Microsoft Word 2017-ci№ doc

Filologiya məsələləri, 2017 
 170
speak?   Ümumi sual  cümlələrinin  müasir  dövrdəki  quruluşu  isə  ancaq   
1750-ci  ildən  sonra   formalaşmağa  başlamışdır   (10, 269). 
“Do”  köməkçi  felindən    danışarkən   Kroch   məsələnin  funksional  
izahını    verməyə      çalışmışdır. O  qeyd  edir  ki, cümlədə    işlənən      “do”    
dinləyiciyə  mübtəda  və  tamamlığı    fərqləndirməyə  kömək  edir.   O,   
“V+NP+NP”  modelli  cümlə    ilə  “ Do+NP+V+NP”modelli  cümləni  
fərqləndirir.  Kroch  fikrini  bununla  əsaslandırır  ki,  ikinci  modeldəki  
“do”  sözünün  köməyi  ilə  ondan  sonra  işlənən  birinci  NP-in  mübtəda  
olmasını  söyləmək  çətin  deyildir  ( 6,72). 
Müəllif  öz  araşdırmasında  beş  cümlə  tipinin  həm  qədim,  həm  də  
müasir  dövrdəki  strukturlarını  fərqləndirmiş  və  diqqəti  də  “do”  köməkçi  
felinin  işlənməsinə  yönəltmişdir.  O,  bu  cümlə  tiplərinə    nəqli  inkar  
(negative  declarative),   sual  inkar  (negative  question),  təsdiqdə  olan  
təsirli  sual (positive  question  transitive),  təsdiqdə    olan    təsirsiz  sual  
(positive  question  intransitive) və  təsdiqdə  olan  “wh-obyekt”  suallarını   
(positive wh-object)  aid  etmişdir.  
Bundan  başqa    “do”    sözü    nəinki   köməkçi fel  kimi  sual  
cümlələrinin  yaranmasında, həmçinin  fel  əvəzləyicisi    kimi    nəqli  
cümlələrdə  də  istifadə  edilmişdir.  “Do”  sözünün  bu  mənada  işlənməsi  
əsas  fel  olmadan  işlənən  modal  və  köməkçi  fellər  kimi,  cümlədə   
xəbərin  yerini  də    boş  qala  bilməyəcəyini  göstərmişdir.  İngilis  dilinin  
tarixində  diqqəti  cəlb  edən  məsələlərdən  biri  də  müəyyən  dəyişikliklərə  
məruz  qalmış  inkarlıq  olmuşdur. Qədim  ingilis  dilinin  sintaksisindən  
məlum  olduğu  kimi  o  dövrdə  inkar  cümlələrinin  yaranmasında  iki  və  
daha  çox  inkarlıq   bildirən  elementdən  istifadə  olunurdu.  “Ne”  ədatı  
qədim   dövrdə  beon  (to  be), habban  (to  have),  willan  (to  want),  witan  
(to  know)  kimi   fellərlə    birləşib  cümlədə  inkarlığı  bildirmək  üçün 
işlənirdi:  ne+isnis;  ne+waes
naes; ne+waeron
naeron;  ne+ 
hadde nadde;  ne+had nad  və s.Qədim  ingilis  dilinin  sonlarına  yaxın  
başqa  qüvvətləndirici  inkar  ədatı  naht   (noht)  inkar  cümlələrinin  
düzəldilməsində  istifadə  olunmağa  başlayır  (4,96). 
 
ƏDƏBİYYAT 
 
1.  Musayev  O.İ.  İngilis  dilinin  qrammatikası.  Bakı:  Maarif,1996. 
2.  Abdulrahimov  E.H.  The  ABC  of  the  history  of  the  English  
language. Baku: Mütərcim, 2005. 
3.  İlyish B.A.  History  of  the  English  Language. Leningrad,1973. 
 
 
 

---

Filologiya məsələləri, 2017 
 171
S.GOUSSEYNOVA 
THE CHANGES  IN  THE  COMMUNICATIVE TYPES  OF  THE  
SENTENCE  IN  THE  COURSE OF  THE  HISTORICAL  
DEVELOPMENT OF  THE  ENGLISH 
 
SUMMARY 
The article  focuses  on  the  changes  in  the  communicative  types  of  
the  sentence  throughout  the  development  of  the  English  language.The  
content of  the  article  comprises  the  following  problems: -the changes  
happened in  the structure  of  the  declarative  sentences; -the  use  of  the 
analytical  forms  in  the  formation  of  the  negative  and  interrogative  
sentences; the  formation  of  the  imperative  and  exclamatory  sentences  in  
the  course  of  the  historical  development  of  the  English  language, etc. 
Here    is    presented    different    examples  from  old, Middle  and  
Modern  English  literature  in  order  to   interpret  this  theme. The article is 
also devoted some kinds of verbs in simple and compround sentences,their 
role and significance in morphological system analisis the construction of a 
sentences and phrase in context of  praramatically prononciation. 
    
