78
3.
3 litrlik balonu 6 litrlik balona boşalt.
Orada olan 2 litr suyun üzərinə 3 litr su tökəndə 6 litrlik balonda 5 litr su alınır.
Bu hissədə verilən izahat və yeni məlumatlar oxunur. Alqoritmin təsvirinin
müxtəlif üsullarını izah edərkən bu üsulların icraçıdan asılı olaraq seçildiyi
vurğulana bilər. Müəllim lövhədə sadə bir alqoritmin blok-sxemini çəkib göstərə
bilər. Xətti və budaqlanan alqoritmlərə aid sadə nümunələr göstərmək faydalı
olardı.
Dərsliyin “Araşdıraq-öyrənək” hissəsində verilmiş tapşırıq sinifdə, yaxud evdə
yerinə yetirilə bilər.
Şagirdlərə hər hansı bir məsələnin alqoritmini blok-sxemlə qurmağı təklif etmək
olar. Bu zaman sadə məsələ vermək lazımdır ki, onun həlli çox vaxt aparmasın. Bu
işi lövhədə icra etmək daha məqsədəuyğundur. Məsələn, tərəfləri a və b olan
düzbucaqlının sahəsinin hesablanması alqoritmini blok-sxemlə qurmaq olar.
Dərsliyin “Nümunə” hissəsində kotletin qızardılması haqqında məsələni birgə
həll etmək olar.
Müəllim şagirdlərlə birlikdə mövzunun “Sual və tapşırıqlar” hissəsində veril-
miş tapşırıqların cavablarını müzakirə edə bilər. 6-cı tapşırığın cavabı C) bəndidir.
Müəllim dərsin təlim məqsədlərinə nail olmaq dərəcəsini aşağıdakı meyarlar üzrə
qiymətləndirə bilər:
1. Alqoritmin təsvirini nümunələrlə izah etmə.
2. Alqoritmin təqdimolunma üsullarını fərqləndirmə.
3. Verilmiş məsələnin həll alqoritmini bir neçə üsulla göstərmə.
4. Alqoritmlərin təqdim olunmasında cədvəl və blok-sxemdən istifadə etmə.
79
Dərs
19
/ Mövzu:
ƏYLƏNCƏLİ MƏSƏLƏLƏR
Bu dərs əvvəlki dərsin davamıdır və biliklərin dərinləşdirilməsinə xidmət edir.
Şagirdlər verilmiş məsələlərin həllini müxtəlif formalarda göstərməyi öyrənirlər.
Dərsin əsas məqsədi şagirdlərin alqoritmik təfəkkürünün inkişaf etdirilməsidir.
Məntiqi məsələlərin həlli şagirdlərdə mühakiməyürütmə, təhliletmə və modelləşdir-
mə kimi idraki bacarıqların reallaşdırılmasına yardım göstərir. Məsələlərin həlli za-
manı müzakirə və diskussiyaların təşkili tövsiyə olunur. Bu zaman şagirdlərin diq-
qətini həllin daha münasib formada təqdim edilməsinə yönəltmək məqsədəuyğundur.
“Fəaliyyət” tapşırığında əsas məqsəd siçanın hərəkət alqoritmini oxlarla yaz-
maqdır. Bu bacarıq növbəti dərsdə Cizgiçinin, sonra da LOGO mühitində Bağanın
hərəkət alqoritmini yazmağa kömək edəcəkdir. Bu tapşırıqda alqoritm oxlarla yazı-
lırsa, növbəti dərsdə oxlar sözlərlə – komandalarla əvəz olunacaqdır. Bu məsələnin
çoxlu sayda həll variantları vardır. Məsələn,
↑1 →1
↓1 →3
↑2
←2 ↑1
↑1 →1
Nəticənin müzakirəsi üçün şagird işlərinin bir neçəsini yoxlamaq olar.
Alqoritmin icrasını rollu oyunla göstərmək faydalı olardı. Bu zaman şagirdlərdən
biri “siçan”, qalanlar isə “buğda dənələri” olur. Damalar isə partalarla əvəzlənə
bilər. Dərslikdə verilmiş tapşırığın alqoritmini isə oxlardan başqa, söz və şəkillə –
sxematik olaraq göstərmək mümkündür.
Nümunələrin şagirdlərlə birlikdə həll edilməsi daha məqsədəuyğundur. Müəllim
nümunə kimi başqa məsələlərdən də istifadə edə bilər.
