Microsoft Word +++++all-novruz doc
Yüklə 2,22 Kb. Pdf görüntüsü
|
47 amillər zaman məfhumu üzərində qurulmuş, onun vasitəsilə tənzimlənmişdir. Zaman bir çox mənəvi məsələlərin həllinə impuls vermiş, ümumən, türk dünyagörüşünü formalaşdırmışdır. Türklərin sistem halına gətirib çıxardıqları Novruzun hansı tarixi mərhələ keçdiyi tam şəffaf və bəlli deyildir. Ancaq Novruz sisteminin ilk yazılı mənbə kimi özündə qoruyub saxlamış «Avesta» Turan mənəvi dəyərlərindən qaynaqlanaraq araya-ərsəyə gəlmişdir. Bu mənəvi qaynaqlarda Novruzun bir çox qədim dəyərləri yaşamaq- dadır. Məlumdur ki, Zərdüşt yaratdığı dini doğma yurdu Turanda yaya bilmədiyindən cəlayi-vətən olmuşdur. O, məcburiyyət qarşı- sında Parfiyaya (indiki Türkmənistan və Əfqanıstan ərazisi) üz tutmuşdur. Onun dini, məskunlaşdığı Parfiya və ona qonşu olan İranda yayılmağa başlamışdır. Ancaq Zərdüşt təlimini doğma yurdu Turanda yaymaq inadından əl çəkmədi. Turanlılar isə Zərdüştün dininə heç bir inam gətirmirdilər. Əksinə, Zərdüştə qarşı onlarda patoloji bir nifrət yaranmışdır. Elə bu patoloji nifrət sayəsində turanlılar Zərdüştü qətlə yetirmək qərarını vermişlər. Turanlılar beyinlərini daim narahat edən bu qərarı icraya yönəltdilər. Zərdüştü qətlə yetirmək üçün Bratarvahşa adlı bir şəxsi Parfiyaya göndərdilər. Bratarvahşa Zərdüştü ibadət vaxtı xəncərlə qətlə yetirdi. Bu qətldən son dərəcə qəzəblənmiş iranlılar peyğəm- bərlərini qətlə yetirən turanlıları «şaka» (it) adlandırdılar. Turan- lılara verilən bu adı yunanlar sonralar «skif» (iskit) formasına sal- mışdılar. Turanlıların həyat və məişət tərzinə yaxşı bələd olan yunanlar bu sözü «köçəri» anlamında işlədirdilər (26). Yunanların turanlılara skif deməkləri təsadüfi deyildir. Skiflərlə (turanlılarla) qonşu olan yunanlar onları yaxından tanıyırdılar. Skiflərin türklərlə eyni genetik kodun daşıyıcısı olmaları birmənalı öz təsdiqini tapıbdır. Rafiq Turabxanoğlu «Türkçülük Turanın ideologiyasıdır» kitabında akademik E.İ.Eyxvalddan belə bir maraqlı sitata müraciət edir: «Skiflərin türk tayfalarına aid olması dəfələrlə göstərilib. Odur ki, bu gün əlimizdə isbat etməyə çoxlu əsaslar var ki, söyləyək skiflər türk olmuşlar» (46, 18). 48 «Tarixin atası» sayılan Herodotun «Tarix» kitabında yazdıqları da skiflərin türk etnosu olduğunu təsdiqləyir. R.Turabxanoğlu Herodota əsaslanıb yazır ki, turroqetlər və türklər Dnestrin yuxarılarına qədər məskunlaşmış və elə bu gün də Dnestrə turklər Tur deyirlər. Bir çox tədqiqatçılar (Eyxvald, Aris- tov, Lizlov və b.) türklərlə skiflərin eyni genetik kod daşıyıcıları olduqları qənaətindədirlər (46, 18). Herodot əminliklə yazır ki, şaka etnonimi skif anlamındadır, fərq ondadır ki, bu etnosu ellinlər skif, farslar isə şaka deyə çağırırlar. Herodot skiflərin məskunlaşdıqları Araz və Qara dənizin şimal tərəfinə (bu ərazini yunan mənbələri Pontiya adlandırır) Orta Asiyadan köçdüklərini yazır. Tanınmış skifşünas R.Qrosse Herodotun yazdıqlarını öz tədqi- qatları ilə təsdiqləyir. O, arxeoloji faktlarla skiflərin Türküstan və Qərbi Sibirdə yaşamış olduqlarını qeyd edir. Qədim yunan tarixçi- lərinin skiflərlə bağlı yazdıqları