Microsoft Word 2011 teqvim son doc
Yüklə 3,38 Mb. Pdf görüntüsü
|
8
Maraql ı Təqvimin yaranma tarixindən
sin istifadə etdiyi təqvim insanlığın ən vacib ixti- ralarından biridir. Dünya- da hər il küllü miqdarda, müxtəlif ölçüdə, müxtəlif mövzuda təqvimlər bu- raxılır. Onlar böyük və kiçik ölçülü, parça, plastik, kağız əsaslı, ucuz və bahalı olurlar. Həftəlik və birgünlük təqvimlər hər menecerin stolüstü iş aləti, kiçik cib təqvimi isə hər kəsin yol yoldaşıdır. Biz müxtəlif təqvimlərə baxarkən hec düşünmürük ki, onlar necə yaranmışdır. Buradakı ayları, günləri kim yaratmış, tərtib etmişdir. Halbuki, təqvim yaranıb müasir dövrdəki formalara gəlib çatana qədər müəy- yən təkamül yolu keçmişdir. “Kalendar” sözünün yaranması qədim Roma dövrlərinə təsadüf edir. O vaxt hər ayın birinci gününü “kalenda” adlandırırdılar ki, o da borcların qurtarılması günü idi. Borclar haqqında bütün məlumatlar xüsusi kitabda-kalendarlarda öz əksini tapırdı. O, vaxtdan bu söz kiçik dəyişikliklərlə bütün dünya xalqlarının dilində işlənməyə başlandı. Bu gün hamımızın istifadə etdiyimiz təqvimin tarixi çox qədimlərə - daş dövrünə gedib çıxır. Hələ daş dövründən insanlar başa düşürdülər ki, onların həyatı bir çox faktorlardan, o cümlədən, təbiətin fəsil dəyişikliklərindən asılıdır. Bir gün o birisi ilə əvəz- lənir, günəş hər gün üfüqə qalxır, lakin dünənki kimi yox, bir qədər fərqli surətdə. Ay Yer ətrafında ciddi qaydada fırlanaraq həcmcə gah böyüyür, gah kiçilir. İsti yay günlərini yağışlı payız, payızı qış, qışı bahar əvəz edir. Sonra yenə yay, payız, qış, yaz... Adamlar həmişə göydə nələrin baş verməsilə ma- raqlanmışlar. Astronomik işarələr əsasında müxtəlif xalqlar özünün vaxt hesab- lamaları sistemini yaradır- dı. İndiyə qədər şumerlərin gildən hazırlanmış təqvim- ləri mayya indularının daş, qədim misirlilərin papirus, qədim çinlilərin kağız və ipək üzərində həkk edilmiş təqvimləri hazırkı dövrə qə- dər gəlib çatmışdır. Bir sıra xalqların təqviminin əsasını Günəşin, Ayın hərəkəti, di- gərlərini isə hər ikisinin hərəkəti təşkil edirdi. Belə- cə Günəş, Ay və Ay-Günəş təqvimləri yarandı. Lakin bunların heç biri tam dəqiq olmurdu. Ona görə də təq- vimi daim təkmilləşdirir- dilər.
İlk dəfə vaxtın hesab- lanması sistemi Yaxın Şərq ölkələrində yaranmışdır.