С.ГУСЕЙНОВА 
ТРАНСФОРМАЦИЯ В СТРУКТУРЕ СИНТАКСИСЕ В ДРЕВНЕЙ 
И СРЕДНЕЙ АНГЛИЙСКОГО ЯЗЫКА 
 
РЕЗЮМЕ 
В  статье  рассматривается    трансформация  в  синтактическом 
структуре  в  средней  и  древней  английского  языка,их  типология  на 
современном  этапе,взаимосвязь    родственных  языков  и  коммуника-
тивные формы синтаксиса и их употребление на современном этапе. В 
статье  также  анализируется  история  языковые  и  культурные  связи 
английского  языка  с  другими  Западноевропейскими  языками  а  также 
рассматривается  в  древнем  английского  языка  синтактические 
трансформация в составе предложений и его всесторонные  развития в 
историческом  этапе.  В  статье  также  рассматривается  основные 
трансформация  в  структуре  синтаксисе  в  простых  и  сложных 
предложениях в древней и средней эпохах в Англии и анализируется с 
современным  синнтаксисом  Английского  языка.В  данной  статье 
рассматривается также конструкция предложения и фразы в древней и 
средней  эпохах  Английского  языка  в  контекстах  прагьатических 
пропозициях. 
Rəyçi: Nuriyyə Rzayeva 
            Filologiya üzrə fəlsəfə doktoru,dosent 

---

Filologiya məsələləri, 2017 
 172
 
f.e.n., baş müəl.KADIYEVA SEVDA  
Azərbaycan dili və nitq mədəniyyəti kafedrası 
Azərbaycan Tibb Universiteti 
 
TİBB UNİVERSİTETİ TƏLƏBƏLƏRİNİN NİTQDƏKİ QÜSURLARI 
VƏ ONLARIN ARADAN QALDIRILMASI YOLLARI 
 
Ключевые  слова:  речь,  недостаток,  слово,  студент,  врач,  внимание, 
значение 
Açar sözləri: nitq, qüsur, söz, tələbə, həkim, diqqət, əhəmiyyət   
Keywords: speech, defect, word, student, doctor, attention, mean   
      
Məlumdur ki, qədim dövrlərdən insanlararası əlaqələr nitqin köməyi 
ilə mümkün olurdu. Hələ o vaxtlardan nitqə böyük diqqət və  əhəmiyyət 
verilirdi.  
Nitq vərdişləri insanlara nəsillikçə keçmir, o birdən-birə  də peydə 
olmur. Bu vərdişlərə insan tədricən yiyələnir. Nitq bacarıqlarına yiyələnmək 
bütün peşə sahibləri və hamı üçün vacibdir.Gözəl danışığa, sözdən düzgün 
və yerində işlətmək bacarığına malik olmaq,  əsasən, tibb işçiləri üçün çox 
vacib bir amildir.  
Məlumdur ki, heç bir peşə tibb kimi həyatla sıx  əlaqədə deyil. 
İnsanlar öz həyatlarını, uşaqlarını, doğmalarını  həkimlərə etibar edir. 
Həkimlik peşəsi daxili etik mədəniyyət tələb edir, həkimin hər işlətdiyi 
sözün böyük əhəmiyyəti var və söz möcüzələr yaradan mühüm vasitələrdən 
biridir.Sözün köməyi ilə xəstəyə  yaxşılaşması ümidini vermək, bəzi hallarda 
ürəkləndirmək olar. Həkim tərəfindən bacarıqla deyilən söz terapevtik 
əhəmiyyətli vasitə kimi ola bilər və  xəstənin vəziyyətinin yaxşılaşmasına, 
inamının möhkəmləndirilməsinə doğru apara bilər. Nahaq yerə deməyiblər 
ki, “söz həm məlhəmdir, həm də yara”. V.M.Bexterev həkimin xəstələrlə 
ünsiyyətə böyük əhəmiyyət verərək deyirdi: “Əgər həkimlə söhbətdən sonra 
xəstənin halı yaxşılaşmasa, deməli o, həkim deyil”.  
Həkimin, ümumiyyətlə, tibb işçilərinin nitqində diqqətini əsasən nəyə 
yönəltmək lazımdır?  İlk növbədə - səsin intonasiyasına (tonuna). Həkimin 
intonasiyası həmişə mülayim olmalıdır. Öz xeyirxah təbəssümü və baxışı ilə 
həkim xəstəyə, sanki,  çatdırmalıdır ki, “mən sənə kömək etmək 
istəyirəm”.Tibb işçilərinin nitqində  kəskin, sərt sözlərə  və ifadələrə yol 
verilməməlidir. Onlar öz sözləri və jestləri ilə xəstələrdə özlərinə qarşı inam 
yaratmalıdırlar. 
Tibb işçilərinin nitqində əsas keyfiyyətlərdən biri – nitqin aydınlığı, 
sadəliyi və asan başa düşülməsidir. Xəstə isə öz şikayətlərini bildirərək əmin 

---