Microsoft Word aliyeva gulsen docx

 

28 

 

3)

  X yaşından (x+ 1)yaşına keçdikdə ölənlərin sayı.Bu göstərici dx ilə işarə 

edilir və aşağıdakı düsturla hesablanır: 

dx=l

x

-l 

x+1

 

(9) 

4)

  X yaşlı şəxsin qarşıdakı il ərzində ölmək ehtimalı. Bu göstərici qx ilə işarə 

edilir və aşağıdakı düsturla hesablanır: 

  qx= (l

x

-l 

x+1

 )/ l

x

 =dx/ lx                      (10) 

5)

  x yaşlı şəxsin qarşıdakı həyatının orta davametmə müddəti .Bu göstərici e

x

 

ilə işarə edilir və aşağıdakı düsturla hesablanır: 

 e

x

= 0,5+ (l 

x+1

 +l 

x+2

 +.......l

w

 )/ l

x

          (11) 

    Bu düsturda w ilə ölüm cədvəli üzrə yaşın son həddi işarə edilmişdir. 

 Həyat sığortası müqavilələri uzunmüddətli olduğundan yığılan sığorta haqları 

sığortaçı tərəfindən investisiyaya yönəldilərək müəyyən gəlir əldə edilir.Pul 

məbləği vahidinin il ərzində investisiyasından alınan gəlir norma faizi və ya 

illik gəlirlilik norması adlanır. Bu göstərici i ilə işarə edilir və faizlə ifadə 

olunur. 

Ə

gər P məbləği illik gəlir norması i olmaqla n il müddətinə investisiyaya 

qoyulmuşdursa,onda həmin müddətin sonuna S=P (1+i)

n

 həcmində məbləğ 

yığılacaqdır. Bu düstur mürəkkəb faizlər düsturu ,P məbləği S məbləğinin 

müasir dəyəri, S məbləği isə P məbləğinin gələcək dəyəri adlanır. 

Pul vəsaitinin müasir dəyərinin müəyyən edilməsi proseso diskontlaşdırma 

adlanır.Mürəkkəb faizlər düsturunaəsasən pul vəsaitinin müasir dəyəri 

   P=S(1+i

) –n

  düsturu ilə hesablanır. (1+i) 

–n

 ifadəsi diskont adlanır və v ilə 

işarə edilir. Bu işarələməyə əsasən , P= Sv 

n

 olur. 

Həyat sığortası üzrə aktuar hesablaşmaları sadələşdirmək uçun komutasiyon 

(ədədlər)  funksiyalardan istifadə edilir: 

Dx=l

x

 v 

x

, Nx= Dx+Dx+1+.......+D

w

, 

Cx=dx v 

x+1

 ,Mx=Cx+ C x+1+.......+ C

w

, 

 Sx= Nx+N x+1 +......+N

w

, 

 Rx= Mx+ M x+1+....+ M

w

 . 

---

 

29 

 

Bu sığorta sahəsi üzrə sığorta haqqları birdəfəlik və ya hissə- hissə ödənilə bilər. 

Ə

vvəlcə sığorta haqlarının birdəfəlik ödənilməsinə baxaq. Belə ki, sığorta məbləği 

1  manat olmaqla x yaşlı şəxlə yaşamaq hadisəsindən n il müddətinə bağlanmış 

sığorta müqaviləsi üzrə birdəfəlik netto- dərəcə aşağıdakı düsturla hesablanır. 

 

                       nE

x

=D 

x + n

/D 

x

 , 

(12) 

Bu düsturda nE

x

 ilə birdəfəlik netto dərəcə işarə edilmişdir. 

Sığorta məbləği 1 manat olmaqla x yaşlı şəxslə ölüm hadisəsindən n il müddətinə 

bağlanmış sığorta müqaviləsi üzrə birdəfəlik netto dərəcə aşağıdakı düsturla 

hesablanır. 

               nA

x

=(M

x

-M 

x+n

)/D

x

,                                (13) 

 Bu düsturda nA

x

 ilə birdəfəlik netto-dərəcə işarə edilmişdir.

 

 

  Netto mükafat hesablandıqdan sonra birdəfəlik və ya illik brutto mükafat 

aşağıdakı düsturla hesablanır. 