9 Şumer münəccimləri ilk olaraq hesablamışlar ki, iki yeni ayların arasındakı vaxt 29,5 gün olur. Bu, vaxtın yeni hesablanmasının təməlini qoydu. Yəni, Ayın Yer ətrafında dövr etməsi üzrə hesablanan vaxt Ay təqvimi kimi qəbul edildi. Şumerlərin ay təqvimində 12 ay olurdu. Hər yeni il yazdan, səmada ilk ayın görünməsindən hesablanırdı. Vavilon astronomları ili 12 ay hesablayaraq hər ili növbə ilə 29, 30 günə ayırırdılar. Bu təqvim üzrə hər il 354 gün, yəni əslində olduğundan 11 gün az ayın axırından hesablanırdı. Yalnız yeni eranın VI əsrindən qəbul edilən günləri ayın əvvəlindən hesabla- mağa başladılar. Çin təqvimi də dünyanın ən qədim təqvimlərin- dən biridir. Bizim eradan 6 əsr əvvəl Çində 19 illik Çjan təqvimi qəbul etmişdilər. Ay təqviminə görə onda 228 ay, Günəş təqvimi üzrə 235 ay hesab edilirdi. Lakin bu təqvim də dəqiq deyildi. Ona görə bu təqvimlər 50 dəfədən artıq dəqiqləşdirilmişdir. Bizim əsrdən 3 əsr əvvəl bir ili 24 fəsilə bölürdülər. 24 fəsildən ibarət olan təqvim dövrümüzə qədər gəlib çatmışdır. İndiyə qədər Çin təqvimində daha bir əlamət mövcuddur. Bu illərin müəyyən bir heyvanın adı ilə bağlanmasıdır ki, avropalılar da bunu qəbul etmişlər. 20 əsr əvvəl 12 heyvanın adı ardıcıl olaraq müvafiq illərə aid edilir. Bütün təqvimlərin bir-birinə bənzədiyinə bax- mayaraq, hamı üçün vahid təqvim yox idi. Ona görə də, təqvimdə dəyişiklik yaratmaq lazım idi. Belə bir dəyişikliyi yeni eradan 46 il əvvəl Qay Yuli Sezar həyata keçirdi. Yeni Günəş təqvimini öz dövrünün ən böyük astronomu Sozigen yaratdı. Öz təqviminin əsasını Günəşin ulduzlar arasındakı yerdəyişməsindən götürdü ki, bu zaman hər il 365 gün, dörddə bir sut- kadan ibarət olurdu. Sozugen hesabladı ki, 3 il ardıcıl olaraq 365 gün, dördüncü il isə 366 gün olur. İli 12 aya bölür və bir sutkanı çıxırdı. Hər yeni il yanvarın 1-dən hesablanırdı. Sayılarkən tək aylar 31, cüt aylar isə 30 gün hesab edilirdi. Fevral ayı isə qısa ay hesab edilərək 29 gün olurdu. Yeni eradan əvvəl 45-ci ildən yeni Günəş təqvimi tətbiq edilməyə başlandı. Roma senatı bu münasibətlə Yuli Sezara təşəkkür etdi. Və onun şərəfinə ayların birini “kvintilius yulies” (iyul), təqvimi isə “Yulian” təqvimi adlandırdı. Bu təq- vim indiyə qədər mövcud olan müasir təqvimin əsa- sını qoydu. Yulian təqvimi romalıların zəbt etdikləri bütün yerlərdə tətbiq edi- lirdi. Yeni eranın 325-ci ilində Nikes şəhərində keçi- rilmiş xristian kilsələrinin tədbirində Yulian təqvimi bütün xristian dünyası üçün qəbul edildi. Xristianlıq ya- yıldıqdan sonra vaxt dün- yanın yaradılması dövrün- dən hesablanmağa başlandı. Bibliyada göstərilirdi ki, dünya İisus Xristosun ana- dan olduğu gündən 5508 il əvvəl yaranmışdır. XVI əsr- dən başlayaraq İisus Xristo- sun həyata gəldiyi dövrdən əvvəlki vaxt yeni eradan əvvəl, sonrakı vaxt isə yeni era hesab edilir. Bu zaman yeni eradan əvvəlki illər çoxdan aza, yeni eradan sonrakı illər isə azdan çoxa doğru hesablanır. Rusiyada əmri ilə o dövrə qədər he- sablanan 7209-cu il 1700- cü illə əvəz edildi, yeni il isə yanvarın 1-dən başlandı. Yüklə 3,38 Mb. Dostları ilə paylaş:
|