Dərsliyin “Araşdıraq-öyrənək” hissəsində verilmiş məsələlər nümunələrdə
verilmiş məsələlərin bir qədər mürəkkəb variantlarıdır.
Məsələ 1. 27 dəmir pulu hərəsində 9 pul olmaqla 3 hissəyə bölmək olar. Bir dəfə
çəkməklə saxta pulun hansı doqquzluqda olduğu müəyyən edilir. 9 pulun içindən 2 dəfə
çəkməklə saxta pulun tapılması alqoritmi isə dərslikdə olan nümunədə verilmişdir.
Məsələ 2.
Addımlar
Su qabları
4 litrlik
3 litrlik
Başlanğıc 0
0
1 0 3
2 3 0
3 3 3
4 4
2
80
Bu məsələnin çoxlu sayda həlləri ola bilər. Müəllim bu tapşırığın həllinə müsabiqə
elan edə bilər: məsələni ən az sayda addımlarla həll edən şagird qalib gəlir. Təbii
ki, bir neçə şagird qalib ola bilər.
Müəllim şagirdlərlə birlikdə mövzunun “Sual və tapşırıqlar” hissəsində
verilmiş tapşırıqların cavablarını müzakirə edə bilər. Bu məsələnin çoxlu sayda həll
variantları vardır. Məsələn,
→4 ↑1←3↑1→3 ↑2←1←1↓1
Müəllim dərsin təlim məqsədlərinə nail olmaq dərəcəsini aşağıdakı meyarlar üzrə
qiymətləndirə bilər:
1. Sadə məsələlərin alqoritmini qurma.
2. Alqoritmi müxtəlif üsullarla təsvir etmə.
3. Müxtəlif üsullarla təsvir olunmuş alqoritmi icra etmə.
Dərs
20
/ Mövzu:
PROQRAM NƏDİR
Şagirdlərin əvvəlki dərslərdə mənimsədikləri alqoritmləşdirmə bacarıqları proq-
ramlaşdırma mühitində praktik işlərlə möhkəmləndirilməlidir. Proqramlaşdırma
prosesində toplanılan təcrübə şagirdlərin alqoritmik və məntiqi təfəkkürünün
inkişafına kömək edəcəkdir. Bu təcrübə şagirdləri inandırmalıdır ki, istənilən prob-
lem və məsələnin həll alqoritmini düzgün tərtib etməklə onun həllinə nail olmaq
mümkündür. Dərsin kompyuter sinfində keçilməsi məqsədəuyğundur.
Mövzunu “proqramlaşdırma” anlayışı ilə və şagirdlər üçün ilk proqramlaşdırma
dili olan LOGO ilə tanışlıq kimi də adlandırmaq olar. Dərsin əsas məqsədlərindən
biri “alqoritm” və “proqram” anlayışlarını izah etməkdir. Proqram alqoritmin təq-
dimolunma üsullarından biridir. Proqramlar proqramlaşdırma dillərində yazılır.
Proqramın icraçısı kompyuterdir. Yaxşı olar ki, müəllim proyektor vasitəsilə şa-
girdləri ALPLogo proqramlaşdırma mühiti, onun icraçısı olan Bağa və dilin ko-
mandaları ilə tanış etsin. Dərsdə şagirdlərə Logo dilinin yaradılması tarixindən də
danışmaq olar.
LOGO adı qədim yunan sözü “logos”dan götürülüb, “fikir”, “söz” mənasını verir.
LOGO dili 1967-ci ildə Massaçusets Texnologiya İnstitutunda (ABŞ) professor
Seymur Papert tərəfindən yaradılıb. İlk kompyuter oyunları və hakerlər hərəkatı
da bu universitetdən başlanıb. Logo dilində proqram yazmaq dünyanın bir çox öl-
kələrində yaşayan uşaqların ən sevimli məşğuliyyətinə çevrilmişdir. Azərbaycanda
ilk dəfə olaraq ALPlogo proqramlaşdırma mühiti dərslik müəllifləri tərəfindən
yaradılmış və dərslik komplektinə pulsuz olaraq əlavə edilmişdir. Bu proqramı
www.bakineshr.az, yaxud www.informatik.az saytlarından yükləmək və kompyu-
terin C diskinə, sadəcə, köçürmək lazımdır (quraşdırmağa ehtiyac yoxdur).
ALPLogo proqramının digər proqramlardan ən mühüm fərqi ondadır ki, bu proq-
ramda komandalar Azərbaycan, ingilis və rus dillərində yazıla bilər. Sistem hər üç
dili qəbul edir.