixində nadir şəxsiyyətlərdən biri olan gözəl xətib, filosof, şair Əli ibn Əbi Talibin (ə) hikmətli kəlamlarından ibarət olan “Nəhcül-Bəlağə” kitabı da “ədəb” janrının əsas ideya-estetik qaynaqlarından biridir. “Nəhcül-Bəlağə” Əli ibn Əbi Talibin (ə) söylədiyi xütbə, yazdığı məktub və hikmətli kəlamlarıdır. Böyük alim Seyid Rəzi Məhəmməd ibn Əhməd (h.q 359-406) hicri qəməri tarixi ilə 400-cü ildə İmam Əlinin (ə) xütbə, kəlam və məktublarını toplayıb adını “Nəhcül-Bəlağə” adlandırmışdır. “Nəhcül-Bəlağə”-nin lüğət mənası “bəlağətin yolu” və ya ” aydın, gözəl danışmağın yolu” deməkdir (10,6). “Nəhcül-Bəlağə” əsəri Allahı vəsf edən bir xütbədən başlayır və insanları Allahın varlığına inanmaq, ona başlanğıc, ədəbi dəyişməz və ilahi qüvvə kimi baxmaq və onun qanunlarına riayət etməyə çağırır. İmam Əli (ə) bu əsərdə Allahın rəsulunu (s) və ali kitab “Quranı” vəsf etmiş, insanlara həyatda hər çətinliyi səbirlə qarşılayan Məhəmməd Peyğəmbər (s) kimi yaşamağı tövsiyə edir. Əli ibn Əbi Talibin (ə) xütbələri özünün gözəl bədii xüsusiyyətləri ilə fərqlənərək, insan və təbiət gözəlliklərini bədii ifadələrlə, məcazlarla təsvir edir. “Nəhcül-Bəlağə”-nin məzmunu və mətni üç hissədən ibarətdir: I hissə 241-242 xütbədən ibarət olub, İmam Əlinin (ə) müxtəlif hadisələr və şəraitlə bağlı etdiyi söhbətlərdir. II hissə 78-79 məktubdan ibarət olub, İmam Əlinin (ə) müxtəlif şəxslərə yazmış və onları düzgün yola, gözəl işlərə yönəldən məktublarıdır. III hissə isə 480-489 hikmətamiz sözdən ibarət olub, İmam Əlinin (ə) müxtəlif yerlərdə söylədiyi əxlaqi, elmi, tarixi, psixoloji və digər hədislər yığımıdır. “Nəhcül-Bəlağə” hekayətləri sadə və ümumi dildə yazılmış bir əsərdir. Burada müxtəlif dastanların əksəriyyəti İmam Əlinin (ə) xilafəti dövründə baş verib. Kitabdakı dastanlar siyasi-iqtisadi, əxlaqi-ictimai və dini sahələri özündə əhatə etmişdir (10,7). “Nəhcül-Bəlağə”-də başqa mövzularla birgə ədəb mövzusuna da geniş yer verilmişdir. Ədəb mövzusunda İmam Əlinin (ə) bu kəlamlarını qeyd etmək olar: “Xalqın əxlaqı ilə uyğunlaşmaq kindən və şərdən qorunmaq üçün vasitədir” (10, 275). “Təqva əxlaqın rəisidir” (10,27). 4. Məlum olduğu kimi, “Min bir gecə” yazılı abidəsi orta yüzilliklərdə çox məşhur olan nağıllar məcmuəsidir. Bu abidənin “ədəb” janrında yaranan əsərlərin əsas ideya-estetik qaynaqlarından hesab olunması təbii haldır. Ət- Yüklə 1,54 Mb. Dostları ilə paylaş:
|