              B = 100N/(100-f),                                      (14) 

Bu düsturda B ilə birdəfəlik və ya illik brutto-mükafat,N ilə birdəfəlik və ya illik 

netto-mükafat, f ilə isə yüklənmə (brutto-mükafatdan faizlə) işarə edilmişdir. 

ndi isə sığorta haqlarının hər bir sığorta ilinin əvvəlində illik ödənilməsi halını 

nəzərdən keçirək.Qeyd edək ki,illik ödənilən sığorta haqqını müəyyən etmək üçün 

birdəfəlik ödənilən sığorta haqqını mexaniki olaraq sığortanın müddətinə bölmək 

lazımdır. Bu sığorta olunanların müəyyən hissəsinin illik sığorta haqlarını bir sıra 

sığorta illəri üçün ödəyə bilməməsindən (ölüm hadisəsi ilə əlaqədar ) və 

sığortaçının investisiya fəaliyyətindən alınan gəlirlərin az olmasından irəli gəlir. 

    Sığorta məbləği 1 manat olmaqla x yaşlı şəxslə yaşamaq hadisəsindən n il 

müddətinə bağlanmış sığorta müqaviləsi üzrə illik netto-dərəcə aşağıdakı düsturla 

hesablanır: 

nP 

x

= D 

x+n

 /(N 

x

-N 

x+n

 ) ,           (15) 

 Bu düsturda Px ilə illik netto-dərəcə işarə edilmişdir. 

---

 

30 

 

 Sığorta məbləği 1 manat olmaqla x yaşlı şəxslə ölüm hadisəsindən n il müddətinə 

bağlanmış sığorta müqaviləsi üzrə illik netto-dərəcə isə aşağıdakı düsturla 

hesablanır : 

nP

x

= (M

X

-M 

x+n

 ) / ( N

x

- N 

x+n

 ) ,            (16) 

(15) və ( 16) düsturlarına əsasən həyatın qarışıq sığortası üzrə sığorta məbləği 1 

manat olmaqla x yaşlı şəxslə n il müddətinə bağlanmış sığorta müqaviləsi üzrə 

illik netto-dərəcə isə aşağıdakı düsturla hesablanır: 

n P 

x

= (D 

x+n

 + M 

x

- M x+n )/ ( N

x

- N 

x+n

 ) .      (17) 

 

 

1.4. Sığorta münasibətlərinin təşkili formaları  

 

Mövcud  qanunvericiliyə  müvafiq  olaraq  sığortaçı  kimi  Azərbaycan 

respublikasının  qanunvericiliyində  nəzərdə  tutulmuş  qaydada  hər  hansı 

təşkilati-hüquqi  formada  yaradılmış  hüquqi  şəxs  hesab  edilən  sığorta 

təşkilatıçıxış  edə  bilər.Göstərilən  norma  sığortaçılar  tərəfindən  olan 

iştirakçıların  dairəsini,məhz  hüquqi  şəxslər  tərəfindən  məhdudlaşdırır.Başqa 

sözlə ,sahibkarlıq fəaliyyətini həyata keçirdiklərinə  baxmayaraq  (sığorta özü 

də  sahibkarlıq  fəaliyyətinin  növlərindən  biridir)  sahibkarlar  hüquqi  şəxs 

yaratmadan sığortaçı kimi çıxış edə bilməzlər. 

 Hüquqi  şəxs  statusu  almış  sığortaçı  sığorta  bazarının  peşəkar 

iştirakçısıdır.Hüquqi şəxs statusu aşağıda göstərilənləri nəzərdə tutur: 

 -şəxs  Azərbaycan  Respublikasının  qanunvericiliyində  nəzərdə  tutulmuş 

hüquqi şəxsin istənilən təşkilati-hüquqi formasının əlamətlərinə malikdir 

 -şəxs sığorta fəaliyyətini həyata keçirmək üçün yaradılır ki, bu fəaliyyət onun 

üçün bilavasitə müstəsnadır,başqa sözlə, yeganə fəaliyyət növüdür. 

 -Azərbaycan  Respublikasının  ərazisində  sığorta  əməliyyatlarının  aparılması 

üçün  lisenziyaya  malik  olmalıdırlar.Lisenziyanın  olmaması  onu  bildirir  ki, 

---