Microsoft Word aliyeva gulsen docx

 

31 

 

sığorta  cəmiyyətinin  azərbaycan  Respublikası  ərazisində  sığorta  fəaliyyətini 

həyata keçirmək hüququ yoxdur. 

  Bu meyara uyğun olmayan hüquqi şəxsin sığorta fəaliyyəti ilə məşğul olmaq 

hüququ yoxdur. 

  Azərbaycan Respublikasında sığorta təşkilatları qanunvericiliklə müəyyən 

olunmuş təşkilati-hüquqi formalarda (açıq və qapalı səhmdar cəmiyyətlərr, 

məhdud məsuliyyətli cəmiyyət və. s.) yaradıla bilər. Burada meyar odur ki, 

sığortaçının təsisçiləri (iştirakçıları ) yaradılmış hüquqi şəxslərə münasibətdə 

öhdəlik hüquqlarına ,yaxud hüquqi şəxslərin əmlaklarına münasibətdə əmlak 

hüquqlarına malikdirlər. Hüquqi mənada bu meyarın olmadığı təşkilati –

hüquqi formalarda (ictimai və dini təşkilatlarda , xeyriyyə və digər fondlarda , 

hüquqi şəxslərin birliklərində (assosiasiya və ittifaqlarda)  sığorta təşkilatları 

yaratmaq olmaz və onlar sığortaçı kimi çıxış etmək hüququna malik 

deyildirlər. Sığorta təşkilatlarının xüsusi kateqoriyasını qarşılıqlı sığorta 

cəmiyyətləri təşkil edir. 

  Azərbaycanın sığorta təcrübəsində  sığorta təşkilatları səhmdar cəmiyyətləri 

və məhdud məsuliyyətli cəmiyyət təşkilati-hüquqi formalarında yaradılmışdır. 

Təsərrüfat cəmiyyətləri məhdud və əlavə məsuliyyətli cəmiyyətlər , açıq və 

qapalısəhmdar cəmiyyətləri kimi təşkilati-hüquqi formaya malik olan təsərrüfat 

cəmiyyətləridir.Bütün formalar üçün ümumi xarakterik xüsusiyyət onun bütün 

iştirakçılarının əmək qabiliyyəti olan fiziki şəxslər,hüquqi şəxs yaratmadan 

fəaliyyət göstərən sahibkarlar və     hüquqi şəxslərdir.Təsərrüfat 

cəmiyyətlərinin iştirakçıları əgər qanunla başqa  qaydalar nəzərdə 

tutulmamışdırsa, dövlət orqanlarında və yerli özünüidarəetmə orqanlarında 

çıxış etmək hüququna malik deyildirlər. 

 Məhdud məsuliyyətli cəmiyyət bir və ya bir neçə iştirakçı tərəfindən təsis 

edilə bilır ki,onlar da cəmiyyətin öhdəliklərinə cavabdeh deyildirlər və 

cəmiyyətin fəaliyyəti ilə əlaqədar yalnız onların qoyduqları əmanətlərin dəyəri 

ilə , o cümlədən onların ödəmədikləri hissələr miqdarında zərər risklərini 

---

 

32 

 

daşıyırlar.Cəmiyyətin iştirakçısı onun nizamnamə kapitalındakı payına 

müvafiq olaraq cəmiyyətin bütün əmlakından pay almaq hüququna 

malikdir.Cəmiyyətdən çıxma halında onun həmin payı pulla və ya natural 

formada almaq hüququ vardır.Cəmiyyətin iştirakçısının öz payını 3-cü 

şə

xslərlə özgəninkiləşdirmək azadlığı cəmiyyətin başqa iştirakçılarının ,yaxud 

onun idarəetmə orqanının şəxsində cəmiyyətin özünün razılığının alınması ilə 

məhdudlaşdırıla bilər.Cəmiyyətin idarə edilməsinin ali orqanı onun 

iştirakçılarını ümumi yığıncağıdır. Operativ (gündəlik) idarəetmə üçün 

kollegial (iadrə heyətini sədri başda olmaqla idarə heyəti,yaxud cəmiyyətin 

iştirakçılarının ümumi yığıncağına hesabat verməli olan) təkbaşına , təkbaşına 

(Baş direktor) icraetmə orqanı yaradıla bilər. 