digər faktlar da inandırıcı görünür. O, skiflərin bir hissəsinin kimmerlərlə döyüşdüyünü və Midiyaya girdiyini göstərir. Herodot İran şahı Daranın Tarqıtayın ölkəsinə (skiflərin) hücum etdiyini də kitabında qeyd edibdir. Herodotun «Tarix» kitabından qaynaqlanan yuxarıda qeyd etdiyim faktların hamısı skiflərin türk etnosu olduğunu birmənalı təsdiqləyir. İlk skif adlarından olan Tarqıtay adı da türkmənşəlidir. Bu söz Aşina türk qəbiləsinin başçılığı altında əmələ gəlmiş, tarixi mənbələrdə ən çox türküt kimi tanınan türk tayfa birliyinin adıdır. Çin mənbələrində bu tayfa birliyi tu-kyu adlandırılır. Qeyd etdiyimiz bu faktlar Zaur Həsənovun «Çar skiflər» (43, 23-59-162- 205) kitabına istinadən yazılıbdır. Herodotun yazdıqları skiflərin türk etnosu olduğunu təsdiqlədiyi halda, subyektiv hisslərin əsiri olan bəzi tədqiqatçılar ciddi dəlillərə istinad etmədən skifləri arilərlə bağlayırlar. Skiflərin, yunanların və digər ari adlandırılan xalqların əcdadı olduğu versiyasının özünü də elə Herodot alt-üst 49 etmişdir. Herodot skiflərin yunanlarla yaxın bir ərazidə yaşadığını və bu xalqlar arasında əlaqənin «Tarix» kitabı yazılmamışdan çox- çox əvvəl yarandığını göstərir. Skiflərin dili, dini, kosmik və dünya modeli barədə baxışları qədim türk etnosu ilə eynilik təşkil edir. Bir qədər əvvəl qeyd etdik ki, Zərdüşt dini-mənəvi təlimini yaradarkən Turan dünyasının bir çox gerçəkliklərinə söykənmişdir. Məlumdur ki, türklərdə qədimlərdən ata əcdad kultu güclü olubdur. Digər xalqlardan fərqli olaraq, türklərdə ata xətti dominantlıq təşkil etmişdir. Bu da türklərin həyata baxışının nəticəsi idi. Zərdüşt, turanlılar arasında möhkəmlənmək üçün türklərin əcdad kultunu nümayiş etdirərək, Tura bayramının nüfuzundan, şöhrətindən fay- dalanmışdır. Bu məqamda bir məsələni də qeyd etmək ədalətli olardı. Tura bayramı haqqında filoloji ədəbiyyatda, demək olar ki, ətraflı məlumata rast gəlmirik. K.Allahyarovun «Novruzun ən qədim qaynaqları» məqaləsində Tura bayramının bəzi detalları ilə tanış oluruq. Adıçəkilən məqalədə Novruzun ilkin adlarından olmuş Tura bayramı haqqında qaneedici məlumat verilir. Zərdüşt hələ Turanda öz dinini təbliğ etməyə başlayarkən həmvətənlərini bu dinə inandırmaq üçün bildirmişdi ki, peyğəmbərlik ona məhz turanlıların ən sevimli bayramı olan Tura (əcdad) bayramı məra- simində iştirak etdiyi zaman verilmişdir. Sübh zamanı xaoma hazır- lamaq üçün 30 yaşlı Zərdüşt su dalınca çaya getmiş, orada suya girib çayın ortasından su götürən zaman Vohu-Mana yaxınlaşıb onu Ahuraməzdanın yanına aparmış və orada Zərdüştə peyğəm- bərlik verilmişdir» (26). Bu sitatda diqqəti iki mühüm məqam çəkir. Birincisi, türklərin Tura (əcdad) bayramının yaradıcısı olma- ları. İkincisi, Zərdüştün çaydan su gətirməsi məsələsi. Novruzda bulaq və çaydan dan üzü ağarmamış su gətirmək inancının olması bu gün də yaşadılır. Zərdüştün Tura bayramında çaydan su götürməsi Novruz sisteminin komponentidir. Onda, belə demək olar ki, Tura bayramı da Novruzun tərkib hissəsidir. Tura (əcdad) bayramının indi Novruz adlandırdığımız sistemin ən qədim tərkib Yüklə 2,22 Kb. Dostları ilə paylaş:
|