69
Dərs
15
/ Mövzu:
ŞƏKİLLİ MƏTNLƏR
Şagirdlər mətnə şəkilləri əlavə etmək bacarığı ilə aşağı siniflərdən tanışdırlar.
Dərsin təlim məqsədlərini reallaşdırarkən şagirdlərin əvvəlki
biliklərini aktivləşdir-
mək və hər bir şagirdə bacarıq səviyyəsinə uyğun tapşırıqlar vermək tövsiyə olu-
nur. Təlim nəticələri yüksək olan şagirdlərə mətnə şəkil əlavə etməklə yanaşı, onu
formatlamağı da tapşırmaq olar. Dərslikdə verilmiş mətnə əvvəlki dərslərdə
yaradılmış şəkillərin yerləşdirilməsi nəzərdə tutulmuşdur. Bunun üçün dərsə
başlamazdan əvvəl kompyuterlərdə uyğun şəkillərin saxlanıldığını yoxlamaq
lazımdır. Amma müəllim şagirdlərə fərqli tapşırıqlar da verə bilər. Məsələn,
“Azərbaycan”, “Neft buruqları”, “Novruz bayramı”, “Azərbaycan yeməkləri”,
“İdman” mövzularında mətn yığmaq və uyğun şəkillər yerləşdirmək tapşırıla bilər.
Bu şəkillərin kompyuterlərin yaddaşında əvvəlcədən, uyğun qovluqlarda yerləşdi-
rilməsi tövsiyə olunur.
Müəllim dərsin əvvəlində kitab və digər çap məhsullarında illüstrasiyaların
vacibliyi haqqında müzakirə təşkil edə bilər.
Dərsliyin “Fəaliyyət” hissəsində verilmiş tapşırıqda əsas məqsəd mətnin lazım
olan yerinə uyğun şəklin yerləşdirilməsidir. Şagirdlər aşağı siniflərdən bu bacarıqla
tanış olsalar da, onlar WordPad proqramında daha sadə üsulla – şəkli mətnə bufer
yaddaşından istifadə etməklə yerləşdirmişdilər. WordPad proqramı mətnə şəkli
yerləşdirmək üçün OLE texnologiyasından istifadəni tələb edir. Bu, şagirdlərdə bir
qədər narahatlıq yarada bilər. Writer və MS Word proqramlarında isə şəkli
yaddaşın istənilən yerindən daxil etmək mümkündür. Proyektordan istifadə edən
müəllim, şagirdlərə mətnə şəklin daxil olunması alqoritmini nümayiş etdirir.
Tapşırıqda yığılmış mətnə qrafik redaktora aid birinci dərsdə çəkilmiş şəklin
yerləşdirilməsi nəzərdə tutulur. Ona görə də şagirdlərin kompyuterlərində uyğun
şəklin olduğunu qabaqcadan yoxlamaq lazımdır. Lazım olan şəklin kompyuterin
yaddaşından tapılması şagirddən bir neçə bacarıq tələb edir. Bu bacarıqların yada
salınması üçün müəllim onları nümayiş etdirə bilər.
Diferensial təlim. Sağlamlıq imkanları məhdud olan şagirdlər istədiyi mətni yığıb
ona şəkil əlavə edə bilərlər. Praktik iş zamanı belə şagirdlər daha çox diqqət tələb
edir. Təlim nəticələri yüksək olan şagirdlər isə mətni yığdıqdan sonra kompyuterin
yaddaşından ona uyğun bir neçə şəkil əlavə edə bilərlər.
70
Şagirdlərin qazandıqları yeni bacarıqlarla bağlı yaranan sual və çətinliklər
aşkarlanıb müzakirə edilə bilər. Adətən, şagirdlər qoyulacaq şəklin yerini
müəyyənləşdirməkdə çətinlik çəkirlər. Sadəlik üçün şəklin yerini müəyyən
etdikdən sonra klavişinin basılması məqsədəuyğundur. Yerləşdirilmiş
şəklin ölçülərinin dəyişdirilməsi sadə bacarıq olsa da, bəzən şagirdlər seçdirilmiş
şəklin tutacaqları ilə işləməkdə səhvlərə yol verirlər.
Dərsliyin bu hissəsində verilən məlumat şəklin ölçülərinin dəyişdirilməsinə
aiddir. Bu bacarığı müəllim proyektor vasitəsilə əyani olaraq nümayiş etdirə bilər.
Müəllim dərsin bu mərhələsində şagirdlərə yaradıcı tapşırıq verə bilər:
“İstədiyiniz mövzuya uyğun bir neçə cümlə yığın və ona uyğun şəkillər əlavə
edin”. Mövzular idman, kulinariya, mənim ölkəm, təbiət və s.-yə aid ola bilər.
Müəllim şagirdlərlə birlikdə mövzunun “Sual və tapşırıqlar” hissəsində
verilmiş tapşırıqların cavablarını müzakirə edə bilər.
Müəllim dərsin təlim məqsədlərinə nail olmaq dərəcəsini aşağıdakı meyarlar üzrə
qiymətləndirə bilər:
1. Şəkli kompyuterin yaddaşından mətnə əlavə etmə.
2. Şəklin ölçülərini dəyişmə.
3. Sənədi yaddaşda saxlama.
Dərs
16
/ Mövzu:
MƏTN REDAKTORUNDA ŞƏKLİ
NECƏ ÇƏKMƏK OLAR
Mətn redaktorunda işləyərkən bəzən mətnə sadə fiqurlardan ibarət şəkil əlavə
etmək tələb olunur. Bunun sadə yolu elə mətn redaktorunun özündə şəklin
çəkilməsidir. Bu, ilk baxışdan şagirdlərə qəribə görünə bilər. Ancaq təcrübə
göstərir ki, şagirdlər mətn redaktorunda çox həvəslə şəkillər yaradırlar. Şagirdlərin
yaradıcı fantaziyaları mətn redaktorunda maraqlı rəsmlər yaratmağa imkan verir.
Dərsə başlamazdan əvvəl mətn redaktorunun rəsm alətlərinin əsas pəncərəyə
çıxarılması tövsiyə olunur. Dərsin təlim məqsədləri həm Microsoft Word, həm də
ona oxşar olan OpenOffice.org Writer proqramında reallaşdırıla bilər. Bəzən avto-
fiqurlardan (
Autoshapes)
istifadə edərkən rəsm sahəsi çərçivədə açılır və ilk vaxt-
larda şagirdlər üçün narahatlıq yaradır. Bu çərçivəni yığışdırmaq üçün
Tools
→
Options
menyu komandasından
General
səhifəsini
açmaq və
Automatically create drawing canvas when inserting AutoShapes
boksundan
qeydi ləğv etmək lazımdır.
Bəzən mətn redaktorunda müxtəlif fiqurlardan ibarət şəkil yaradarkən bu fiqurları
qruplaşdırmaq lazım gəlir. 5-ci sinif şagirdləri üçün bu bacarıq bir qədər mürəkkəb
ola bilər. Ona görə də dərsdə mətn redaktorunda yalnız müxtəlif sadə şəkillərin
yaradılması bacarığı formalaşdırılır. Dərsin əvvəlində müəllim şagirdlərə mətn və
qrafik redaktorlarda şəkil çəkməyin çox oxşar olduğunu vurğulaya bilər. Bunun
üçün hər iki redaktorun bir neçə oxşar alətini nümayiş etdirmək olar.