Microsoft Word +++++all-novruz doc
Yüklə 2,22 Kb. Pdf görüntüsü
|
37 dünyanın yaradılmasında Tanrı Qara xanın güc və qüvvətinə inanırdılar. Türk inamına görə, Yerin yaranması Tanrı Qara xanla bağlıdır. Dünyanın yaranması haqqında türk inamının təfərrüatına varaq: «Bir zamanlar yalnız Tanrı Qara xan və su vardır. Qara xandan başqa görən, sudan başqa görünən yox idi. Ağ Ana göründü. O, Qara xana «yarat» deyib yenidən suya qayıtdı. Bunu eşidən Qara xan bir kişi yaratdı. Qara xanla kişi intəhasız suyun üstü ilə iki qara qaz kimi uçurdular. Lakin halından məmnun olmayan kişi, Qara xandan daha yüksəkdə uçmaq istəyirdi. Onun istəyini bilən Qara xan kişidən uçmaq qabiliyyətini aldı. Kişi dibsiz suya yuvarlandı. Boğulurdu. Elədiyinə peşman olub, Tanrı Qara xandan bağışlanmasını xahiş etdi. Tanrı Qara xanın göstərişi ilə sudan bir ulduz çıxdı. Kişi həmin ulduzun üstünə çıxıb xilas oldusa da, Qara xan onun bir daha uça bilməyəciyini nəzərə alıb, dünyanı yaratmaq qərarına gəldi. Kişiyə buyurdu ki, suyun dibinə dalaraq torpaq çıxarsın. Şər düşüncədən əl çəkməmiş kişi torpaq gətirərkən fikirləşdi ki, özü üçün gizli bir dünya da yaratsın. Ona görə də torpağın bir hissəsini ağzında saxladı. Elə ki, ovcundakı torpağı su üzərinə səpdi, Tanrı Qara xan torpağa «böyü» deyə buyurdu. Torpaq böyüyüb dünya oldu. Lakin kişinin ağzında saxladığı torpaq da böyüyüb onu boğmağa başladı, Qara xan ona «Tüpür!» deməsəydi, boğulub öləcəkdi. Tanrı Qara xan dümdüz bir dünya yaratmışdı, lakin kişi tüpürəndə ağzından axan torpaq bataqlıqlar, təpələr əmələ gətirdi. Hirslənən Qara xan itaətsiz kişiyə «Erlik» (şeytan) adını verib, özünün işıqlı dünyasından qovdu. Sonra yerdə doqquz budaqlı bir ağac bitirdi, hər budağın altında bir adam yaratdı ki, bunlar doqquz insan irqinin ataları oldular. Erlik insanların gözəlliyini, xoş həyatını görüb, Tanrı Qara xandan xahiş etdi ki, həmin insanları onun ixtiyarına versin. Qara xan vermədi. Lakin Erlik istədiyindən dönmədi, insanları öz tərəfinə çəkməyə başladı. Qara xan insanların azğınlığını, Erliyə aldanmalarını görəndə acıqlandı. Onları öz ümidlərinə buraxdı. Erliyi isə yer altındakı qaranlıq dünyanın 38 üçüncü qatına qovdu. Özü isə göyün on yeddinci qatını yaradıb, oraya çəkildi. Mələklərindən birini insanları qorumaq üçün yer üzünə göndərdi. Erlik, Tanrı xanın qərar tutduğu gözəl göyü görüb, ondan icazə istədi ki, özü üçün bir göy yaratsın, icazə alıb yaratdı və aldatdığı şər ruhları öz göyündə yerləşdirdi. Lakin Qara xan görəndə ki, Erliyin təbəəsi onunkundan daha yaxşı yaşayır, mələklərdən birini göndərib həmin göyü dağıtdırdı. Göy yıxılıb dünyaya düşdü, dağlar, dərələr, ormanlar meydana gəldi. Acıqlanmış Tanrı Qara xan Erliyi yenidən yerin ən aşağı qatına göndərdi. Buyurdu ki, günəşsiz, aysız, ulduzsuz yerdə dünyanın sonuna qədər qalsın. Tanrı Qara xan göyün on yeddinci qatında oturub kainatı idarə etməkdədir. Ondan bir qat aşağıda Bay Ölgün Altun dağda qızıl bir taxt üstündə oturub. Göyün yeddinci qatında Gün Ana, altıncı qatında Ay Ata oturmuşlar» (33, 30-31). Bu mifdə Novruz sisteminin əsas elementlərinin –dünyanın Tanrı