  Əlavə məsuliyyətli cəmiyyət məhdud məsuliyyətli cəmiyyətin müxtəlif 

forması olmaqla ondan onunla fərqlənir ki,əlavə məsuliyyətli cəmiyyətin 

iştirakçıları nizamnamə kapitalına qoyulan əmanətlərin bölünən olan 

miqdarında onların həyata keçirdikləri fəaliyyətdən irəli gələn cəmiyyətin 

öhdəlikləri üzrə öz üzərinə əlavə öhdəliklər qəbul edirlər.Bu cür əlavə 

məsuliyyətin hissəsi cəmiyyətin təsisetmə müqaviləsi ilə 

möhkəmləndirilir.Əlavə məsuliyyətli cəmiyyətin nizamnamə kapitalında 

qoyulmuş özünün əmanətinin (həmrəy və subsidiar xüsusiyyətli) həddlərində 

hər bir iştirakçının əsas məsuliyyət miqdarı müəyyən edildikdən sonra əlavə 

məsuliyyət başlayır.Əgər təsisetmə müqaviləsi məsuliyyətin bölüşdürülməsinin 

digər qaydası nəzərdə tutlmamışdırsa ,iştirakçılardan biri cəmiyyətdən çıxdıqda 

(müflisləşdikdə ,məsələn , iştirakçılardan biri) cəmiyyətin öhdəlikləri üzrə 

onun məsuliyyəthissəsi cəmiyyətin başqa iştirakçıları arasında həmin 

cəmiyyətin nizamnamə kapitalına qoyduqları əmanətlərə mütənasib olaraq 

bölüşdürülür. Səhmdar cəmiyyət nizamnamə kapitalı sənədləşdirilmiş və ya 

sənənədləşdirilməmiş formada buraxılmış səhmlər qovluğu şəklində yaradılan 

müəssisənin təşkilati-hüquqi formasını əks etdirir.Səhmlər cəmiyyətin 

təsisçiləri tərəfindən satın alına bilər ,yaxud açıq abunə  ilə satıla bilər.Birinci 

---

 

33 

 

halda .söhbət qapalı səhmdar cəmiyyətindən gedir.ikinci halda isə açıq 

səhmdar cəmiyyətindən gedir.Təsisçilər və səhmdarlar cəmiyyətin öhdəlikləri 

üzrə məhdud olan məsuliyyət daşıyırlar və onların məsuliyyəti onlara məxsus 

olan səhmlərin dəyəri ilə məhdudlaşdırılır.Səhmdar özünü nizamnamə 

kapitalındakı payına müvafiq olaraq dividendlərin ödənilməsinə yönəldilmiş 

mənfəətin bir hissəsini almaq hüququna malikdir. 

 Qapalı səhmdar cəmiyyət ilə məhdud məsuliyyətli cəmiyyət arasında oxşar 

ə

lamətlər mövcuddur. Daha çox oxşarlıq iştirakçıların sayından, səhmlərin 3-

cü şəxslərə özgəninkiləşdirilməsininin məhdud hüququndan (satın almanın 

üstün hüququna malik olan başqa səhmdarların razılığı ilə) ibarətdir.Qapalı 

səhmdar cəmiyyətin üzvlərini miqdarı 50 nəfərdən çox olmamalıdır. 

Üzvlərinin artması halında qapalı cəmiyyət açıq səhmdar cəmiyyətə 

çevrilməlidir ya da ləğv olunmalıdır. 

 Açıq səhmdar cəmiyyətin iştirakçılarının miqdarı məhdud deyildir. Onun 

iştirakçıları onlara məxsus olan səhmləri başqa iki səhmdarın razılığı olmadan 

özgəninkiləşdirmək hüququna malikdir. Açıq səhmdar cəmiyyət hər il özünün 

maliyyə hesabatını dərc etdirməyə borclu olduğu halda, qapalı səhmdar 

cəmiyyət yalnız qanunla nəzərdə tutlmuş hallarda bu cür öhdəlik daşıyır. ( 

məsələn, əgər bu cəmiyyət sığorta əməliyyatlarını həyata keçirirsə ). 

  Qapalı səhmdar cəmiyyətinin idarə edilməsi  (idarəetmənin ali orqanının 

fəaliyyət göstərməsi cəhətdən və onun icraedici orqanı cəhətdən) məhdud 

məsuliyyətli cəmiyyətin idarəedilməsi ilə daha çox oxşardır. Belə ki,açıq 

səhmdar cəmiyyətdə tam mənada “ bir (adi ) səhm- bir səsdir” idarəetmə 

prinsipi idarəetmənin ali orqanında işlədilir və idarəetmənin kollegial icraedici 

orqanı daha xarakterik hesab edilir.Açıq səhmdar cəmiyyətin daha bir sıra 

xüsusiyyətləri mövcuddur ki, sığortanın uzunmüddətli növlərini həyata keçirən 

ş

irkətlər üçün onu daha da üstün tutulan formaya çevrilir.Bu cür xüsusiyyətlərə 

cəmiyyətin bütöv bir sira nəzarətedici, müşahidəedici orqanlarının ,ayrı-ayrı 

---