tərəfindən yaradıldığının, ona tabe olmayan şər qüvvələrin simvolu olan şeytanın şər əməllərinin, kainatın işıq mənbələri olan Günəş və Ayın yerləşmə məkanı haqqında məlumat verilir. Türklər Tanrını cümlə-cahanın və özlərinin Yaradanı kimi qəbul etmişlər. «Oğuz Kağan» dastanında deyilir: «...Oğuz bir gün Tanrıya yalvararkən göydən bir işıq düşdü. Yüyürüb gördü ki, işığın ortasında gözəl bir qız oturub. Qızı sevib aldı. Qızın Oğuzdan üç oğlu oldu. Oğlanlara Gün, Ay və Ulduz adlarını qoydular» (33, 34). Mifikləşmiş düşüncədə həyat gerçəklikləri daşlaşmışdır. Türklər yaxşı dərk etmişlər ki, üzərində yaşadıqları yerin enerjisi birbaşa Göy-Tanrı, Günəş, Ay və ulduzlarla bağlıdır. Bu əlaqə olmasa, yerdə həyatın davamı mümkün deyildir. Ümumən, türk təfəkküründə törənişlərin mənbəyi təbiətə bağlanılır. Qədim türklər duymuş, müşahidə etmişlər ki. kosmik güc, enerji Göylə, bioenerji isə Yerlə-Təbiətlə bağlıdır. Türklərin inamlarına görə, boz qurd onların əcdadı və himayəçisi olubdur. Qurdun türkün əcdadı və mühafizəçisi olması haqqında məzmunca 39 yaxın, formaca müxtəlif olan bir neçə mif mövcuddur. Bu miflərdən araşdırdığımız mövzu ilə daha çox səsləşəninə diqqət yetirək: «Göy türklər Hun ölkəsinin şimalındakı Sou diyarından çıxmışlar. Onların başında Apanqpu dururdu. Onun on yeddi qardaşı vardı. Qardaşları düşmən hücumunun nəticəsində öldürüldü. Yalnız qurddan doğulmuş, yağışa, küləyə hökm edən İçi Nisu Tu qaldı. Onun biri Yaz, digəri Qış tanrısının qızları olan iki arvadı vardı. Bunlardan dörd uşağı oldu. Uşaqlardan biri ağ leyləyə çevrildi. İkincisi Çiqu, üçüncüsü Çücin ilə – hərəsi bir məskən tutub yaşamağa başladılar. Ən böyükləri olan dördüncüsü Na Tuliu isə ulu babası Apanqpunun törəmələrinin məskunlaşdığı Şin dağlarına çəkildi. Burada məskunlaşmış xalq soyuqdan çox əziyyət çəkirdi. Na Tuliun od tapıb onların canını qurtardı. İnsanlar rahat yaşamağa başladılar. Bunu görən qardaşları onu başçı seçib, adını Türk qoy- dular. Na-Tuliun-Türkün on arvadı vardı, Onun oğlanları soyad- larını analarından alırdılar. Türk öləndən sonra oğlanları bir böyük ağacın altına top- landılar. Ən yüksəyə hoppananı özlərinə başçı seçmək qərarına gəldilər. Türkün ən cavan arvadı Aşinanın oğlu ən gənc olsa da, ən yüksəyə hoppandığına görə başçı seçildi. «Aşina soyu buradan törədi» (33, 32-33). Mifdə Novruzun komponentləri olan Yaz və Qış və onların rəmzləri olan soyuq və od qarşılaşdırılıbdır. Mifdə 4 uşağın olması açıq şəkildə 4 fəslə işarədir. Bir çox miflərdə türklərin Aşina adlı qurddan törədiklərindən danışılır. Buradakı ağac da türklərin Dünya Ağacıdır. Qədim türklərin Novruz məra- simlərini e.ə. I minillikdə Ərgənəkonda təntənəli qeyd etdiklərini mənbələr təsdiqləyir. «Ərgənəkon» («Hündür dağ yamacı») dastanını XIV əsrin yazarı F.Rəşidəddin və XVII əsrin müəllifi Əbül Qazı Xan qələmə almışlar. Türklər Ərgənəkondan çıxdıqları günü bayram etmişlər. «Ərgənəkon» dastanı birbaşa yaz bayramı, Novruz adlandırılan sistemin ilkin diferensiasiyası kimi tarixin yaddaşındadır. «Ərgənəkon» dastanı Novruzun ilkin inkişaf tarixini Yüklə 2,22 Kb. Dostları ilə paylaş:
|